dostosowania zatrudnienia w różnych segmentach siły roboczej

Badaniu dostosowań zatrudnienia w okresie niskiej koniunktury powinno również towarzyszyć pytanie, jakie grupy pracujących były w szczególny sposób narażone na utratę zatrudnienia . Znalezienie odpowiedzi pozwala nie tylko na przybliżenie zmian na rynkach pracy, ale może również przyczyniać się do wyjaśnienia związków między wzrostem gospodarczym a reakcją rynku pracy, w tym w szczególności zatrudnienia . Istotne wydają się tutaj zwłaszcza dwie kwestie . Po pierwsze, jeśli między poszczególnymi grupami siły roboczej istniały znaczne dysproporcje ryzyka utraty pracy, to – zgodnie z ustaleniami w teoriach segmentacyjnych – może to być przejawem wykształcenia dualnego rynku pracy . Po drugie, wskazanie grup siły roboczej najbardziej dotkniętych negatywnymi konsekwencjami recesji gospodarczej pozwoli na określenie ryzyka wystąpienia mechanizmów histerezy bezrobocia, osłabiających wraż-liwość zatrudnienia i bezrobocia na ożywienie gospodarcze . W prezentowanej analizie strukturę zatrudnienia przeanalizowano według cech demograficznych (wiek i płeć), kwalifikacyjnych (wykształcenie, zawód), formy zatrudnienia i uzyskiwanej płacy .

26 Brak danych dla Belgii, Austrii i Malty .

W okresie ujemnej dynamiki zatrudnienia w całej Unii Europejskiej spadek popytu na pracę w  większym stopniu dotyczył zatrudnienia mężczyzn niż kobiet (por . Rys . 11) . Taką sytuację należy wiązać z kon-centracją spadków zatrudnienia w przemyśle i budownictwie, charakte-ryzujących się wyraźną przewagą zatrudnienia mężczyzn . Z drugiej stro-ny, w  administracji, edukacji, opiece zdrowotnej i  pomocy społecznej,

-1,9

Rys. 11. Zmiany stopy zatrudnienia według płci i wieku w Unii Europejskiej w okresie I kw. 2008–I kw. 2010, [w p.p.]

Objaśnienia: stopa zatrudnienia ogółem odnosi się do osób w wieku 15–64 .

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

gdzie dominuje zatrudnienie kobiet, popyt na pracę wzrastał . Silniejsze spadki zatrudnienia wśród mężczyzn wystąpiły we wszystkich państwach człon-kowskich z wyjątkiem Rumunii . Największa różnica między zmianami stóp zatrudnienia mężczyzn i kobiet, wynosząca w badanym okresie 8 i więcej p .p ., występowała w krajach nadbałtyckich, Hiszpanii, i Irlandii, charakteryzujących się dotkliwymi spadkami popytu na pracę w budownictwie . Okazuje się także, że konsekwencje kryzysu na rynku pracy były najbardziej dotkliwe dla młodych pracowników (por . Rys . 11) . W tej grupie wiekowej spadek popytu na pracę mierzony zmianą stopy zatrudnienia był dwukrotnie większy niż dla ogółu osób w wieku produkcyjnym . Pewnym zaskoczeniem w stosunku do doświadczeń minionych recesji jest natomiast wzrost popytu w grupie osób po 50 roku życia . Bardziej szczegółowa analiza dla 5-letnich przedziałów wiekowych potwierdza, że wraz ze wzrostem wieku zatrudnionych spadki stóp zatrudnienia były coraz łagodniejsze . Ta tendencja charakteryzuje większość państw członkowskich . Jedynie w Bułgarii, Grecji, Francji, na Litwie, Węgrzech, w Polsce, Rumunii

i Sło-wenii stopa zatrudnienia najbardziej zmniejszyła się w grupie wiekowej 25–49, jednak również i tu w najgorszej sytuacji znalazły się osoby do 34 roku życia .

Różnice w zmianie wielkości zatrudnienia można również rozpoznać analizu-jąc strukturę tej grupy według wykształcenia czy zawodu . Spadek zrealizowane-go popytu na pracę dotyczył osób z niskim i średnim wykształceniem, natomiast zatrudnienie osób z wykształceniem wyższym (ukończone studia licencjackie lub magisterskie) wyraźnie zwiększyło się (Rys . 12) . Transformacja struktury pracujących w kierunku wyższego wykształcenia zachodziła w zdecydowanie szybszym tempie niż w poprzednich latach . Zaprezentowane dysproporcje w ry-zyku utraty zatrudnienia występowały w poszczególnych krajach członkowskich . W 24 krajach (na 27) najsilniejsze spadki zatrudnienia odnotowano wśród osób

-2,6%

Rys. 12. Zmiany zatrudnienia w Unii Europejskiej w okresie I kw. 2008–I kw. 2010 według wykształcenia, [w %]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu .

z najniższym wykształceniem, a jedynie w Belgii, na Cyprze i w Rumunii najbardziej ucierpiały osoby z wykształceniem średnim .Skutki recesji nie-jednakowo oddziaływały na poszczególne grupy zawodowe (por . Rys . 36 w aneksie) . Największe spadki zatrudnienia dotyczyły pracowników fizycznych (blue-collar workers): robotników przemysłowych i rzemieślników (–10,1%), operatorów i monterów maszyn i urządzeń (–8,9%) oraz pracowników przy pracach prostych (–4,8%) . Popyt na pracę pracowników umysłowych (white--collar workers) okazał się mniej wrażliwy na pogorszenie koniunktury, przy

czym godne uwagi jest wciąż rosnące zapotrzebowanie na pracę specjalistów (+3,2%) oraz pracowników usług i sprzedawców (+0,9%) . Podobne tendencje można zauważyć w poszczególnych krajach członkowskich, choć warto zwrócić uwagę na kilka odstępstw od tej prawidłowości . We Włoszech, Czechach, na Cyprze i w Holandii zatrudnienie specjalistów zmniejszyło się bardziej od zatrudnienia ogółem, natomiast w Czechach, Danii, Irlandii, Luksemburgu, Rumunii i krajach nadbałtyckich występowały dwucyfrowe spadki zatrudnienia w grupie przedstawicieli władz, wyższych urzędników i kierowników . Gene-ralnie można stwierdzić, że w krajach o silniejszej recesji i głębszych spadkach popytu na pracę popyt na pracowników umysłowych również się zmniejszał, choć w mniejszym stopniu niż na pracowników fizycznych .

Zróżnicowana dynamika zatrudnienia poszczególnych segmentów siły roboczej może wywierać wpływ na funkcjonowanie rynków pracy w średnim okresie . Po pierwsze, warto zwrócić uwagę na konsekwencje silnej koncentracji spadków popytu na pracę w grupie młodzieży . Z jednej strony, młodzież nie posiada z reguły znaczącego kapitału specyficznego, dlatego utrata kapitału ludzkiego nie powinna być dotkliwa . Z drugiej jednak, okresy bezrobocia na początku kariery zawodowej oddziałują negatywnie na psychikę tych osób (tzw.

scarrying effects), czego skutkiem może być zarówno większe ryzyko doświad-czenia kolejnych epizodów bezrobocia, jak i mniejsza wysokość otrzymywanych płac . Po drugie, poszczególne grupy charakteryzuje zróżnicowana ekspozycja na efekty histerezy bezrobocia, wynikające z ubytku kapitału ludzkiego wskutek długotrwałego pozostawania bez pracy . Znaczna część spadku popytu na pracę dotyczyła osób dysponujących niskimi kwalifikacjami, wykonujących proste prace . W tej grupie straty kapitału ludzkiego nie powinny być duże, a jego odbudowanie stosunkowo mało kosztowne . Natomiast erozja kapitału może okazać się znacząca wśród przedstawicieli grup zawodowych wymagających wyższego poziomu kwalifikacji, jak robotnicy w bardziej zaawansowanych technologicznie branżach przemysłu, operatorzy maszyn, wyżsi urzędnicy i kierownicy, średni personel czy pracownicy biurowi .

Interesującym aspektem zmienności zatrudnienia jest jego zróżnicowanie w zależności od formy zatrudnienia²⁷ . W Unii Europejskiej dostosowania

pra-27 Według terminologii używanej przez Eurostat, ogół zatrudnionych dzielimy na pra-cowników oraz pracujących na własny rachunek (samozatrudnionych) . W tej pierwszej kategorii możemy wyróżnić bądź pracujących na czas określony i nieokreślony, bądź pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy . Pracownika uważa się za

za-cujących na umowach na czas określony były szybsze i zdecydowanie silniejsze niż w grupie pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony (Rys . 13) . Ujemną roczną dynamikę osób zatrudnionych na umowach terminowych odnotowano już w II kwartale 2008, podczas gdy liczba pracujących na umowach stałych zaczęła się zmniejszać dopiero rok później . Natomiast wzrost zatrudnienia pra-cowników z umowami czasowymi wyprzedził zmiany pracujących na stałe o 3 kwartały . Dostosowania zatrudnionych na umowach czasowych były również znacznie silniejsze . W okresie I kwartał 2008–I kwartał 2010 liczba pracujących w tym segmencie zmniejszyła się łącznie o 7,8%, przy zmniejszeniu o 2% w grupie pracowników z umowami stałymi . Konsekwencją większej wrażliwości zatrud-nienia na czas określony było zmniejszenie odpowiedniego udziału w ogólnej liczbie pracujących z 14,6% w 2007 roku do 13,6% dwa lata później . Dostoso-wania w tej grupie były również silnie skoncentrowane sektorowo: całkowita zmiana netto była rezultatem redukcji zatrudnienia w przemyśle i budownictwie .

Rys. 13. Roczne procentowe zmiany pracujących w Unii Europejskiej według typów kontraktów w okresie I kw. 2008–IV kw. 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

trudnionego na czas określony (tymczasowo), jeśli pracodawca i pracownik uzgadniają, że koniec zatrudnienia jest określony czynnikami obiektywnymi, takimi jak określona data, wykonanie zlecenia lub powrót tymczasowo zastępowanego pracownika . Por . Eu-rostat, Dane dotyczące zatrudnienia, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/

index.php/Employment_statistics/pl, [dostęp: 16 .02 .2014] .

Cykliczna zmienność osób pracujących na umowach czasowych była większa niż pracujących na stałe także w przeważającej większości krajów członkow-skich . Znalazło to wyraz najpierw w zauważalnym zmniejszeniu udziału tego zatrudnienia w ogólnej liczbie pracujących, a następnie – w zależności od zmian ogólnej aktywności gospodarczej – jego stabilizacji lub zwiększeniu . Jedynie w Grecji, Irlandii, na Węgrzech, w Estonii i Austrii udział tej grupy systematycz-nie rósł, pomimo malejącego ogólnego popytu na pracę . Aby właściwie ocenić zróżnicowanie cyklicznej zmienności segmentów pracowników zatrudnionych na umowach czasowych i stałych, należy wziąć pod uwagę zarówno amplitudę wahań udziału pracujących na umowach tymczasowych, jak również ich udział w ogólnej liczbie pracujących . Zmienność pracujących na czas określony będzie

Rys. 14. Udział zatrudnionych na czas określony w krajach członkowskich UE w 2007 r. i jego zmiany w latach 2007–2010

Objaśnienia: ¹ wahania udziału zatrudnienia wyrażają średnioroczne zmiany udziału zatrudnionych na czas określony w ogólnej liczbie pracujących w latach 2007–2010, wyrażone w wartościach bezwzględnych .

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

ważnym mechanizmem dostosowawczym na rynkach pracy tych krajów, w których silne wahania udziału tej grupy w pracujących ogółem występowały w warunkach dużego rozpowszechnienia tego typu kontraktów . Na podsta-wie danych przedstawionych na rysunku 14 można wskazać kraje o bardzo dużym znaczeniu dostosowań liczby pracujących na umowach czasowych . W Hiszpanii, a w dalszej kolejności również w Polsce, Portugalii, Słowenii, Szwecji i Finlandii, udział tego segmentu wśród pracujących ogółem był duży, a cykliczne wahania na tle pracujących na stałe – bardzo silne . Natomiast niewielkie znaczenie redukcji zatrudnienia tymczasowego jako mechanizmu dostosowawczego charakteryzowało: Austrię, Belgię, Niemcy, Holandię, Rumunię, Bułgarię, Litwę, Estonię oraz Wielką Brytanię .

Wyjaśniając różnice w cyklicznej zmienności zatrudnionych na umowach czasowych i stałych, warto poczynić kilka spostrzeżeń . Po pierwsze, większa koniunkturalna wrażliwość liczby pracujących na czas określony jest kon-sekwencją wyższej elastyczności tego typu zatrudnienia . Nieprzedłużanie zatrudnienia pracowników, którym kończy się umowa na czas określony, z perspektywy pracodawcy należy do najmniej kosztownych sposobów dostosowania popytu na pracę . Także zwalnianie tych pracowników przed wygaśnięciem umowy jest mniej kosztowne niż w przypadku pracujących na stałe ze względu na niższy poziom prawnej ochrony zatrudnienia na czas określony . Po drugie, pracujący na umowach tymczasowych to przede wszyst-kim osoby młode . W 2007 roku co trzeci pracujący w tej grupie miał mniej niż 25 lat, natomiast 40% liczyło 25–39 lat . Na tej podstawie można dojść do wniosku, że najbardziej narażeni na zwolnienie byli pracownicy z najkrótszym stażem pracy, a zarazem charakteryzujący się niskim kapitałem specyficznym uzyskanym w danej firmie . Ważną rolę w selektywnych zwolnieniach mogła więc pełnić reguła senioratu . Po trzecie, tak znaczące dysproporcje w dosto-sowaniach liczby pracujących na umowach tymczasowych i stałych wydają się wskazywać, że wielu pracodawców traktuje zatrudnianie na umowach tymczasowych nie tyle jako możliwość weryfikacji produktywności pracow-ników, ile przede wszystkim jako zabezpieczenie się na wypadek nieoczeki-wanych zmian popytu . Stabilność zatrudnienia pracowników tworzących

„trzon” załogi przy dużym ryzyku zwolnienia pracujących na czas określony, stanowiących „bufor koniunkturalny”, może wskazywać na wykształcenie dualnego rynku pracy . Przejawem dualnej struktury rynku pracy jest jednak nie tylko wysoka cykliczna zmienność zatrudnionych na umowach czasowych,

ale także ograniczone możliwości przejścia z segmentu tymczasowych do stałych miejsc pracy . Informacji na ten temat dostarczają badania panelowe przeprowadzane przez Eurostat w ramach badania dochodów i warunków życia (SILC) . Na rysunku 15 przedstawiono dane o zmianie sytuacji pracujących w krajach członkowskich według statusu umowy pozwalające na ustalenie, jaka część pracowników tymczasowych uzyskała stałe zatrudnienie w ciągu minionego roku . Na tej podstawie można stwierdzić, że w okresie 2006–2010 najmniejsze szanse przejścia z segmentu zatrudnienia tymczasowego do stałego mieli pracujący we Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii, Włoszech, Finlandii i Polsce . Generalnie małe prawdopodobieństwo uzyskania stałego zatrudnienia występuje jednak w większości krajów członkowskich . Można również zauważyć, że w krajach o wysokiej cyklicznej zmienności zatrudnienia czasowego szanse uzyskania stałej umowy zazwyczaj są niewielkie, co potwierdza wykształcenie dualnej struktury rynków pracy . Po czwarte, warto zwrócić uwagę na jednoczesny spadek zatrudnienia stałego i wzrost tymczasowego, mający

Rys. 15. Odsetek pracowników tymczasowych uzyskujących stałe zatrudnienie w krajach członkowskich Unii Europejskiej

Objaśnienia: wartość stanowi średnią rocznych danych w latach 2006–2010 . Dla Niemiec i Grecji dostępne są dane z lat 2006–2009; dla Bułgarii: 2007–2010; dla Rumunii: 2009–2010; dla Irlandii z 2007 r .; dla Danii i Wielkiej Brytanii – z 2010 r .

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu .

miejsce w 2010 roku . Taka sytuacja może wynikać z faktu, że w warunkach dużej niepewności gospodarczej, towarzyszącej słabemu ożywieniu, reakcją pra-codawców na zwiększenie liczby zamówień było przede wszystkim zwiększenie zatrudnienia czasowego, przy jednoczesnym utrzymywaniu lub ograniczaniu liczby pracujących na stałe, co również wskazuje na dualną strukturę pracy . Takie tendencje mogą w istotny sposób wpływać na funkcjonowanie rynków pracy w okresie ożywienia . Wykorzystywanie elastycznych form zatrudnienia może umożliwić szybkie dostosowanie zatrudnienia w następstwie wzrostu popytu, co jest mniej kosztowne niż zatrudnianie na stałe, zatem może de-terminować bardziej prozatrudnieniowy wzrost gospodarczy . Konsekwencją upowszechnienia tych umów może być także zwiększenie prawdopodobieństwa przejścia z bezrobocia do zatrudnienia, ograniczające bezrobocie długookresowe i związane z tym zjawiskiem efekty histerezy . Z drugiej strony, niestabilność zatrudnienia i niskie wynagrodzenia mogą utrwalać niepewność na rynku pracy i zniechęcać gospodarstwa domowe do zwiększenia konsumpcji, co z kolei może determinować słabość ożywienia gospodarczego i jeszcze bardziej opóźniać tworzenie stałych miejsc pracy . Wydaje się, że bilans tych efektów będzie w istotnej mierze zależał od oczekiwań podmiotów gospodarczych i źródeł ożywienia gospodarczego . W sytuacji wyraźnej poprawy nastrojów inwestycyjnych i silnego wzrostu popytu zewnętrznego bilans tych umów może okazać się korzystniejszy niż w razie dużej niepewności gospodarczej i uzależnienia decyzji inwestycyjnych od wzrostu popytu konsumpcyjnego²⁸ . Koniunkturalne zmniejszenie liczby samozatrudnionych w Unii Europejskiej okazało się łagodniejsze i wyprzedzało dostosowania liczby pracujących (por . Rys . 16) . Wczesne dostosowania osób pracujących na własny rachunek rów-nież świadczą o wysokiej elastyczności tej formy zatrudnienia . Natomiast na relatywnie niewielki spadek mogły wpływać takie czynniki, jak mały odsetek samozatrudnionych w sektorze przemysłowym, wyższa elastyczność funkcjo-nalna samozatrudnionych oraz tendencja do zastępowania pracy własnych pracowników usługami świadczonymi przez zewnętrzne podmioty²⁹ .

28 Więcej o przyczynach i konsekwencjach dualnej struktury rynku pracy – por . rozdz . III punkty 2 .1 i 3 .2 .

29 Na rosnącą skalę zjawiska „ukrywania” stosunku pracy pod postacią innych stosunków umownych (w tym samozatrudnienia) zwróciła uwagę konferencja ogólna MOP na sesji w 2006 roku . Zob . International Labour Organization, Recommendation concerning the employment relationship, Geneva, 15 June 2006, no 198 .

Rys. 16. Roczne zmiany liczby pracujących i samozatrudnionych w Unii Europejskiej (27) w okresie I kw. 2008-IV kw. 2011, [w %]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

Dostosowania liczby osób pracujących na własny rachunek były silnie zróżnicowane w krajach członkowskich . Inaczej niż w przypadku umów czasowych, różnice w udziale samozatrudnionych w zatrudnieniu ogółem nie są tak znaczące, jak w przypadku umów na czas określony . W Unii Europej-skiej, udział tego segmentu kształtuje się na poziomie około 15%, przy czym wyraźnie wyższy poziom, przekraczający 20%, dotyczy krajów południowych (Grecja, Portugalia, Włochy oraz Rumunia) i wynika z relatywnie większego znaczenia rolnictwa³⁰ . Znaczenie dostosowań liczby samozatrudnionych jako mechanizmu dostosowawczego przedstawiono na rysunku 17, zestawiając ze sobą zmiany samozatrudnionych i pracujących . Kraje o podobnych zmianach obu grup zatrudnionych są położone w pobliżu linii przecinającej układ współrzędnych pod kątem 45 stopni, natomiast dysproporcje w sytuacji obu grup znajdują odzwierciedlenie w zwiększającym się oddaleniu od tej linii . Można zauważyć, że w najliczniejszej grupie krajów procentowe zmiany osób pracujących na własny rachunek łagodziły spadek popytu na pracę . Taka sytuacja

30 Por . European Commission, Employment in Europe 2010, s . 88 .

BE

Rys. 17. Zmiana liczby samozatrudnionych i pracowników w okresie I kw. 2008–I kw. 2010, [w %]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

miała miejsce w szczególności w Luksemburgu, Słowacji, na Malcie, w Holandii, Słowenii, Francji i na Łotwie . Z kolei wyraźnie negatywny wpływ liczby osób pracujących na własny rachunek na zatrudnienie ogółem wystąpił w Irlandii, Portugalii, Włoszech i na Cyprze . Warto podjąć refleksję nad przyczynami różnic w dostosowaniach liczby samozatrudnionych między krajami członkow-skimi . Generalnie nie były one wynikiem różnic w wydatkach na wspieranie samozatrudnienia w ramach aktywnej polityki rynku pracy³¹ . Wiele natomiast wskazuje na to, że zwiększenie liczby osób pracujących na własny rachunek często wynikało z nadużywania tej formy w sytuacjach istnienia podległości względem pracodawcy, typowej dla umów o pracę³² . Do takich praktyk skłaniały zarówno

31 Dostosowania aktywnej polityki rynku pracy w okresie kryzysu przedstawiono w roz-dziale IV punkt 2 .2 .3 .

32 Por . np . C . Román, E . Congregado, J . Millán, The Role of Labor Market Institutions on Entrepreneurship Dynamics in Times of Crisis: Evidence from European Countries,

niższy poziom ochrony prawnej takiej umowy, jak i możliwość redukcji kosztów pracy, wynikająca z niższego poziomu ochrony socjalnej samozatrudnionych . Bardziej wnikliwa analiza przyczyn odmiennych zmian liczby samozatrudnio-nych wymagałaby uwzględnienia specyfiki tego segmentu w poszczególsamozatrudnio-nych krajach, wynikającej z różnic w strukturze rodzajowej przedsiębiorstw czy instytucjonalnych uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej .

Znaczące dysproporcje dotyczą również zmian liczby osób pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy. O ile w latach 2009 i 2010 dynamika pracujących na pełny etat w Unii Europejskiej była ujemna, o tyle liczba osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy nieprzerwanie zwiększała się (por . Rys . 18) . Okazuje się przy tym, że pomimo dominacji kobiet w tej grupie, liczba zatrudnionych kobiet i mężczyzn w analizowanym okresie zwiększyła się o zbliżoną wartość . Odmienne tendencje w obu segmentach pracowników łagodziły zmniejszenie liczby zatrudnionych w stosunku do spadku popytu na pracę wyrażonego całkowitą liczbą przepracowanych godzin .

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

1%

2%

3%

I 08 II 08 III 08 IV 08 I 09 II 09 III 09 IV 09 I 10 II 10 III 10 IV 10 I 11 II 11 III 11 IV 11

pracujący w niepełnym wymiarze czasu pracy pracujący w pełnym wymiarze czasu pracy

Rys. 18. Roczne zmiany liczby pracujących w Unii Europejskiej według wymiaru czasu pracy w okresie I kw. 2008–IV kw. 2011, [w %]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

„Advances in the Study of Entrepreneurship, Innovation & Economic Growth” 2011, no 22, s . 161–183; Eurofound, Self-employed workers: industrial relations and working conditions, 2010; European Construction Industry Federation, Self-employment and bogus self-employment, http://www .fiec .eu/en/themes-72/self-employment-and-bogus-self-em-ployment .aspx, [dostęp: 21 .02 .2014] .

W zdecydowanej większości państw członkowskich dynamika pracu-jących w niepełnym wymiarze czasu pracy wpływała dodatnio na zmiany zatrudnienia . Na rysunku 19 zestawiono zmiany liczby pracujących w peł-nym i niepełw peł-nym wymiarze czasu pracy, przy czym położenie powyżej linii przecinającej układ współrzędnych pod kątem 45 stopni oznacza większą dynamikę pracujących niż na pełny etat . Najwyższy wzrost odnotowano na: Łotwie, Słowacji, Węgrzech, Cyprze, w Czechach, Słowenii, na Malcie i w Estonii . W wymienionych krajach udział tego typu umów był jednak dość niski i kształtował się w granicach 2–8% (dane za 2007 rok) . W ocenie wpływu dostosowań pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy na za-trudnienie ogółem należy uwzględniać także silne dysproporcje między krajami

BE

Zmiana liczby pracujących w pełnym wymiarze czasu pracy (w %)

Zmiana liczby pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy (w %)

Rys. 19. Zmiana liczby pracujących w pełnym oraz niepełnym wymiarze czasu pracy w okresie I kw. 2008-I kw. 2010, w [%]

Objaśnienia: Oznaczenia krajów o udziale umów w niepełnym wymiarze czasu pracy przekraczającym 20% zostały ujęte w ramkę .

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

Unii w udziale procentowym tej grupy w ogólnej liczbie pracowników, który przed kryzysem wahał się od 1,5% w Bułgarii do 46,3% w Holandii . Biorąc pod uwagę oba kryteria można dojść do wniosku, że wykorzystanie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy stanowiło ważny mechanizm dostoso-wawczy przede wszystkim w następujących krajach: Łotwie, Luksemburgu, Malcie, Austrii, Słowenii, Irlandii, Danii, Cyprze, Belgii, Estonii, Słowacji, Węgrzech i Czechach . W tej grupie znajdują się zarówno kraje o wysokich, jak

Unii w udziale procentowym tej grupy w ogólnej liczbie pracowników, który przed kryzysem wahał się od 1,5% w Bułgarii do 46,3% w Holandii . Biorąc pod uwagę oba kryteria można dojść do wniosku, że wykorzystanie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy stanowiło ważny mechanizm dostoso-wawczy przede wszystkim w następujących krajach: Łotwie, Luksemburgu, Malcie, Austrii, Słowenii, Irlandii, Danii, Cyprze, Belgii, Estonii, Słowacji, Węgrzech i Czechach . W tej grupie znajdują się zarówno kraje o wysokich, jak