Motorem pozytywnych przemian gospodarczych jest odejście od „ru-tyny” i wprowadzenie na rynek produktu lub towaru o nowych właściwo-ściach. Osobę, która w nowy sposób łączy środki produkcji, J. Shumpeter na początku XX wieku nazwał przedsiębiorcą (innowatorem)211. Twórca teorii innowacji skupiał się przede wszystkim na innowacjach technicznych oraz ich oddziaływaniu na gospodarkę. Wprowadzenie i upowszechnianie innowacji uważał natomiast za odrębny rodzaj zmian, określanych mianem imitacji212. Współcześnie termin innowacji nabrał szerszego znaczenia, co
211 J. Shumpeter, Teoria wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1960, s. 104.
212 M. Dolińska, Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, Wydawnictwo PWE, Warsza-wa 2010, s. 16.
136
Małgorzata Kożuch sprawia, że jest różnie defi niowany. Wielu autorów przywołuje terminolo-gię zaproponowaną przez OECD i Eurostat, według której innowacja: „jest to wdrożenie w praktyce gospodarczej nowego lub znacząco udoskonalo-nego produktu (wyrobu, usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej czy nowej metody organizacyjnej”213. Z zapisu wynika, że można wskazać cztery rodzaje innowacji: produktową, procesową, marketingową i organi-zacyjną. Tak więc przez innowacje rozumie się nie tylko wprowadzenie do procesów produkcyjnych nowych metod produkcji czy też nowych sposo-bów jej organizacji, które w konsekwencji dają innowacyjny efekt w postaci nowych wyrobów, ale także nowe podejście w organizacji np. miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem.
Z innowacją wiąże się innowacyjność, która jest cechą indywidualnych podmiotów, jak i całych gospo darek. Ogólnie oznacza ona zdolność do two-rzenia szeroko rozumianych inno wacji. Wiąże się z aktywnym angażowa-niem w procesy innowacyjne oraz podejmowaangażowa-niem działań w tym kierunku.
Warunkowana jest przez posiadane zasoby oraz umiejętności uczestnictwa w procesach tworzenia, wdrażania i absorpcji. Innowacyjność może być postrzegana na poziomie jednostkowym, organizacyjnym lub makroekono-micznym214. Działaniami innowacyjnymi może być także tworzenie nowych podmiotów gospodarczych, jak również odkrywanie i zdobywanie nowych źródeł surowców i innego zaopatrzenia oraz nowych rynków zbytu215.
W ujęciu makroekonomicznym wskazuje się na innowacyjność gospo-darki lub regionu. Innowacyjność jest więc pochodną posiadanych zasobów (ludzkich, rzeczowych, kapitałowych, informacyjnych) oraz umiejętności i zdolności do ciągłego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce gospo-darczej wyników badań naukowych, prac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów, wynalazków, wprowadzania nowych metod i technik w organizacji i zarządzaniu, doskonalenia i rozwijania infrastruktury oraz zasobów wiedzy216.
Ze względu na oryginalność wprowadzanych zmian można wyróż-nić innowacje kreatywne (absolutne) i innowacje imitacyjno-adaptacyjne.
Z kolei biorąc pod uwagę kryterium przestrzenne przy defi niowaniu
inno-213 Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, OECD i Eurostat, Paris 2006, http://uwm.edu.pl, s. 34.
214 J. Guinet, National Systems of Financing Innovation, OECD, Paris 1995, s. 21.
215 K. Górka, Czynniki hamujące oraz stymulujące rozwój przedsiębiorczości i innowacyj-ności w przemyśle, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2006, nr 708, s. 53; S. Pangsy-Kania, Polityka innowacyjna państwa [w:] Polityka gospodarcza. Teoria i praktyka, pod red. B. Kryk, Wydawnictwo Economicus, Szczecin 2012, s. 112-126.
216 A. Nowakowska, Regionalny kontekst procesów innowacji [w:] Budowanie zdolności in-nowacyjnych regionów, pod red. A. Nowakowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009, s. 21.
137 Innowacje przedsiębiorstw w świetle ekologizacji gospodarki
wacji, można wskazać następujące systemy innowacyjne: Narodowy Sys-tem Innowacyjny (NSI), Regionalne SysSys-temy Innowacyjne (RSI) i Lokalne Systemy Innowacyjne (LSI)217. Warto przypomnieć, że koncepcja systemu innowacyjnego stanowi nowe podejście do problematyki innowacji, zgod-nie z którym gospodarka postrzegana jest jako sieć wzajemzgod-nie powiązanych podmiotów gospodarczych i instytucji, warunkująca zajście synergicznych efektów współpracy218. Regionalne strategie innowacji są w krajach Unii Europejskiej podstawowym instrumentem rozwoju, mającym na celu pod-noszenie innowacyjności regionów poprzez rozwój sektora badawczego i optymalizację jego wykorzystania na rzecz rozwoju gospodarki zrówno-ważonej. Jest to możliwe dzięki współpracy między przemysłem, samo-rządem regionalnym i administracją rządową, samosamo-rządem gospodarczym, jednostkami naukowo-badawczymi oraz infrastrukturą biznesową. Wśród wymienionych uczestników strategii innowacji szczególnie ważną rolę peł-nią przedsiębiorcy – innowatorzy.
Porządkując zagadnienia terminologiczne, warto wspomnieć, że w pu-blikacjach naukowych, dokumentach rządowych i praktyce gospodarczej coraz częściej pojawia się termin – ekoinnowacja. Jest to każda innowacja, która prowadzi do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju przez ogranicze-nie negatywnego oddziaływania działalności produkcyjnej na środowisko, zwiększenie odporności przyrody na obciążenia lub zapewnienie większej skuteczności i odpowiedzialności w zakresie korzystania z zasobów natu-ralnych. Pojęcie ekoinnowacja odnosi się do wszystkich form innowacji – technicznych i pozatechnicznych, które stwarzają szanse dla przedsię-biorstw oraz przynoszą korzyści środowisku przyrodniczemu, dzięki za-pobieganiu negatywnemu wpływowi na jego elementy, jego ograniczaniu bądź też dzięki optymalizacji wykorzystania zasobów naturalnych. Ekoin-nowacje są ściśle powiązane ze sposobem, w jaki wykorzystywane są dobra przyrody oraz z tym, jak przebiega proces produkcji i jaki jest charakter konsumpcji. Wiążą się także z pojęciami ekoefektywności i przemysłu eko-logicznego. Sprzyjają one przejściu przedsiębiorstw z technologii „końca rury” na rozwiązania „zamkniętego obiegu” (technologie zintegrowane), które minimalizując przepływ materiałów i energii w działalności
produk-217 K. Miszczak, Charakterystyka funkcjonowania terytorialnych systemów innowacyjnych [w:] Kierunki transformacji społeczno-ekonomicznej przestrzeni Polski ze szczególnym uwzględnieniem obszarów metropolitalnych, pod red. S. Korenik, M. Rogowskiej, Wydaw-nictwo Katedry Gospodarki Przestrzennej i Administracji Samorządowej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 39.
218 N. Capanidu, Znaczenie innowacji w rozwoju regionalnym, „Zeszyty Naukowe Uniwer-sytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu” 2006, nr 10, s. 70.
138
Małgorzata Kożuch cyjnej, pozwalają uzyskać przewagę konkurencyjną jednostkom gospodar-czym, sektorom, a w konsekwencji prowadzą do ekologizacji gospodarki219.
Wprowadzenie ekoinnowacji nie tylko sprzyja ekologizacji gospo-darki, ale też przynosi wymierne korzyści przedsiębiorcy, obejmujące220:
z perspektywy procesu – oszczędności materiałowe, krótsze okresy przestojów awaryjnych z uwagi na lepszą kontrolę i mo-nitorowanie procesów, lepszą utylizację produktów ubocznych, przekształcanie odpadów w użyteczne zasoby, obniżanie zuży-cia energii procesowej, ograniczenie kosztów magazynowania, transportu i zagospodarowania odpadów, oszczędności związane z większym bezpieczeństwem pracy;
z perspektywy produktu – wyższą jakość wyrobów, niższe kosz-ty produkcji, niższe koszkosz-ty opakowania, wyższą produkkosz-tywność jednostkową, wyższy poziom bezpieczeństwa produktów.
Choć innowacje, a zwłaszcza ekoinnowacje są ważną determinantą rozwoju gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyja-znej środowisku i bardziej konkurencyjnej, to ich wprowadzenie do prak-tyki gospodarczej jest przedsięwzięciem trudnym, wymagającym rozwiązań systemowych, odpowiedniej polityki i właściwych bodźców.