Dobór grupy badanej miał charakter celowy283 ze względu na następujące kryteria: rodzaj szkoły (szkoła podstawowa publiczna na terenie powiatu białostockiego), rodzaj klasy (III klasa podstawowa). Wybierając klasy zastosowano dobór losowy. Badani rodzice byli dobierani celowo, ponieważ byli to rodzice badanych uczniów. Podobnie było z badanymi nauczycielami, którzy byli wychowawcami klas badanych rodziców.
Badania przeprowadziłam w 23 szkołach podstawowych w powiecie białostockim, w tym w 8 szkołach podstawowych w Białymstoku, w 9 szkołach podstawowych w gminach miejsko-wiejskich (Choroszcz, Czarna Białostocka, Łapy, Supraśl, Suraż, Tykocin, Wasilków, Zabłudów, Michałowo) oraz w 6 szkołach podstawowych w gminach wiejskich
280 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, tłum. W. Betkiewicz i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 449.
281 Ibidem, s. 482-486.
282 Zmienne przedziałowe i ilorazowe określane są w literaturze jako zmienne ilościowe, za: G. Wieczorkowska, P. Kochański, M. Eljaszuk, Statystyka. Wprowadzenie do analizy danych
sondażowych i eksperymentalnych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, s. 44.
283 R. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 116.
(Dobrzyniewo Duże, Gródek, Juchnowiec Kościelny, Poświętne, Turośń Kościelna, Zawady). Badania przeprowadziła we wszystkich gminach powiatu284 (w miejscowościach, które są stolicami gmin).
Rycina 5. Plan powiatu białostockiego
Źródło: Wikimedia Commons – Przemysław Jahr.
Badania główne były poprzedzone badaniami pilotażowymi, przeprowadzonymi w roku szkolnym 2013/2014 w celu zweryfikowania trafności narzędzi badawczych oraz adekwatności sformułowanych poleceń, do wieku badanych uczniów. Badania główne rozpoczęłam w kwietniu 2014 roku, a zakończyłam je we wrześniu 2014 roku.
Badania były prowadzone w oparciu o skonstruowane przeze mnie na seminarium doktoranckim autorskie kwestionariusze ankiet oraz autorski kwestionariusz testu sprawdzający wiedzę uczniów „Polak mały” obejmujący swoim zakresem zagadnienia, treści wychowania obywatelskiego.
Zanim rozpoczęłam badania kontaktowałam się osobiście z dyrektorem każdej szkoły, aby uzyskać zgodę na prowadzenie badań. Ich reakcje były bardzo zróżnicowane. Jedni byli bardzo zainteresowania tematem i chętni do tego, aby ich szkoła wzięła udział w badaniach, inni okazywali mniejsze zainteresowanie. Jednak we wszystkich szkołach spotkałam się z życzliwym przyjęciem i wszystkie osoby zarządzające szkołami wyraziły
zgodę na przeprowadzenie badań w swojej placówce i umożliwiły mi osobisty kontakt z nauczycielami. Dzięki temu miałam możliwość bezpośredniej rozmowy z potencjalnymi respondentkami oraz wyjaśnienia im ogólnego celu badań.
Mimo początkowego entuzjazmu i zrozumienia potrzeby prowadzenia badań, zdarzało się, że zwrot uzupełnionych kompletów narzędzi badawczych był niewielki. Dokonało tego tylko kilku nauczycieli. Przypuszczając, że taka sytuacja może mieć miejsce umawiałam się na wywiady uzupełniające, które stanowiły w dużej mierze rozwinięcie pytań ankietowych. Dzięki takiemu rozwiązaniu uzyskałam więcej informacji szczegółowych na dany temat.
Zanim przystąpiłam do drugiego etapu badań rozmawiałam osobiście z każdą nauczycielką i wyjaśniałam ogólny powód naszego spotkania. Niektóre z nich entuzjastycznie przyjęły propozycję przeprowadzenia wywiadu, inne były zdumione i zaniepokojone czy będą w stanie powiedziecie coś więcej, niż napisały. Drugi etap badań przebiegał w miłej atmosferze. Niektóre wywiady trwały ponad godzinę. Wszystkie prowadziłam w miejscu ich pracy po zakończeniu zajęć. Wypowiedzi respondentek były zapisywane w czasie trwania wywiadu i uzupełniane bezpośrednio po jego zakończeniu. Dzięki temu, że nasze spotkania odbywały się w szkołach miałam możliwość zobaczenia wpisów w dziennikach lekcyjnych, obejrzenia wystroju sali lekcyjnej, zaobserwowania dostępnych środków dydaktycznych, a także obejrzenia kronik klasowych.
Nauczycielki, które uczestniczyły w badaniach pracowały w następujących szkołach: Szkoły podstawowe w Białymstoku:
1. Szkoła Podstawowa nr 1 im. Juliusza Słowackiego w Białymstoku 2. Szkoła Podstawowa nr 11 im. Kornela Makuszyńskiego w Białymstoku 3. Szkoła Podstawowa nr 12 im. Zygmunta Glogera w Białymstoku
4. Szkoła Podstawowa nr 15 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Białymstoku 5. Szkoła Podstawowa nr 19 im. Mieszka I w Białymstoku
6. Szkoła Podstawowa nr 26 im. Stanisława Staszica w Białymstoku
7. Szkoła Podstawowa nr 28 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Białymstoku 8. Szkoła Podstawowa nr 50 im. św. Jadwigi Królowej Polski w Białymstoku
Szkoły podstawowe w gminach miejsko-wiejskich:
1. Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Choroszczy
3. Szkoła Podstawowa im. św. Jana Pawła II w Łapach 4. Sportowa Szkoła Podstawowa w Supraślu
5. Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Surażu 6. Zespół Szkół i Przedszkole w Tykocinie
7. Szkoła Podstawowa im. Króla Zygmunta Augusta w Wasilkowie 8. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Zabłudowie
9. Szkoła Podstawowa im. Władysława Syrokomli w Michałowie
Szkoły podstawowe w gminach wiejskich:
1. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Dobrzyniewie Dużym
2. Szkoła Podstawowa im. Partyzantów Braci M. i A. Chrzanowskich w Gródku 3. Szkoła Podstawowa im. Ks. Jerzego Popiełuszki w Juchnowcu Kościelnym 4. Szkoła Podstawowa im. Bolesława Prusa w Poświętnem
5. Szkoła Podstawowa im. Stanisława Staszica w Turośni Kościelnej 6. Szkoła Podstawowa im. św. Jana Pawła II w Zawadach
Powiat białostocki – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Białystok. Zajmuje obszar 2984,64 km², co czyni go największym powiatem w Polsce285.
Powiat białostocki ma 147 002 mieszkańców, z czego 50,7% stanowią kobiety, a 49,3% mężczyźni. W latach 2002-2017 liczba mieszkańców wzrosła o 6,2%. Średni wiek mieszkańców wynosi 41,1 lat i jest porównywalny do średniego wieku mieszkańców województwa podlaskiego oraz porównywalny do średniego wieku mieszkańców całej Polski. Prognozowana liczba mieszkańców powiatu białostockiego w 2050 roku wynosi 157 183, z czego 79 784 to kobiety, a 77 399 mężczyźni286.
W powiecie białostockim znajdują się gminy miejsko-wiejskie: Choroszcz, Czarna Białostocka, Łapy, Supraśl, Suraż, Tykocin, Wasilków, Zabłudów, Michałowo oraz gminy wiejskie: Dobrzyniewo Duże, Gródek, Juchnowiec Kościelny, Poświętne, Turośń Kościelna, Zawady287. Miastami są: Choroszcz, Czarna Białostocka, Łapy, Michałowo, Supraśl, Suraż, Tykocin, Wasilków oraz Zabłudów.
285 https://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_bia%C5%82ostocki, [10.05.2019].
286 http://www.polskawliczbach.pl/powiat_bialostocki, [10.05.2019].
Powiat Białostocki charakteryzuje się różnorodnością kulturową, etniczną i religijną. Ślady zamieszkiwania na tych terenach różnych narodów, wyznających różne religie, można spotkać zwiedzając świątynie i cmentarze katolickie, prawosławne, unickie, muzułmańskie, ewangelickie, pozostałości kultury żydowskiej. Miasteczka takie jak Supraśl, Tykocin, Choroszcz, Zabłudów, Suraż, Gródek posiadają zabytkowe układy urbanistyczne w niezmienionej formie od czasów ich powstania.
Na terenie powiatu zlokalizowane są takie obiekty jak Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy mieszczące się w dawnej letniej rezydencji Jana Klemensa Branickiego z XVII-wiecznym założeniem parkowym, Wielka Synagoga i Dom Talmudyczny w Tykocinie z ciekawą ekspozycją zabytków kultury żydowskiej, Muzeum Ikon w Supraślu, Białostockie Muzeum Wsi w Jurowcach. Do walorów kulturowych zaliczyć należy rozmieszczone na całym terenie powiatu pałace, zabytki budownictwa sakralnego drewnianego, wiatraki, krzyże i kapliczki przydrożne, a także tradycyjne, wiejskie zagrody. Na terenie powiatu mieszkają i tworzą cieszący się światową sławą artyści, m.in. malarz Leon Tarasewicz, zamieszkały w Waliłach oraz nieżyjący artysta fotografik Wiktor Wołkow, który zamieszkiwał w Supraślu. W Supraślu ma też swoją siedzibę znany na świecie teatr „Wierszalin”. Zwyczaje i obrzędy ludowe podtrzymywane są przez liczne zespoły folklorystyczne. Przy wsparciu Powiatu Białostockiego odbywa się wiele imprez
kulturalnych288.