Analizując terminy wykorzystywane w polskim prawodawstwie dla określenia pojęcia użyteczności publicznej, zdaniem Autora najistotniejsze znaczenie ma to, wynikające z Ustawy o gospodarce komunalnej, które re-guluje zasady i formy gospodarki komunalnej, obejmującej w szczególności
161 M. Dylewski, B. Filipiak, Usługi publiczne [w:] Współczesna ekonomika usług, red.
S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 456.
162 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2011, s. 333; K. Byjoch, S. Redeł, Prawo gospodarki komunalnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 60; K. Bobińska, Zdefi niowanie pojęcia „usługi użyteczności pu-blicznej” [w:] Użyteczność publiczna w sektorach infrastruktury gospodarczej, red. K. Bo-bińska, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2003, s. 27.
110
Krzysztof Wąsowicz
zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świad-czenia usług powszechnie dostępnych163. Pomimo iż pojęcie użyteczno-ści publicznej nie zostało zdefi niowane w ustawie wprost i bezpośrednio, a jedynie zostało wykorzystane jako element defi niujący gospodarkę ko-munalną, to wartość tego zapisu potwierdziła wykładnia Trybunału Konsty-tucyjnego zatytułowana „Zadania o charakterze użyteczności publicznej”164. Odnosząc się do zapisów Ustawy o gospodarce komunalnej i wy-kładni Trybunału Konstytucyjnego, należy zauważyć, że realizacja zadań o charakterze użyteczności publicznej spoczywa na administracji publicz-nej. Szczególną rolę w zaspokajaniu potrzeb zbiorowych, a w tym również dostarczaniu usług o charakterze użyteczności publicznej, odgrywa admi-nistracja samorządowa, czyli jednostki samorządu terytorialnego. Ustawa o samorządzie gminnym wymienia główne zadania własne gminy, które obejmują zaspokajanie potrzeb wspólnoty. Uzupełnieniem realizacji tych zadań zajmuje się powiat zgodnie z Ustawą o samorządzie powiatowym, wykonując zadania o charakterze ponadgminnym. Do zadań własnych wo-jewództwa należą zadania o charakterze wojewódzkim165. Wiele spośród za-dań będących w gestii poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego ma charakter użyteczności publicznej. Są to tzw. usługi komunalne.
Działalność człowieka związana jest z koniecznością przemieszczania osób, ładunków i informacji. Każdego dnia miliony ludzi w Polsce przemieszają się, by móc zaspokoić podstawowe potrzeby związane z dowozem do pracy, szkoły, sklepu, urzędu, szpitala albo innego obiektu. Na obszarach zurbanizo-wanych w tym celu wykorzystuje się lokalny transport zbiorowy166, nazywany także transportem miejskim. Komunikacja miejska posiada jedną z głównych cech usług użyteczności publicznej, to znaczy ma nałożoną przez władzę usta-wodawczą odpowiedzialność na administrację publiczną za jej dostarczanie.
Wykonywanie zadań o charakterze użyteczności publicznej należy przede wszystkim do samorządu terytorialnego, który zgodnie z Konstytucją
163 Ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz. U. 1997, nr 9, poz. 43 z późn. zm., art. 1, ust. 2.
164 Wykładnia Trybunału Konstytucyjnego, Zadania o charakterze użyteczności publicznej,
„Rzeczpospolita” 14 kwietnia 1997 r., za: K. Bobińska, Zdefi niowanie pojęcia „usługi uży-teczności publicznej” [w:] Użyteczność publiczna w sektorach infrastruktury gospodarczej, op. cit., s. 29.
165 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1591 z późn. zm., art. 7; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz. U.
2001, nr 142, poz. 1592 z późn. zm., art. 4; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1590 z późn. zm., art. 14.
166 Pojęcie lokalnego transportu zbiorowego nie jest zdefi niowane wprost ani w Ustawie o samorządzie gminnym, jak i w innych aktach prawnych.
111 Ekologizacja lokalnego transportu zbiorowego
Rzeczpospolitej Polskiej powstał z mocy prawa, jako wyodrębniony w struk-turze państwa związek społeczności lokalnej bądź regionalnej, uczestniczący w sprawowaniu władzy publicznej, realizujący część spraw publicznych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność oraz wyposażony w mate-rialne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań167.
Rola lokalnego transportu zbiorowego w funkcjonowaniu ośrodków zurbanizowanych jest niepodważalna, a jego istnienie jest spowodowane występowaniem potrzeb, które przekraczają możliwość ich indywidualnego zaspokajania przez pojedynczego mieszkańca. Potrzeby te zwane są potrze-bami komunikacyjnymi, które określa się jako chęć albo żądanie zgłaszane przez obywateli danej społeczności w stosunku do władz lokalnych, doty-czące realizacji procesu przemieszczania się z jednego miejsca w drugie. By móc wskazywać ich występowanie wewnątrz obszarów zurbanizowanych, muszą one mieć określone cechy: powszechność, nierównomierność oraz masowość występowania168.
Przykładem powszechności potrzeb komunikacyjnych w mieście jest duża liczba przejazdów ogółem w ciągu dnia, odbywanych przez miesz-kańców tegoż miasta. Z kolei nierównomierność występowania tych po-trzeb uwidacznia się w zmianach popytu na usługi komunikacji miejskiej w czasie, jak i przestrzeni. Nierównomierność czasowa i przestrzenna oraz powszechność stanowią o ostatniej, specyfi cznej cesze potrzeb przewozo-wych, jaką jest masowość. Jej przejawem jest liczba podróżujących mie-rzona w ciągu jednej godziny169.
Prezentowane cechy potrzeb komunikacyjnych, które zaspokajane są poprzez transport miejski, odzwierciedlają podstawowe kryteria kwalifi -kujące usługi do tych o charakterze użyteczności publicznej. Oznacza to bieżący i nieprzerwany charakter, zaspokajanie potrzeb zbiorowych społe-czeństwa oraz powszechną dostępność.
Komunikacja miejska jest istotnym elementem współczesnego, zur-banizowanego świata, albowiem pozwala na dotarcie obywateli danego miasta z jednego miejsca do drugiego. Lokalny transport zbiorowy ma bezpośrednio wpływ na jakość życia, w szczególności osób najsłabszych, które nie dysponują środkami na zakup własnego środka transportu lub ze względu na niepełnosprawność nie mogą z niego korzystać. Ułatwia pasa-żerom dostęp do edukacji, kultury czy służby zdrowia. Ponadto transport
167 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997, nr 79, poz.
464 z późn. zm., art. 16.
168 Z. Pawlicki, Przewozy pasażerskie, WKiŁ, Warszawa 1978, s. 14; O. Wyszomirski, Eko-nomika komunikacji miejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1986, s. 30.
169 O. Wyszomirski, Gospodarowanie w komunikacji miejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, s. 57-58.
112
Krzysztof Wąsowicz
publiczny, pozyskujący klientów, którzy posiadają i mogą korzystać z sa-mochodu, przyczynia się do zmniejszenia hałasu, spalin, zatłoczenia dróg oraz liczby wypadków. Emisja dwutlenku węgla (CO2) na jednego pasa-żera podczas przejechania jednego kilometra samochodem wynosi średnio 148 g, a w przypadku podróży osiemdziesięciu osób autobusem jest to jedy-nie 11 g. W celu obsługi ruchu czterdziestu tysięcy podróżujących w jednym kierunku podczas godziny potrzebna jest jezdnia o szerokości 136 m albo dwa tory tramwajowe o szerokości 14 m170. Wskazane pozytywne cechy lokalnego transportu zbiorowego względem prywatnego transportu indy-widualnego są istotne dla prawidłowego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta, a także przyczyniają się do generowania pozytywnych efektów ze-wnętrznych, przypisanych usługom realizowanym przez przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.