Koncepcja edukacji regionalnej Jerzego Nikitorowicza pozwoliła mi na dokonanie charakterystyki procesu wychowania obywatelskiego w jednym z aspektów jakim jest poznawanie przez uczniów środowiska lokalnego poprzez wszelkie działania przekazujące wiedzę o „ojczyźnie prywatnej” i kształtujące więzi z nią, ze światem pierwotnego zakorzenienia, kształtując umiejętność współżycia, współdziałania i ustawicznego zaangażowania „w małej ojczyźnie”, jednocześnie zapewnia ciągłość kulturową grupy poprzez wyposażanie w wiedzę, uwrażliwianie na wartości uniwersalne na bazie więzi lokalnych.
Rycina 3. Koncepcja edukacji regionalnej Jerzego Nikitorowicza
Źródło: opracowanie własne, za: J. Nikitorowicz, Edukacja regionalna i międzykulturowa, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009.
Zdaniem J. Nikitorowicza treści edukacji regionalnej (lokalnej) związane są z krajobrazem, architekturą, zabytkami kultury duchowej i materialnej, gwarą (dialektem miejscowym), folklorem, legendami, sztuką ludową, historią, z lokalnymi bohaterami (osobami znaczącymi) i wydarzeniami, kontaktami międzyludzkimi, przekazem
międzypokoleniowym, obyczajowością społeczności, obcowaniem z przyrodą itp.191 Edukacja regionalna ma istotne zadanie w zakresie uświadamiania potencjału, jakim dysponuje wielokulturowe społeczeństwo, w zakresie uwrażliwiania na odmienność różnych grup kulturowych zamieszkujących od wielu stuleci to samo terytorium. Edukacja regionalna dysponuje strategiami umożliwiającymi konstruktywne spotkanie się kilku różnych grup kulturowych, zorganizowanych wokół idei pracy na rzecz wspólnego miejsca. Badania nad wychowaniem obywatelskim pozwalają prześledzić znaczenie dziedzictwa kulturowego dla współczesnych pokoleń, to z kolei jest pomocne w konstruowaniu działań edukacyjnych i wychowawczych na rzecz wykorzystania potencjału regionu. Badania pedagogiczne w obszarze problemów regionalnych są potrzebne między innymi po to, by uniknąć dramatu, przed którym przestrzega Henryka Kwiatkowska, mówiąc, że „(…) człowiek, który w swej pamięci nie ma miejsc, do których chętnie wraca, chociażby myślą, jest na swój sposób pozbawiony więzi z innymi ludźmi, jest w gruncie rzeczy samotny”192.
W badaniach dotyczących wychowania obywatelskiego, również istotne jest pojęcie regionu, jako znaczącej kategorii środowiska życia człowieka. Według J. Nikitorowicza region może być analizowany jako specyficzne terytorium, „na którym wyodrębniły się określone cechy, a jego mieszkańcy posiadają świadomość zwyczajów i systemu wartości oraz poczucie własnej tożsamości. Ujmowany jest przedmiotowo, jako region administracyjny, wyodrębniony w danym państwie oraz podmiotowo, jako region wirtualny, wyodrębniony w następstwie działań różnych podmiotów świadomie dążących do jego rozwoju”193. Natomiast o regionie w sensie kulturowym J. Nikitorowicz mówi, że jest to terytorium charakteryzujące się odrębnością i specyfiką cech kultury ludności stale zamieszkującej ten sam obszar194.
191 J. Nikitorowicz, Edukacja regionalna i międzykulturowa, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 502.
192 H. Kwiatkowska, Czas, miejsce, przestrzeń – zaniedbane kategorie pedagogiczne, [w:] Pedagogika
u progu trzeciego tysiąclecia, A. Nalaskowski, K. Rubacha (red.), Wydawnictwo Naukowe Mikołaja
Kopernika, Toruń 2001, s. 41.
193 J. Nikitorowicz, Edukacja regionalna i międzykulturowa, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 513.
Rozdział 4.
Rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym
Słownik współczesnego języka polskiego definiuje rozwój jako „proces zmian prowadzący do ulepszenia czegoś, zwiększenia czegoś, osiągnięcia poziomu wyższego pod jakimś względem”195. Rozwój w psychologii ma dwa znaczenia. Pierwsze pojmowane jest jako wzrost czynności, funkcji czy procesów psychicznych od ich postaci niższych do wyższych, od mniej złożonych do bardziej złożonych, albo od mniej doskonałych do bardziej doskonałych196. W drugim znaczeniu natomiast rozwój uważany jest jako zmiana w długotrwałym procesie ukierunkowanego różnicowania się czynności, funkcji czy procesów psychicznych197. Uważa się, że człowiek w trakcie swojego rozwoju przechodzi przez kolejne stadia, wywołujące problemy, które należy przezwyciężyć, aby rozwój mógł prawidłowo toczyć się dalej. Dlatego też w życiu dziecka wyróżniamy okresy równowagi i nierównowagi. Zachowania „lepsze” i „gorsze” przeplatają się ze sobą. Wykazują one wysoki stopień regularności. Dziecko musi przejść przez obie skrajności, gdyż jeden typ zachowań jest równie ważny dla jego rozwoju jak drugi198.
Rozwój dziecka to inaczej ciąg zmian, przekształceń o określonym kierunku, niezależnie od tego czy kierunek ten jest pozytywny czy negatywny dla jednostki. W tym przypadku postęp oznacza przechodzenie od stanów prostych, niższych, mniej doskonałych do stanów bardziej złożonych, wyższych, doskonalszych199.
195 Słownik współczesnego języka polskiego, B. Dunaj (red.), Wydawnictwo Wilga, Warszawa 1996, s. 978.
196 J. Trempała, Natura rozwoju psychicznego, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, J. Trempała (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 28.
197 Ibidem, s. 28.
198 F. L. Ilg, L. Bates Ames, S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik dla rodziców,
psychologów i lekarzy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006, s. 17-18.
199 M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka, t. 1, Zagadnienia ogólne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014, s. 46.
Młodszy wiek szkolny, inaczej określany jako późne dzieciństwo, trwa od 6-7 do 10-12 roku życia. Jest to okres pomiędzy adolescencją a średnim dzieciństwem200. Rozwój dziecka w tym wieku jest dynamiczny i szybki. Dzieci są ciekawe świata, interesują się wszystkim, co je otacza, mają mnóstwo pytań. Zdobywają wówczas podstawy wiedzy z dziedzin, które mogą odegrać kluczowe znaczenie w ich dalszym funkcjonowaniu, najpierw w roli ucznia, a następnie dorosłego człowieka.
W młodszym wieku szkolnym dzieci chcą być samodzielne podczas wykonywania różnych czynności. Nie chcą gotowych rozwiązań. Im bardziej dzieci w tym okresie będą stymulowane i pobudzane do aktywności przez rodziców, rówieśników i nauczycieli, tym więcej umiejętności zdobędą i przyswoją o wiele więcej wiedzy201.
Jean Piaget podzielił okres rozwoju dziecka na cztery fazy. Uczniów uczęszczających do klas I-III szkoły podstawowej umieścił w fazie trzeciej, którą nazwał fazą operacji konkretnych. Nazwę tę uważa za adekwatną, ponieważ dziecko, aby rozwiązać problem w sposób logiczny, potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na przedmiotach rzeczywistych. Ponadto dzieci w tym okresie rozwojowym zaczynają rozumować w sposób systematyczny i wyzbywają się egocentryzmu, który zdaniem Piageta cechował wcześniejszy sposób postrzegania świata202.