Przepływy między zatrudnieniem a bezrobociem

W zaprezentowanej dotychczas analizie dostosowań zatrudnienia wykorzysty-wano wielkości zasobowe, prezentujące poziom danego zjawiska w określonym momencie . Aby pełniej zaprezentować procesy dostosowawcze zachodzące na rynkach pracy Unii Europejskiej, warto poszerzyć dotychczasowe rozważania o analizę przepływów między zatrudnieniem i bezrobociem³³ . Analiza dynamiki rynków pracy Unii Europejskiej obejmie najpierw zmiany struktury bezrobot-nych według czasu pozostawania bez pracy, następnie przyjęcia i zwolnienia rejestrowane w bazie Europejskiego Centrum Monitorowania Zmian oraz szacunkowe stopy napływu i odpływu z zatrudnienia .

Zmiana struktury bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy pozwala wnioskować o napływach i odpływach z bezrobocia . Jeżeli w warunkach obniżenia aktywności gospodarczej udział bezrobotnych pozostających bez pracy przez krótki okres zwiększa się, to główną przyczyną wzrostu bezrobo-cia będą rosnące napływy do bezrobobezrobo-cia . Natomiast zwiększenie się udziału bezrobotnych długookresowo można interpretować jako skutek zmniejszenia odpływu z bezrobocia . Na podstawie rysunku 20, przedstawiającego zmiany struktury bezrobotnych w Unii Europejskiej według czasu pozostawania bez pracy, okres niskiej koniunktury na rynku można podzielić na dwa etapy . Między II kwartałem 2008 a I kwartałem 2009 roku udział bezrobotnych pozostających bez pracy poniżej 12 miesięcy dynamicznie zwiększał się . Ta-kie zmiany wskazują, że w początkowym okresie kryzysu główną przyczyną rosnącego bezrobocia było zwiększenie odpływów z zatrudnienia . Biorąc pod uwagę szybkie tempo wzrostu stopy bezrobocia można zakładać, że wynikało

33 Napływy i odpływy z bierności zawodowej są zdecydowanie mniejsze . Poglądy na temat ich cyklicznych własności zostały przedstawione w punkcie poświęconemu dostosowa-niom podaży pracy .

to głównie z nasilenia zwolnień . W drugim etapie udział bezrobotnych pozo-stających bez pracy poniżej 12 miesięcy zmniejszał się, za to narastał problem bezrobocia długoterminowego . Z upływem czasu rosnąca stopa bezrobocia w coraz większym stopniu wynikała więc z wydłużenia okresu pozostawania w tym zasobie, co można interpretować jako zmniejszenie szans na uzyskanie zatrudnienia .

Rys. 20. Zmiany struktury bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy oraz stopa bezrobocia w Unii Europejskiej (27)

w okresie I kw. 2008–IV kw. 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, badanie aktywności ekonomicznej ludności .

Zaprezentowany wzorzec dostosowań dotyczył niemal wszystkich krajów członkowskich³⁴ . W okresie I kw . 2008–I kw . 2009 odsetek osób pozostających bez pracy poniżej 12 miesięcy zwiększył się we wszystkich krajach z wyjątkiem Hiszpanii i Litwy . W ciągu dwóch kolejnych lat udział bezrobotnych powyżej 12 miesięcy wzrósł we wszystkich krajach Unii . Szczególnie wysoki wzrost długotrwałego bezrobocia miał miejsce w Irlandii, krajach nadbałtyckich i Hisz-panii . Kraje te doświadczyły jednocześnie bardzo silnego spadku zatrudnienia

34 Graficzna prezentacja tendencji w 6 największych krajach UE została zamieszczona w aneksie (Rys . 37) .

i wzrostu bezrobocia . Tak silny wzrost bezrobocia długookresowego zwiększa ryzyko histerezy bezrobocia w następstwie erozji kwalifikacji oraz obniżenia motywacji i morale, co skutkuje niższą intensywnością poszukiwań pracy .

Kolejnym źródłem informacji o przepływach na rynku pracy są dane gromadzone przez Europejskie Centrum Monitorowania Zmian, działające w ramach Europejskiej Fundacji na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy . Dane te obejmują ogłoszenia o utworzeniu bądź likwidacji co najmniej 100 miejsc pracy oraz decyzje kadrowe dużych firm (zatrudniających powyżej 250 osób) powodujące zmiany zatrudnienia o co najmniej 10% . Informacje o tworzonych i likwidowanych stanowiskach w UE w okresie I kw . 2006–IV kw . 2011 przedstawiono na rysunku 21 . Choć dane obejmują tylko niewielki fragment przepływów między zatrudnieniem a bezrobociem, to wyraźnie wskazują na nasilenie procesu likwidacji stanowisk pracy pod koniec 2008 i w pierwszej połowie 2009 roku, kiedy odnotowano największe spadki pro-dukcji . Liczba tworzonych miejsc pracy zarówno w okresie recesji 2008–2009, jak i w kolejnych kwartałach, była z kolei mniejsza niż w poprzednich latach .

Rys. 21. Ogłoszenia o utworzeniu i likwidacji stanowisk pracy w Unii Europejskiej (27) w okresie I kw. 2006–IV kw. 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Centrum Monitorowania Zmian; http://www .eurofound .europa .eu/emcc/erm/index .php?template=stats, [dostęp:

11 .02 .2014] .

Informacje o przepływach między zatrudnieniem a bezrobociem można uzyskać także przez oszacowanie stóp hazardu: odpływu z zatrudnienia (stopa separacji – job separation rate) oraz napływu do zatrudnienia (stopa przyjęć – job finding rate), na podstawie zagregowanych danych o zatrud-nieniu, bezrobociu i liczbie bezrobotnych pozostających bez pracy poniżej 3 miesięcy³⁵ . Oszacowane zmiany stóp hazardu dla Unii Europejskiej doku-mentują tendencje spójne z wynikami analizy struktury bezrobocia według czasu pozostawania bez pracy czy danych Europejskiego Centrum Monito-rowania Zmian . W początkowym okresie niskiej koniunktury bezrobocie rosło przede wszystkim w rezultacie zwiększenia przepływów z zatrudnienia do bezrobocia . Kwartalna stopa odpływu z zatrudnienia silnie rosła z 0,6%

na początku 2008 do 1% w I kwartale 2009 roku . W kolejnych kwartałach zmniejszyła się, jednak do końca 2011 roku utrzymała się na wyższym poziomie niż przed kryzysem, oscylując w pobliżu wartości 0,8% . Cykliczne zmiany prawdopodobieństwa znalezienia pracy były łagodniejsze: stopa napływu do zatrudnienia w 2008 roku utrzymywała się na poziomie około 8,5%, po czym zaczęła obniżać się do minimalnego poziomu 7% w III kwartale 2009 roku . W kolejnych kwartałach prawdopodobieństwo znalezienia pracy pozostało na zbliżonym poziomie³⁶ . Interpretując te wyniki należy jednak mieć na uwadze, że skala zwolnień podczas recesji w rzeczywistości była większa, niż wskazuje na to wzrost stopy separacji . Wynika to z faktu, że przepływy z zatrudnienia do bezrobocia można podzielić na zwolnienia (layoffs) i dobrowolne odejścia (quits) . Są one traktowane łącznie, jednak kierunek ich zmian w przebiegu cyklu koniunkturalnego jest przeciwny: liczba zwolnień w okresach recesji zwiększa się, a dobrowolnych odejść – zmniejsza . Warto także zauważyć, że obniżenie stopy przyjęć w okresach niskiej koniunktury może wynikać nie tylko ze zmniejszenia liczby przyjęć wyrażonej w wielkościach absolutnych, ale również ze zwiększenia liczby bezrobotnych . Inaczej rzecz ujmując, przy

35 Stopę separacji stanowi relacja liczby osób przechodzących z zatrudnienia do bezrobocia w danym kwartale do całkowitej liczby zatrudnionych w poprzednim kwartale, a stopę przyjęć – relacja liczby osób przechodzących z bezrobocia do zatrudnienia w danym kwartale do całkowitej liczby bezrobotnych w poprzednim kwartale . Prezentowane tu szacunki Komisji Europejskiej zostały oparte na metodzie opracowanej przez M . Els-by, B . Hobijn, A . Sahin, którzy rozwinęli metodę Shimera i dostosowali ją do realiów europejskich . Zob . M . Elsby, B . Hobijn, A . Sahin, Unemployment Dynamics…

36 European Commission, Labour Market Developments in Europe 2013, s . 25 .

zwiększającej się liczbie bezrobotnych stopa przyjęć może maleć, pomimo stabil-nych (w wielkościach absolutstabil-nych) przepływów z bezrobocia do zatrudnienia . Można stwierdzić, że podczas recesji główną przyczyną wzrostu bezrobocia było zwiększenie zwolnień, a od połowy 2009 roku wysokie bezrobocie było konsekwencją zarówno zwiększonego prawdopodobieństwa utraty pracy, jak i małych szans na jej znalezienie . Analiza potwierdza również, że opóźnienia dostosowań popytu na pracę do zmian produkcji były niewielkie .

W okresie kryzysu kraje członkowskie charakteryzowały się zróżnico-wanymi wzorcami przepływów . Największe spadki szans na znalezienie pracy odnotowano w Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz krajach nadbałtyckich . Jednocześnie stopa odpływów z bezrobocia przed kryzysem należała w tych krajach do najwyższych spośród państw UE . Z kolei praw-dopodobieństwo utraty pracy najbardziej rosło w Irlandii, krajach nadbałtyc-kich, Danii i Finlandii³⁷ . Biorąc pod uwagę relatywne znaczenie zmian stóp hazardu, kraje zostały przyporządkowane w zależności od tego, czy wzrost bezrobocia wynikał w decydującej mierze ze wzrostu stopy separacji, obniże-nia stopy przyjęć, czy zbliżonych zmian obu stóp hazardu . Następnie wzorce przepływów zestawiono z łącznymi spadkami zatrudnienia (por . Tab . 3) . Okazuje się, że cykliczny spadek zatrudnienia i wzrost bezrobocia w krajach Unii wynikały częściej ze wzrostu prawdopodobieństwa utraty pracy niż ze zmniejszenia szans na jej znalezienie . Na dwunastu krajowych rynkach pracy wzrost bezrobocia wynikał przede wszystkim ze wzrostu stopy separacji, a na jedenastu – zarówno ze wzrostu stopy separacji, jak i obniżenia stopy przyjęć . Interpretując te dane należy również uwzględnić krytyczne uwagi zaprezento-wane przy analizie stóp hazardu dla Unii Europejskiej, wskazujące na większe znaczenie zwolnień oraz mniejszą rolę zmian szans znalezienia zatrudnienia, niż wynikałoby to ze zmian stóp hazardu . Zestawienie wzorców przepływów z łącznymi spadkami zatrudnienia ukazuje silną heterogeniczność mechani-zmów dostosowawczych . Na wysokim poziomie ogólności można stwierdzić, że wśród krajów o silnych spadkach popytu na pracę odnotowano wyraźne zwiększenie ryzyka utraty pracy, natomiast w krajach o łagodnych spadkach za-trudnienia relatywnie większą rolę odgrywało obniżenie stopy przyjęć do pracy .

37 European Commission, Labour Market Developments in Europe 2012, s . 24 .

Tab. 3. Wzorce przepływów a odporność rynków pracy krajów UE w okresie niskiej koniunktury gospodarczej

Cecha

Wzorce przepływów Wzrost stopy separacji Wzrost stopy separacji

i spadek stopy przyjęć Spadek stopy przyjęć

Łączny spadek zatrudnienia powyżej 5%

Rumunia

Objaśnienia: Podstawą klasyfikacji do poszczególnych grup były zmiany obu stóp hazardu, przy czym ich średni poziom w latach 2008–2010 zestawiono z analogiczną wielkością dla okresu 2005–2007 . Pomocniczą informacją były zmiany stóp hazardu w poszczególnych kwartałach badanego okresu . W klasyfikacji nie uwzględniono Niemiec, w których w okresie 2008–2010 średnie odpływy z zatrudnienia zmniejszyły się, a napływy – zwiększyły się .

Źródło: opracowanie własne na podstawie European Commission, Labour Market De-velopments in Europe 2011, s . 27; European Commission, Labour Market DeDe-velopments in Europe 2013, s . 25 .