Podstawowym podmiotem i celem rozwoju każdego systemu, w tym przedsiębiorstwa, jest człowiek. Człowiek jest sobą tylko wtedy, gdy nawią-zuje relacje z innymi i udziela się w bezinteresownym darze. W ekonomii wymiar relacyjny człowieka to dobra relacyjne i wzajemność uogólniona.
Kategorie te rozwijane są w tzw. ekonomii trynitarnej, która jest źródłem poszukiwania alternatywnych sposobów myślenia o gospodarce, w tym w tzw. ekonomii postwalrasowskiej205.
Ekonomia postwalrasowska stawia pytanie, dlaczego gospodarka w skali makro jest tak stabilna, skoro biorąc pod uwagę jej złożony charak-ter, należałoby się raczej spodziewać całkowitej niestabilności?206 D. Co-lander rozstrzyga ten dylemat poprzez wybór celów – wybór góry, na którą trzeba się wspinać, a nie sposobu jej zdobycia. Colander i inni przedsta-wiciele ekonomii postwalrasowskiej krytykują zdecydowanie niewłaściwe podejście badawcze stosowane w ramach głównego nurtu ekonomii, w tym w rozpowszechnianych modelach, zbudowanych na strukturze stochastycz-nej równowagi ogólstochastycz-nej. Dotyczy to także neoklasyczstochastycz-nej teorii przedsiębior-stwa. Jako alternatywę proponują poważne potraktowanie relacji między podmiotami, zwłaszcza na rynkach fi nansowych.
Człowiek w ekonomii postwalrasowskiej jest także „człowiekiem wzajemnym”. Wchodzi w relacje z innymi, kierując się nie tylko własnym zyskiem, lecz także dobrem wspólnoty, której jest członkiem.
204 Instytucjonalne problemy transformacji gospodarki w świetle teorii agencji, pod red.
A. Wojtyny, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 7.
205 M. Przanowski OP, Antropologia trynitarna. Sześć elementarnych twierdzeń, „Pressje”
2012, nr 29.
206 J. Janus, Ekonomia postwalrasowska, „Pressje” 2012, nr 29.
131 Znaczenie relacji w ekologizacji przedsiębiorstw
Zagregowana funkcja produkcji w ujęciu ekonomii postwalrasowskiej, poza kapitałem (K) i pracą (N) zawiera zmienną C, określającą stopień nie-rynkowej koordynacji w gospodarce, co można opisać funkcją207:
Y = f(K,N,C)
Wysiłki badawcze ekonomistów zmierzają głównie do ustalenia skali oddziaływania i przyczyn składowej C. Jej uwzględnienie prowadzi do od-miennych wniosków niż przy klasycznej funkcji produkcji. Spowolnienie (załamanie) gospodarcze, mierzone przez Y, może mieć miejsce w sytuacji, gdy nie wystąpią żadne zmiany w zasobie czynników produkcji i technolo-gii, ale wystąpi defekt koordynacyjny na poziomie oczekiwań (np. przyczyn spadku zatrudnienia w podmiotach co do wzrostu płac realnych). W tym ujęciu siły rynkowe, w tym cenowy mechanizm koordynacji, nie doprowa-dzają do jednego, idealnego stanu równowagi.
Szczególne znaczenie odgrywa mechanizm koordynacji realizowany przez instytucje. Jest on podstawą uznania, że efektywność zasobów jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym dla rozwoju człowieka. To człowiek powinien być podmiotem i adresatem rozwoju, w tym gospodarki.
Traktuje o tym ontologia społeczna, którą wykorzystuje tzw. ekonomia oby-watelska. Wolfgang Grassl – fi lozof i ekonomista pokazuje jej koncepcje w formie trójkąta trzech podmiotów społecznych – rynku, państwa oraz społeczeństwa. Celami tych podmiotów są (także ułożone w trójkącie) sku-teczność, równość i wzajemność, a spełniają one funkcje – autonomii, kon-troli i współpracy208.
Ekonomia obywatelska stanowi alternatywę dla podporządkowania społeczeństwa rynkowi. Poza wymianą ekwiwalentną, w społeczeństwie obywatelskim ma miejsce transfer wartości w formie wzajemności. Za-równo dawca, jak i biorca inwestują w relację, nawet jeśli ich wkład nie jest równy. Celem jest zacieśnienie społecznych sieci bezpośrednich relacji wzajemnych. Takie dary tworzą nierównowagę, tworzą zobowiązania, które nie wymagają natychmiastowego odwzajemniania. W zamian powstaje ka-pitał społeczny, który stanowi tak samo ważny czynnik tworzenia bogactwa, jak kapitał i praca, niedoceniany w ekonomii klasycznej.
Ekonomia obywatelska wyróżnia dobra relacyjne, obok dóbr prywat-nych (rynkowych) i dóbr publiczprywat-nych. Zalicza do nich: przyjaźń, akceptację społeczną, solidarność, wsparcie emocjonalne, poczucie przynależności. Są one antyrywalizujące w konsumpcji – sama ich natura polega na dzieleniu się z innymi. Są tworzone osobiście, nie można zlecić ich produkcji komuś
207 Tamże, s. 49.
208 W. Grassl, Ekonomia obywatelska. Trynitarny klucz do odczytywania ekonomii papie-skiej, „Pressje” 2012, nr 29.
132
Józefa Famielec
innemu, dóbr tych nie można konsumować w izolacji, nigdy nie prowadzą do nadmiaru. Ludzie ich potrzebują, ale nie może wytworzyć ich rynek.
Kształtowane są przez równowagę lub niedobory społeczne, nie materialne.
Dobra relacyjne posiadają wartość, ale nie mają ceny rynkowej. Spełniają warunki dóbr wspólnych, nie są jednak dobrami publicznymi.
Dobra relacyjne, jako efekt wzajemności, stanowią ważny, ale nie ba-dany czynnik społeczny równowagi. Wzajemność (W) jest funkcją: kon-traktów – umów (U), przyjaźni (P) oraz miłości (M). Zasadnicza zasada życia obywatelskiego (równowaga społeczna) sprowadzona jest tu do za-leżności209:
M > P > U
Kontrakty muszą być podporządkowane przyjaźni, a przyjaźń po-winna być podporządkowana miłości (sympatii). Wysoka wartość M jest wystarczającym warunkiem istnienia dobrego społeczeństwa, także przed-siębiorstwa, a pewna wartość P jest koniecznym warunkiem istnienia ja-kiegokolwiek społeczeństwa. Na tej podstawie można budować modele społeczeństwa obywatelskiego i takim modelom należałoby podporządko-wywać modele równowagi gospodarki i role pełnione w niej przez przedsię-biorców (twórców PKB).
6. Zakończenie
Skutki dylematu relacji mogą wzmacniać trwałość rozwoju. Do kon-trowersyjnego problemu, który jest wykorzystywany przeciwko uznaniu duchowości przedsiębiorstwa za czynnik rozwojowy, należy zysk jako kate-goria niezbędnego celu przedsiębiorstwa rynkowego. Ekonomia relacji nie stroni od zysku. Opowiada się za tzw. prawdziwym zyskiem. Prawdziwy zysk dotyczy rozwoju osoby i społeczeństwa210. Zysk fi nansowy jest tylko elementem prawdziwego zysku.
Zysk nie jest jednak jedynym wskaźnikiem dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Celem działań gospodarczych nie jest wytwarzanie zysku w każdym czasie, ale istnienie przedsiębiorstwa jako wspólnoty ludzi, która przysporzy zysku w przyszłości. Obok zysku należy uwzględniać czynniki ludzkie i moralne, które z perspektywy dłuższego czasu okazują się przynaj-mniej równie istotne dla życia przedsiębiorstwa.
209 W. Grassl, Ekonomia obywatelska, op. cit.
210 S. Gałecki, Przedefi niujmy pojęcie zysku!, „Pressje” 2012, nr 29.
133 Znaczenie relacji w ekologizacji przedsiębiorstw
Literatura
1. Danielak W., Wykorzystanie kapitału ludzkiego, strukturalnego i relacyjnego w budowaniu wartościowych relacji z interesariuszami przedsiębiorstwa, refe-rat złożony na IX Kongres Ekonomistów Polskich, PTE, Warszawa 2013.
2. Drucker P.F., Praktyka zarządzania, Wydawnictwo Czytelnik, Akademia Eko-nomiczna w Krakowie, Kraków 1994.
3. Famielec J., Układy kooperacyjne w gospodarce rynkowej. Doświadczenia, strategie, Wydawnictwo Secesja, Kraków 1992.
4. Famielec J., Wybór między wytwarzaniem a zakupem środków produkcji w stra-tegii przedsiębiorstw przemysłowych, Wydawnictwo AE w Krakowie, „Zeszyty Naukowe”, seria Monografi e 1994, nr 121.
5. Gałecki S., Przedefi niujmy pojęcie zysku!, „Pressje” 2012, nr 29.
6. Grassl W., Ekonomia obywatelska. Trynitarny klucz do odczytywania ekonomii papieskiej, „Pressje” 2012, nr 29.
7. Gruszecki T., Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
8. Instytucjonalne problemy transformacji gospodarki w świetle teorii agencji, pod red. A. Wojtyny, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005.
9. Janus J., Ekonomia postwalrasowska, „Pressje” 2012, nr 29.
10. Kata R., Bankowość relacyjna a dostęp rolników do usług fi nansowych, „Rocz-niki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy”
2013, nr 6.
11. Kieżel M., Kwiecień A., Kapitał relacyjny i customer relationship management w kontekście tworzenia wartości (z uwzględnieniem specyfi ki sektora bankowo-ści detalicznej), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2012, nr 55.
12. Komorowski J., Cele przedsiębiorstwa a rozwój gospodarczy. Ujęcie behawio-ralne, Ofi cyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012.
13. Kotler Ph., Trias de Bes F., Marketing lateralny, Wydawnictwo PWE, Warsza-wa 2004.
14. Marketing. Ujęcie relacyjne, pod red. M. Brzozowskiej-Woś, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2010.
15. Nowak D., Zarządzanie międzyorganizacyjnymi relacjami kooperacyjnymi w przedsiębiorstwach przemysłowych, Wydawnictwo UEk, Poznań 2012.
16. Perechuda K., Orsa I., Znaczenie kapitału relacyjnego we współczesnych kon-cepcjach zarządzania, „Zarządzanie i Finanse” 2013, tom 4, nr 2.
134
Józefa Famielec
17. Przanowski OP M., Antropologia trynitarna. Sześć elementarnych twierdzeń,
„Pressje” 2012, nr 29.
18. Szewc-Rogalska A., Wpływ struktur własnościowych spółek giełdowych na kreację wartości dla akcjonariuszy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskie-go, Rzeszów 2012.
19. Sztompka P., Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kra-ków 2014.
20. Wiedza i technologie informacyjne w kreowaniu przedsiębiorczości, pod red.
nauk. A. Nowickiego, D. Jelonek, Wydawnictwo Politechniki Częstochow-skiej, Częstochowa 2013.
21. http://archiwum.polityka.pl/art/odbudowac-piramide.
Małgorzata Kożuch
ROZDZIAŁ VII
INNOWACJE PRZEDSIĘBIORSTW W ŚWIETLE EKOLOGIZACJI GOSPODARKI
1. Wprowadzenie
W rozwoju gospodarczym ważną rolę pełnią nie tylko zasoby pracy, ziemi i kapitału, ale także czynniki niewymierne, jak zdolność do gene-rowania i wprowadzania zmian, zwłaszcza w zakresie rozwiązań organi-zacyjnych, wiedzy i technologii. Ważnym impulsem warunkującym dalszy rozwój i konkurencyjność zarówno na szczeblu przedsiębiorstwa, jak i re-gionu, a w konsekwencji kraju, są innowacje. Pełnią one istotne funkcje nie tylko o charakterze ekonomicznym i techniczno-produkcyjnym, ale także społecznym i ekologicznym, bowiem są podstawą i imperatywem przemian prowadzących do ekologizacji gospodarki. Celem tej części opracowania jest ustalenie: czy i jakie innowacje podejmują polskie przedsiębiorstwa i w jakim stopniu ich innowacyjna działalność wpływa na zmiany struktu-ralne w świetle ekologizacji gospodarki?