Przyjmuje się, że ekologizacja banków na poziomie mikroekonomicznym ma charakter prewencyjny i defensywny. Banki bowiem kierują się głównie chęcią obniżenia kosztów bieżącej działalności oraz nakazami ze strony rządu (prawo, wytyczne) lub organizacji międzynarodowych (np. międzynarodowych instytucji fi nansowych). Postawa ofensywna natomiast może wynikać nie tylko z chęci powiększenia przychodów, ale coraz większej presji społecznej i od-działywania międzynarodowych instytucji fi nansowych. Stąd podejmowane działania banków mają charakter mikro- i mezoekonomiczny. Najbardziej zaawansowane w ekologizacji banki są motywowane głównie trendami ma-kroekonomicznymi takimi jak: globalizacja, ewolucja koncepcji rozwoju zrów-noważonego i etyki społecznej oraz zasady corporate governance. Działalność takich banków ma najczęściej charakter makroekonomiczny.
Na ogół ekologizacja banków komercyjnych wynika z chęci powięk-szenia zysku poprzez obniżenie kosztów i/lub zwiększenie przychodów, oraz z nacisków pracowników, akcjonariuszy i zarządu. Mogą one determinować zmiany krótkookresowe, związane ze zwiększeniem zysku oraz zmiany na-tury strategicznej, czyli przyczyniające się do wzrostu wartości banku.
Szansą rozwoju sektora usług fi nansowych w aspekcie ekologizacji gospodarki i zrównoważonego rozwoju może stać się funkcja pośrednika w społecznie pożądanej alokacji, pomiędzy inwestorami zgłaszającymi nadwyżkę kapitału, chcącymi wykorzystać ją na sfi nansowanie działań prośrodowiskowych, a podmiotami zgłaszającymi zapotrzebowanie na te fundusze. W ten sposób banki, wykorzystując swoje doświadczenia w po-zyskiwaniu i dystrybucji środków fi nansowych, mogą zdynamizować swą aktywność na rzecz zwiększenia wykorzystania kapitału na cele służące ochronie środowiska. Według G. Rytelewskiej popyt na tego rodzaju środki będzie wzrastał wraz z zaostrzeniem się przepisów prawnych w zakresie ochrony środowiska, wzrostem świadomości ekologicznej, wzrostem do-brobytu i niwelowaniem różnic w jego poziomie w skali światowej278.
Powiększanie przychodów przez banki może odbywać się poprzez zwiększenie ich udziału w rynku. Jednym z głównych sposobów, które umożliwiają maksymalizację stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału, tworząc wartość dla akcjonariuszy, są fuzje i przejęcia. W procesie tym cho-dzi o uzyskanie takiej wartości kapitału, która bęcho-dzie wyższa od średniego kosztu jego pozyskania. Takie połączenia sprzyjają powiązaniom sektora
278 G. Rytelewska, Proekologiczne postawy społeczne w warunkach globalizacji a
konku-rencja na rynkach fi nansowych [w:] Rynki fi nansowe wobec procesów globalizacji, pod red.
L. Pawłowicz, R. Wierzba, Gdańska Akademia Bankowa, Gdańsk–Jurata 2003, s. 235-241.
182
Maria Gabryś
fi nansowego z sektorem ochrony środowiska, np. poprzez inwestowanie w technologie prośrodowiskowe albo fundusze społecznie odpowiedzialne.
Banki mogą zwiększać swój udział w rynku także poprzez rozszerza-nie oferty usług i produktów oraz pozyskiwarozszerza-nie nowych i utrzymarozszerza-nie do-tychczasowych klientów. To jednak jest uzależnione od ich zdolności do zaspokojenia oczekiwań klientów.
Uwzględniając założenia zrównoważonego rozwoju, banki coraz bardziej ograniczają koszty bieżącej działalności poprzez racjonalne wy-korzystanie zasobów (energia, woda, papier) oraz redukcję ryzyka środowi-skowego. Ryzyko to może być generowane przez sam bank i jest związane z jego własną działalnością, lub dotyczyć jego klientów, a wtedy poziom tego ryzyka musi być akceptowany przez bank.
Przedstawione działania, podejmowane przez banki na rzecz ekologiza-cji, zarówno w skali mikro-, jak i makroekonomicznej, można uporządkować hierarchicznie. Klasyfi kacja taka wynika z faktu, że poszczególnym rodzajom działań można nadać właściwe znaczenie ze względu na skalę zaangażowania banku w relacji do jego potencjału biznesowego, przy uwzględnieniu niezbęd-nych nakładów pracy i kapitału na poszczególne działania, jak też przejrzy-stości intencji danego banku279. Rodzaje działań ekologicznych ze względu na wskazane kryteria przedstawiono na rysunku 11. Pierwszy, a zarazem naj-niższy poziom ekologizacji banków stanowią działania, dotyczące dobrowol-nego sponsorowania inicjatyw na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego, jak również działań marketingowych czy public relations280. Działania podej-mowane w ramach tego poziomu są uznawane za efektywne i nie wymagają od banków dużego zaangażowania ani nakładów fi nansowych.
Za wyższy, drugi poziom zaangażowania danego banku w ekologizację można uznać działania z zakresu ekogospodarki, których celem jest taka or-ganizacja pracy i procesu gospodarowania w nim, aby uwzględniał wymogi w zakresie ochrony środowiska, czyli zarządzanie zużyciem zasobów oraz kon-trolę i ograniczanie wytwarzania zanieczyszczeń. Do działań drugiego poziomu można także zakwalifi kować uznawanie ryzyka ekologicznego w procesie fi -nansowania przedsięwzięć gospodarczych. Działania podejmowane w ramach analizowanego poziomu wymagają, w porównaniu do uprzednio wskazanych, znacznie większego wysiłku i w większym stopniu odpowiadają potencjałowi banku jako podmiotowi gospodarczemu. Ustalenie motywu działań na
wyż-279 L. Dziawgo, Zielony rynek fi nansowy. Ekologiczna ewolucja rynku fi nansowego,
Wy-dawnictwo PWE, Warszawa 2010, s. 38.
280 Public relations to zespół celowo zorganizowanych działań, zapewniających
przedsię-biorstwu systematyczne komunikowanie się ze swoim otoczeniem zarówno zewnętrznym, jak i wewnętrznym, który ma służyć wypełnieniu misji organizacji, L. Garbarski, I. Rutkow-ski, W. Wrzosek, Marketing, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s. 544.
183 Rola banków w fi nansowaniu ekologizacji gospodarki
szym poziomie może okazać się dla banku problematyczne, zwłaszcza kiedy jest nim nie tylko ekologizacja. W sytuacji uwzględniania ryzyka ekologicz-nego w analizie ryzyka kredytowego motywem tym będzie chęć uniknięcia poniesienia strat, natomiast w odniesieniu do ekogospodarki chęć obniżenia kosztów funkcjonowania banku (oszczędność zużycia papieru, energii, wody).
Rysunek 11. Hierarchia działań banków na rzecz ekologizacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie L. Dziawgo, Zielony rynek fi nansowy. Ekologicz-na ewolucja rynku fi Ekologicz-nansowego, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2010, s. 39.
Trzeci, a zarazem najwyższy poziom ekologizacji banków dotyczy tych działań, w których bank wykorzystuje specyfi kę prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej w celu stymulowania ochrony środowiska, poprzez pozyskiwanie funduszy na fi nansowanie proekologicznych przedsięwzięć gospodarczych oraz dysponowanie własną ofertą powiązaną z fi -nansowaniem ochrony środowiska. Z opisanych poziomów zaangażowania banków na rzecz ekologizacji wynika, że zarządzanie zużyciem zasobów i wytwarzaniem zanieczyszczeń staje się standardem w bankach, co sprzyja racjonalizacji kosztów ich funkcjonowania.
Należy zaznaczyć, że w przypadku gdy bank zarządzany jest według koncepcji maksymalizacji wartości dla akcjonariuszy, to jedynie uprzywile-jowani interesariusze publiczni (nadzorcy, regulatorzy, państwo) mogą eg-zekwować realizację ich oczekiwań w określonym stopniu. Znaczna część wymienionych oczekiwań zarówno państwa, jak i społeczeństwa może być zrealizowana tylko wtedy, gdy bank uzna swą odpowiedzialność etyczną oraz przyzna, że odpowiedzialność ekonomiczną ponosi nie tylko przed właścicielami. Jest to możliwe w przypadku przyjęcia koncepcji zarządza-nia bankiem opartej na wartości dla interesariuszy i respektowaniu społecz-nej odpowiedzialności banku.
184
Maria Gabryś