Treści wychowania obywatelskiego realizowane w edukacji wczesnoszkolnej

Treść kształcenia określa się jako zasób faktów, pojęć prawidłowych związków przekazywanych przez nauczyciela oraz bezpośrednio opanowanych przez ucznia²⁹¹.

Czesław Kupisiewicz przyjmuje, że na treść kształcenia „składa się całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej przewidziany do opanowania podczas pobytu w szkole”²⁹². Określając treści kształcenia Franciszek Bereźnicki podaje: „treściami kształcenia określa się system wzajemnie ze sobą powiązanych wiadomości, umiejętności, nawyków i doświadczeń”²⁹³.

291 B. Polak, Podstawy teorii kształcenia, Szczecińska Szkoła Wyższa Collegium Balticum, Szczecin 2013, s. 29.

292 Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, WSiP, Warszawa 2005, s. 65.

Według Ireny Adamek treść kształcenia składa się z: wiedzy (materiał nauczania zwany hasłami programowymi lub wiadomościami dotyczącymi obiektu poznania), zmiany, która ma zajść w wiadomościach ucznia, jego umiejętnościach i systemie wartości oraz czynności ucznia, które powodują, że określone zmiany psychiczne zajdą, a których materiałem są owe hasła programowe294.

Dla formułowania wszechstronnie rozwiniętych, twórczych i aktywnych jednostek, konieczna jest odpowiednia treść kształcenia. Badane nauczycielki realizując wychowanie obywatelskie w szkole wykorzystują przede wszystkim treści zawarte w obowiązującym je dokumencie, jakim jest podstawa programowa.

Wykres 17. Treści wychowania obywatelskiego realizowane przez badane nauczycielki

Źródło: opracowanie własne

Jak pokazują wyniki badań respondentki największą uwagę skupiają na znajomości

i budzeniu szacunku do symboli narodowych (60%). Bardzo zależy mi, aby uczniowie

znali symbole narodowe (Supraśl). Chciałabym aby moi uczniowie znali symbole narodowe

294 I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000, s. 31-32.

14,29 34,29 40,00 22,86 28,57 20,00 60,00 0 10 20 30 40 50 60 70 80

Muzyka i literatura/sztuka o tematyce patriotycznej/tańce narodowe/ludowe/przeglądy

pieśni patriotycznych

Relacje z innymi ludźmi/ praca w życiu człowieka/posiadanie własnego zdania/prawa

dziecka

Znajomość kultury regionu/świadomość własnych korzeni/ rodzina Znajomość wydarzeń historycznych Kultywowanie tradycji/ uczestnictwo

w wydarzeniach/patron szkoły Kształtowanie postaw patriotycznych

Symbole narodowe (poznanie, budzenie szacunku)

Polski (flaga, hymn, godło) (Białystok SP 1). Ważnym celem jest budzenie szacunku do symboli narodowych (Choroszcz). W drugiej kolejności na identyfikowaniu się ze swoją

rodziną i jej tradycjami, świadomości przynależności do rodziny i regionu, a także określeniu przynależności narodowej (40%). Moi uczniowie mają świadomość

przynależności do swojej rodziny i regionu (Białystok SP 19). Uczniowie mojej klasy potrafią określić przynależność narodową (Wasilków). Ważnym celem jest identyfikowanie się ze swoją rodziną i jej tradycjami (Poświętne). Ważne są także relacje z innymi ludźmi,

okazywanie szacunku i tolerancji, istotność pracy w życiu człowieka, znajomość swoich praw i obowiązków, a także posiadanie swojego zdania (34%). Moi uczniowie znają

swoje prawa i obowiązki panujące w klasie (Supraśl). W naszej klasie uczniowie uczestniczą w dyskusjach, zadają pytania, przedstawiają własne zdanie (Białystok SP 28). Uczniowie w mojej klasie wiedzą jak zachować się wobec dorosłych i rówieśników (Suraż). Na znajomość tradycji swojego regionu i kultywowania ich w środowisku lokalnym

i szkolnym, udział w różnych uroczystościach i wydarzeniach, a także rozpoznanie i nazywanie patrona szkoły stawia (29%) badanych nauczycielek. Moi uczniowie znają

tradycje, zwyczaje i obrzędy ludowe związane ze świętami i uroczystościami państwowymi (Czarna Białostocka). W naszej klasie często mówi się o patronie naszej szkoły (Białystok SP 26). Według (26%) respondentek istotnym wydaje się także zapoznanie z postaciami

wielkich Polaków i zasłużonych osób dla regionu oraz poznanie najbliższej okolicy poprzez organizowanie wycieczek do muzeów oraz teatrów. Uczniowie mojej klasy

poznali sylwetki wielkich Polaków (Białystok SP 12). W naszej klasie gościliśmy kilka osób zasłużonych dla regionu (Poświętne). Żadna z nauczycielek pracujących w Białymstoku nie wskazała poznania środowiska lokalnego poprzez organizowanie wycieczek.

Kształtowanie postaw patriotycznych oraz znajomość wydarzeń historycznych, a także ważnych dat wskazuje (20%) nauczycielek. Rozmawialiśmy na zajęciach o historii

naszego miasta i państwa (Białystok SP 50). Zwracam uwagę na właściwe postawy patriotyczne moich uczniów (Choroszcz). Ważna jest właściwa postawa ucznia, obywatela (Białystok SP 15).

Najmniej wskazań (14%) dotyczyło muzyki, literatury i sztuki o tematyce

patriotycznej, treści dotyczących Polski w Europie oraz Unii Europejskiej flaga, hymn): moi uczniowie wiedzą, że Polska należy do Unii Europejskie (Białystok SP 1),

a także znajomości zagrożeń i niebezpieczeństw w życiu dziecka oraz znajomości

o zagrożeniach. Wiedzą, w jaki sposób powiadomić o wypadku, znają numery alarmowe (Supraśl).

Odpowiedzi respondentek nie były różnicowane przez żadną zmienną: staż pracy, awans zawodowy oraz środowisko terytorialne szkoły.

Tabela 17. Treści ponadprogramowe wychowania obywatelskiego realizowane przez badane nauczycielki a środowisko terytorialne szkoły, w której pracują

Treści ponadprogramowe wychowania obywatelskiego

Środowisko terytorialne

Ogółem Białystok miejsko- ^Gminy

-wiejskie ^{Gminy wiejskie}

L % L % L % L %

Realizuje 7 50,0 4 28,57 4 57,14 15 42,86

Nie realizuje 7 50,0 10 71,43 3 42,86 20 57,14

Ogółem 14 100,0 14 100,0 7 100,0 35 100,0

Źródło: badania własne

Dodatkowe, ponadprogramowe treści nauczania realizuje połowa badanych nauczycielek pracujących w Białymstoku, połowa pracujących w gminach wiejskich i tylko 1/3 nauczycielek pracujących w gminach miejsko-wiejskich.

Respondentki, które realizują treści dodatkowe, były proszone o doprecyzowanie swoich wypowiedzi. Zebrane informacje ujęłam w takie same kategorie, jak przy pytaniu dotyczącym treści podstawowych. Analizując przedstawione przez nauczycielki wypowiedzi mogę stwierdzić, że realizując dodatkowe treści skupiają się one głównie na pogłębieniu danego tematu. Dzięki temu, ta kategoria, która miała najmniej wskazań przy realizowaniu treści podstawowych wskazana została, jako najczęściej realizowana przy okazji treści dodatkowych.

Wykres 18. Treści ponadprogramowe wychowania obywatelskiego realizowane przez badane nauczycielki a środowisko terytorialne szkoły, w której pracują

Źródło: badania własne

Wykres 18 ilustruje deklarację badanych nauczycielek dotyczącą realizacji treści ponadprogramowych wychowania obywatelskiego z podziałem środowiska terytorialnego na Białystok i gminy powiatu.

Badane nauczycielki, realizując treści dodatkowe najwięcej uwagi poświęcają na

muzykę, literaturę i sztukę o tematyce patriotycznej, a także uczą swoich uczniów tańców narodowych i ludowych prowadząc własne zespoły taneczne. Prowadzę dziecięcy

zespół „Jarzębinki” (Juchnowiec Kościelny). Prowadzę zespół tańca ludowego. Dzieci poznają różne tańce naszego regionu i Polski, a także uczą się śpiewać gwarą podlaską (Supraśl). Uczniowie biorą także udział w przeglądach pieśni patriotycznych. W naszej szkole odbywa się „Przegląd Pieśni Patriotycznych”, w których moja klasa bierze udział (Białystok SP 28). Współpracuję z teatrem Wierszalin, mamy cykliczne występy i przedstawienia teatralne mojej klasy na jego deskach (Supraśl). Badane respondentki deklarują, że więcej uwagi skupiają również na znajomość tradycji swojego regionu

i kultywowania ich w środowisku lokalnym i szkolnym. Klasa bierze udział

w uroczystościach szkolnych i lokalnych np. rocznica wybuchu II wojny światowej, obchody 3 Maja (Czarna Białostocka). Uczestniczą także w różnych konkursach, uroczystościach

i wydarzeniach. Moja klasa bierze czynny udział w konkursach plastycznych

i recytatorskich o tematyce patriotycznej (Juchnowiec Kościelny).

50,00 61,90 50,00 38,10 0 20 40 60 80

Białystok Gminy powiatu

Wykres 19. Treści ponadprogramowe wychowania obywatelskiego realizowane przez badane nauczycielki

Źródło: badania własne

Badane nauczycielki realizując treści dodatkowe zwracają również uwagę na

poznanie najbliższej okolicy poprzez organizowanie wycieczek do muzeów oraz teatrów. Pokazuję wielokulturowość naszego regionu organizując wycieczki np.: „Śladami

religii”, „Szlak rękodzieła ludowego” (Białystok SP 28). Nauczycielki przywiązują też uwagę przynależności do rodziny i regionu. Zapoznaję dzieci z innymi regionami, opowiadam legendy (Białystok SP 1). Organizuję Dzień Rodziny pt. „Cudownych Rodziców mam” (Białystok SP 28).

6.1.4. Metody nauczaniastosowane przez nauczycielki do realizacji