Wahania koniunktury gospodarczej a zmienność bezrobocia

Związek między wzrostem gospodarczym a sytuacją na rynku pracy mierzoną stopą bezrobocia został po raz pierwszy udokumentowany przez A. Oku-na¹ . Na podstawie analizy wahań produktu narodowego i stopy bezrobocia w gospodarce amerykańskiej w latach pięćdziesiątych Okun oszacował, że każdemu odchyleniu stopy wzrostu gospodarczego w górę (dół) od normalnej stopy wzrostu o 1 p .p . towarzyszył spadek (wzrost) stopy bezrobocia o 0,3 p .p ., a wzrost bezrobocia o każdy dodatkowy p .p . powyżej poziomu 4%, dla którego Okun założył istnienie równowagi na rynku pracy zapewniającej optymalne wykorzystanie czynnika pracy, jest równoznaczny z ubytkiem realnego produktu narodowego² wielkości około 3 p .p .³ . Obliczenia wykorzystujące nowsze dane skłoniły ekonomistów do wniosku, że z upływem czasu bezrobocie stało się mniej wrażliwe na wahania tempa wzrostu gospodarczego, a strata produkcji

1 Istnienie tej zależności zauważano oczywiście znacznie wcześniej: wrażliwość bezrobocia na wahania koniunktury stanowiła centralny element poglądów Keynesa, a możliwość krótkotrwałego wzrostu bezrobocia w następstwie cyklicznych wahań gospodarki do-puszczali również przedstawiciele ekonomii neoklasycznej . Zob . np . E . Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wyd . PWN, Warszawa 2002, s . 99–120 .

2 W swoich obliczeniach A . Okun używał miary Produktu Narodowego Brutto . Obecnie stosowana jest miara Produktu Krajowego Brutto .

3 A . Okun, Potential GNP: Its Measurement and Significance, „Proceedings of the Business and Economics Statistics Section” 1962, s . 98–104 .

towarzysząca wzrostowi stopy bezrobocia o jednostkę wynosi około 2–2,5 p .p .⁴ . Według E . Halla i J . Taylora, ujemna zależność wzrostu produktu krajowego i stopy bezrobocia jest jednym z najbardziej wiarygodnych uogólnień, jakie sformułowali makroekonomiści⁵ . Prawo Okuna jest jednak jedynie prostą staty-styczną relacją produktu i bezrobocia . Badania dowodzą, że ilościowy związek między wzrostem gospodarczym a bezrobociem jest niestabilny, zwłaszcza w krótkim okresie⁶ . Co więcej, cykliczne wahania produkcji nie są dominującą przyczyną fluktuacji bezrobocia . Okazuje się, że w krajach europejskich stopa bezrobocia wykazywała się większą zmiennością między tymi samymi stadiami różnych cyklów koniunkturalnych niż między szczytem a dnem tego samego cyklu⁷, a ponad połowę zmienności bezrobocia od lat sześćdziesiątych do początków lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku wyjaśniają zmiany insty-tucjonalne⁸ . Zasadne wydaje się więc pytanie, na ile zmiany na rynkach pracy w okresach recesji są przejściowe i mają charakter cykliczny, a w jakim stopniu mogą wiązać się z nasileniem zjawisk o charakterze strukturalnym . W rozstrzy-gnięciu tych kwestii użyteczna może być identyfikacja rodzajów bezrobocia . Całkowite bezrobocie może zostać dezagregowane na bezrobocie równo-wagi – niewrażliwe na koniunkturę, wynikające ze strukturalnych cech rynku pracy i rynku dóbr, oraz na bezrobocie nierównowagi, będące konsekwencją wahań poziomu globalnego popytu i aktywności gospodarczej . W odniesieniu do klasycznych rodzajów bezrobocia, do bezrobocia równowagi zalicza się zazwyczaj bezrobocie frykcyjne i strukturalne, natomiast bezrobocie nierów-nowagi utożsamia się z bezrobociem cyklicznym⁹ . Bezrobocie frykcyjne wynika

4 Por . np . D . Romer, Makroekonomia dla zaawansowanych, Wyd . PWN, Warszawa 2000, s . 173; R . Ehrenberg, R . Smith, Modern Labor Economics: Theory and Public Policy, Prentice Hall, 2009, s . 527 .

5 R . Hall, J . Taylor, Makroekonomia, Wyd . PWN, Warszawa 2007, s . 211 .

6 Zob . np . E . Knotek, How useful is Okun’s Law?, „Economic Review”, Federal Reserve Bank of Kansas City, 2007, no 4, s . 73–103; P . Maleszyk, Analiza związków produktu krajowego i bezrobocia wybranych krajów OECD w okresie globalnego kryzysu gospodarczego,

„Studia Ekonomiczne . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”

2014, nr 166, s . 31–42 .

7 N . Adnett, European Labour Markets: analysis and policy, Longman, London-New York 1997, s . 202 .

8 R . Layard, S . Nickell, R . Jackman, Unemployment: Macroeconomic Performance and the Labour Market, Oxford University Press, New York 2005, s . xxvii .

9 Por . M . Socha, U . Sztanderska, Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, Wyd . PWN, Warszawa 2000, s . 15; W . Jarmołowicz, B . Woźniak, Polityka makroekonomiczna wobec

z naturalnej dynamiki rynku pracy w gospodarce rynkowej, na którą składają się m .in . zmiany miejsca pracy przez pracowników, wejścia na rynek kolejnych roczników absolwentów czy odejścia z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego, a także tworzenie i likwidowanie stanowisk pracy czy całych przedsiębiorstw . Rynek pracy cechuje heterogeniczność i niedostateczna przejrzystość, dlatego proces zajmowania miejsc pracy nie jest natychmiastowy . Innymi słowy, ry-nek pracy charakteryzują „frykcje” (frictions), czyli pewne tarcia wynikające z braku pełnej informacji o rynku, wymagające przezwyciężenia przez proces poszukiwań trwający jakiś czas . W rezultacie, pewna liczba osób bezrobotnych i wolnych miejsc pracy będzie występowała nawet w sytuacji równowagi na rynku pracy przy pełnym zatrudnieniu¹⁰ . Bezrobocie strukturalne interpretuje się natomiast jako rezultat niedopasowania struktury podaży siły roboczej do struktury popytu na pracę w aspekcie branżowym, kwalifikacyjnym lub geograficznym¹¹ . Niedopasowania (mismatch) powstają w następstwie zmian strukturalnych zarówno po stronie popytowej, jak i podażowej rynku pracy . Zmiany struktury popytu na pracę zależą od zmian popytu na produkty, postę-pu technicznego, procesów restrukturyzacji przedsiębiorstw i gospodarki oraz procesów globalizacji i integracji . Przekształcenia podaży pracy są natomiast uwarunkowane procesami edukacji i kształcenia, istniejącymi stawkami i roz-kładem płac oraz procesami migracyjnymi¹² . Zarówno bezrobocie frykcyjne, jak i bezrobocie strukturalne są wyczerpująco opisane w literaturze przedmiotu¹³ . W nowszej literaturze kategorię bezrobocia równowagi najczęściej łączy się z teorią naturalnej stopy bezrobocia, sformułowaną w ramach kierunku

bezrobocia równowagi i nierównowagi, [w:] Przemiany na współczesnym rynku pracy, W . Jarmołowicz [red .], Wyd . Fundacja Naukowa, Poznań 2008, s . 42; E . Kryńska [red .], Polski rynek pracy. Niedopasowania strukturalne, Wyd . IPiSS, Warszawa 2004, s . 14 .

10 Zob . Ch . Pissarides, Teoria bezrobocia w stanie równowagi, Wyd . PWE, Warszawa 2012, s . 5 .

11 W niektórych koncepcjach bezrobocie strukturalne utożsamia się z bezrobociem równo-wagi na rynku pracy . W takim ujęciu zalicza się do niego również bezrobocie frykcyjne i bezrobocie instytucjonalne .

12 Por . np . E . Kwiatkowski, Bezrobocie…, s . 48; R . Ehrenberg, R . Smith, Modern…, s . 508–510 .

13 Wśród polskojęzycznych publikacji szczególną uwagę należy zwrócić na cytowane już monografie: E . Kwiatkowski, Bezrobocie…; M . Socha i U . Sztanderska, Strukturalne podstawy…, a także na nowsze prace: Bezrobocie równowagi w gospodarce polskiej, W . Kwiatkowska [red .], Wyd . Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009 oraz L . Kucharski, Bezrobocie równowagi w Polsce. Ujęcie teoretyczne i empiryczne, Wyd . Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014 .

monetarystycznego przez Friedmana i Phelpsa¹⁴, oraz teorią NAIRU, w któ-rej zauważalne są wpływy keynesizmu . Naturalna stopa bezrobocia została zdefiniowana przez Friedmana jako „taki poziom bezrobocia, który mógłby być oparty na walrasowskim systemie równań równowagi ogólnej, pod warun-kiem, że wmontowane byłyby w ten system faktyczne właściwości strukturalne rynku pracy i rynków towarowych, uwzględniające niedoskonałości rynków, stochastyczną zmienność popytu i podaży, koszty gromadzenia informacji o wolnych miejscach pracy i o wolnej sile roboczej, koszty jej mobilności itp .”¹⁵ . Naturalna stopa bezrobocia jest zatem wielkością charakterystyczną dla równowagi zarówno na rynku pracy, jak i w całej gospodarce . Jej wysokość w długim okresie jest determinowana wyłącznie przez czynniki realne, związane z niedoskonałym funkcjonowaniem rynków, a nie przez zmiany czynników pieniężnych, co zostało uwypuklone przez Friedmana użyciem terminu „stopa naturalna” . W gospodarce wolnorynkowej w stanie równowagi zawsze będzie więc istniał pewien poziom bezrobocia wynikający z istnienia frykcji i niedo-pasowań strukturalnych na rynku pracy . Naturalna stopa określa najniższy poziom bezrobocia możliwy do utrzymania bez wzrostu inflacji . W długim okresie nie występuje zatem wymienność między inflacją i bezrobociem, a wszelkie zakłócenia, polegające na wystąpieniu krótkookresowych szoków popytowych czy błędnych oczekiwań inflacyjnych, będą powodowały tylko tymczasowe odchylenia bezrobocia, po czym nastąpi samoczynny powrót do poziomu naturalnego¹⁶ .

Nieco inną charakterystykę bezrobocia równowagi zaprezentowali eko-nomiści brytyjscy: R . Layard, S . Nickell i R . Jackman, którzy odegrali ważną rolę w sformułowaniu koncepcji NAIRU (Non Accelerating Inflation Rate of Unemployment) . Istotną różnicą jest inne rozumienie stanu równowagi . W przeciwieństwie do bezrobocia naturalnego, poziom NAIRU nie jest rów-noznaczny z istnieniem równowagi na rynku pracy oznaczającej stan pełnego

14 Dalsze rozważania zostaną oparte na częściej podejmowanym w literaturze ujęciu M . Friedmana . Poglądy Phelpsa można znaleźć w pracy: E . S . Phelps, Philips Curves, Inflation Expactations and Optimal Unemployment Over Time, „Economica”, vol . 34, August 1967 .

15 M . Friedman, The Role of Monetary Policy, „The American Economic Review”, t . 58, tłum . polskie w: Teoria i polityka stabilizacji koniunktury. Wybór tekstów, opr . A . Sze-worski, PWE, Warszawa 1975, s . 271 .

16 Por . M . Friedman, The Role of…, s . 270–276; zob . też: E . Kwiatkowski, Bezrobocie…, s . 143–147; W . Jarmołowicz, B . Woźniak, Polityka makroekonomiczna…, s . 38–39 .

zatrudnienia . Równowaga jest rozumiana jedynie jako taki stan gospodarki, przy którym następuje stabilizacja procesów inflacyjnych . W punkcie równowagi rzeczywiste płace i ceny zgadzają się z oczekiwaniami, a płace realne oferowane przez firmy z płacami postulowanymi przez pracowników . Przy bezrobociu poniżej NAIRU nadmierna presja płacowa wywoła wzrost inflacji, natomiast przy bezrobociu powyżej NAIRU presja płacowa będzie słaba, prowadząc do dezinflacji . Taka zależność między bezrobociem a zmianami inflacji to znana w literaturze krótkookresowa krzywa Philipsa . Jeśli w analizie uwzględnimy wzrost produktywności, stabilizacja inflacji na poziomie bezrobocia rów-nowagi nastąpi, gdy uzgodnione przez pracodawców i pracowników tempo wzrostu płac realnych odpowiada dynamice produktywności . Wzrost płac przewyższający tempo wzrostu wydajności przyczyni się do przyspieszenia inflacji, natomiast odwrotna sytuacja spowoduje wyhamowanie procesów inflacyjnych¹⁷ . Koncepcja NAIRU nie zakłada tym samym działania mecha-nizmów oczyszczających rynek pracy, a jedynie istnienie sił sprowadzających bezrobocie do poziomu NAIRU . Można więc stwierdzić, że różnice między koncepcją stopy naturalnej a NAIRU dotyczą ich mikropodstaw . O ile Fried-man zakładał wysoką efektywność mechanizmu rynkowego, o tyle twórcy NAIRU akcentowali niedoskonałą konkurencję na rynkach siły roboczej i rynkach dóbr¹⁸ . Kolejną implikacją takiego pojmowania stanu równowagi jest możliwość przymusowego charakteru bezrobocia równowagi, podczas gdy koncepcja Friedmana zakładała jego dobrowolność .

Istotnym elementem teorii NAIRU jest wyeksponowanie zmienności bezro-bocia równowagi w długim okresie oraz pogłębiona analiza jego determinant . Na tle literatury przedmiotu prace Layarda, Nickella i Jackmana zawierają obszerny katalog determinant długookresowej stopy NAIRU¹⁹ . Ekonomiści zaliczyli do nich zarówno rozwiązania instytucjonalne: regulacje dotyczące zasiłków dla bezrobotnych, działalność związków zawodowych i model negocjacji płacowych,

17 Zob . więcej: R . Layard, S . Nickell, R . Jackman, Unemployment…, s . 8–14; R . Layard, S . Nickell, Combatting Unemployment, Oxford University Press, New York 2011, s . 54–57 .

18 Por . B . Snowdown, H . Vane, P . Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii, Wyd . PWN, Warszawa 1998, s . 340 .

19 Por . S . Nickell, R . Layard, Labor market institutions and economic performance, [w:]

Handbook of Labor Economics, O . Ashenfelter, D . Card [red .], vol . 3, Elsevier, 1999, s . 3029-3084; S . Nickell, A Picture of European Unemployment: Success and Failure, „CEP Discussion Papers” 2003, no 0577; R . Layard, S . Nickell, R . Jackman, Unemployment…;

R . Layard, S . Nickell, Combatting…

aktywną polityka rynku pracy i prawną ochronę zatrudnienia, jak również inten-sywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych oraz niedopasowania strukturalne . Wskazują przy tym na dwa mechanizmy oddziaływania determinant NAIRU . Po pierwsze, są to czynniki utrzymujące tempo wzrostu płac realnych powyżej bądź poniżej poziomu wyznaczonego przez dynamikę produktywności w gospodarce . Po drugie, znaczenie mają zmienne wpływające na szybkość dopasowań bezro-botnych i wolnych miejsc pracy, które ostatecznie również oddziałują na tempo zmian płac realnych . Weryfikując przyczyny utrzymywania się wysokiego bezro-bocia równowagi w niektórych krajach europejskich w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Layard i in . prezentowali wyniki regresji dla krajów OECD . Największy wpływ na wysokość NAIRU miały czynniki związane z działalnością związków zawodowych i modelem negocjacji płacowych oraz regulacjami pomo-cy udzielanej bezrobotnym²⁰ . Późniejsze badania Scarpetty i Nickella przyniosły podobne rezultaty, wskazując również na pewną rolę poziomu prawnej ochrony zatrudnienia czy wysokości opodatkowania pracy²¹ . Kolejne analizy przyczyn wzrostu bezrobocia równowagi i jego zróżnicowania dowodziły znaczenia nie tylko zaprezentowanych instytucji rynku pracy, ale również interakcji między nimi²² . Potwierdzono również, że wpływ na NAIRU mogą mieć instytucje niezwiązane ściśle z rynkiem pracy, jak np . poziom regulacji rynku produktów²³ . Niektórzy ekonomiści wskazywali na związek NAIRU z funkcjonowaniem rynku nieru-chomości i jego oddziaływaniem na poziom mobilności²⁴, a także ze zmianami struktury wiekowej siły roboczej²⁵ czy poziomem realnej stopy procentowej²⁶ .

20 R . Layard, S . Nickell, R . Jackman, Unemployment…, s . 55; S . Nickell, R . Layard, Labor market …, s . 3053 .

21 S . Scarpetta, Assessing the role of labour market policies and institutional settings on unemployment: a cross-country study, „OECD Economic Studies” 1996, no 2, s . 43–96;

S . Nickell, Unemployment and labor market rigidities: Europe versus North America,

„Journal of Economic Perspectives” 1997, no 3, s . 55–74 .

22 M . Belot, J . van Ours, Unemployment and Labor Market Institutions: An Empirical Analysis, „Centre for Economic Research Discussion Papers” 2001, no 50 .

23 T . Boeri, G . Nicoletti, S . Scarpetta, Regulation and Labour Market Performance, „IGIER Working Papers” 2000, no 158 .

24 J . Oswald, Thoughts on NAIRU, „Journal of Economic Perspectives” 1997, vol . 11, no 1, s . 227–228 .

25 J . Stiglitz, Reflections on the Natural Rate Hypothesis, „Journal of Economic Perspectives”

1997, vol . 11, no 1, 11, s . 3–10 .

26 E . Phelps, Structural Slumps: The Modern Equilibrium Theory of Employment, Interest and Assets, Harvard University Press, 1994 .

Problematyka bezrobocia nierównowagi w ostatnich latach była mniej popularnym przedmiotem badań niż bezrobocie równowagi . W literaturze ten rodzaj bezrobocia tradycyjnie łączy się z nurtem keynesistowskim, a jego poziom w gospodarkach rynkowych utożsamia się z wysokością bezrobocia cyklicznego²⁷, związanego z okresowym osłabieniem popytu na rynku dóbr . Pogorszenie koniunktury, znajdujące wyraz w ogólnym spadku produkcji lub spowolnionym jej wzroście, pociąga za sobą zmniejszenie popytu na pracę i wzrost bezrobocia . W warunkach obniżonej aktywności ekonomicznej napływy do bezrobocia są większe niż odpływy, a dysproporcja między liczbą bezrobotnych i liczbą wolnych miejsc pracy rośnie . Współcześnie problem bezrobocia nierównowagi nie jest analizowany jako odrębna kwestia, lecz łącznie z kategorią bezrobocia równowagi w ramach przejściowych odchyleń rzeczywistego bezrobocia od poziomu równowagi . Skoro oba typy bezrobo-cia nie są wielkośbezrobo-ciami obserwowalnymi, ich wysokość jest uzależniona od sposobu rozumienia równowagi oraz przyjętych metod szacowania . Metody wyznaczania bezrobocia równowagi, pozwalające zarazem na oszacowanie bezrobocia nierównowagi, można podzielić na cztery kategorie²⁸:

1) metody wykorzystujące krzywą Phillipsa uwzględniającą oczekiwania . Wyznaczenie stopy bezrobocia równowagi tożsamej z NAIRU polega na estymacji równań krótkookresowej krzywej Phillipsa, rozwiązywanej przy takich poziomach bezrobocia, przy których inflacja jest stabilna, a następnie wprowadzenie do równania parametrów odzwierciedlających oczekiwania inflacyjne . Wyznaczenie NAIRU pozwala obliczyć wartość odchylenia poziomu rzeczywistego bezrobocia od poziomu bezrobocia równowagi;

2) metody oparte na analizie przepływów siły roboczej . W metodach tych bezrobocie równowagi jest definiowane jako stopa bezrobocia w warun-kach stanu stacjonarnego, czyli w sytuacji, gdy napływy do bezrobocia są równe odpływom . Oszacowanie poziomu bezrobocia nierównowagi polega zatem najpierw na wyznaczeniu hipotetycznej stopy bezrobocia, przy której liczba osób, które straciły pracę w danym okresie, jest równa

27 Por . np . E . Kwiatkowski, Bezrobocie…, s . 58; W . Jarmołowicz, B . Woźniak, Polityka makroekonomiczna…, s . 42 .

28 M . Socha, U . Sztanderska, Strukturalne podstawy…, s . 148–154; P . Kaczorowski, L . Kucharski, K . Myślińska, Metody pomiaru bezrobocia równowagi, [w:] Bezrobocie rów-nowagi…, s . 49–72 .

liczbie osób, które w tym okresie zatrudnienie znalazły, a następnie na odjęciu tak wyznaczonej stopy od rzeczywistej;

3) Metody wykorzystujące krzywą Beveridge’a . Równowaga na rynku pracy oznacza w tym przypadku sytuację, w której liczba bezrobotnych i wakatów są sobie równe . Wyznaczenie bezrobocia nierównowagi polega najpierw na estymacji równania krzywej Beveridge’a, potem na obliczeniu stopy bezrobocia równowagi tj . znajdującej się na linii 45 stopni, a następnie na obliczeniu odchylenia poziomu rzeczywistego bezrobocia od poziomu bezrobocia równowagi;

4) metody oparte na szacunkach produkcji potencjalnej. Wykorzystują one prawo Okuna i utożsamiają bezrobocie równowagi z takim stopniem wyko-rzystania zdolności wytwórczych, które charakteryzuje produkt potencjalny . Przedstawiona typologia bezrobocia mogłaby skłaniać do wniosku, że w kontekście badania skutków recesji na rynkach pracy na uwagę zasługuje tylko bezrobocie cykliczne . W rzeczywistości poziom stopy bezrobocia w rów-nowadze zależy także od wahań rzeczywistej stopy bezrobocia, a jej wzrost w okresie recesji może doprowadzić do utrwalenia bezrobocia na podwyższo-nym poziomie przez mechanizmy histerezy . Koncepcje histerezy bezrobocia zostały rozwinięte w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, w odpowiedzi na uporczywe utrzymywanie się wysokiego bezrobocia w wielu krajach europej-skich, przede wszystkim we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech, Belgii i Holandii . Zgodnie z dominującymi ówcześnie poglądami ekonomii neoklasycznej, po ustąpieniu szoków bezrobocie powinno wrócić do poziomu równowagi . Wbrew tym sugestiom, bezrobocie utrzymywało się na wysokim poziomie i wykazywało małą wrażliwość na poprawę koniunktury . Co więcej, jego wysoki poziom przestał oddziaływać w kierunku spadku inflacji płacowej . Wzrost bezrobocia równowagi powinien być jednak wywołany struktural-nymi zmianami rynku pracy, będącymi rezultatem np . wzmocnienia pozycji związków zawodowych czy zwiększenia wysokości zasiłków . Tymczasem ana-lizy dowodziły, że takie zmiany instytucjonalne albo nie miały miejsca, albo postępowały w kierunku odwrotnym, co powinno prowadzić do obniżenia bezrobocia równowagi²⁹ . Poszukiwania wyjaśnień tej sytuacji doprowadziły ekonomistów do sformułowania teorii histerezy bezrobocia .

29 Por . N . Adnett, European…, s . 218–223; O . Blanchard, J . Wolfers, The Role of Shocks and Institutions in the Rise of European Unemployment: the Aggregate Evidence, „NBER

Histereza jest pojęciem zapożyczonym z fizyki i oznacza zależność ak-tualnego stanu od stanów, które pojawiły się wcześniej . Analogicznie, dla teorii histerezy bezrobocia kluczowe jest stwierdzenie, że poziom bezrobocia równowagi nie zależy tylko od aktualnego kształtu czynników realnych, ale również od historii faktycznego poziomu bezrobocia³⁰ . Inaczej rzecz ujmując, tymczasowy wzrost bezrobocia w następstwie szoków gospodarczych może – przez mechanizmy utrwalające je na podwyższonym poziomie – doprowadzić do trwałego wzrostu bezrobocia równowagi . Teoria histerezy została rozwi-nięta w drugiej połowie lat osiemdziesiątych w ramach nurtu nowej ekonomii keynesistowskiej . Do najważniejszych grup modeli histerezy wskazywanych w literaturze przedmiotu należy zaliczyć: modele ubytku kapitału rzeczowego, ubytku kapitału ludzkiego oraz insider-outsider³¹ .

W modelach ubytku kapitału rzeczowego utrwalenie bezrobocia na wyższym poziomie wiąże się ze zmniejszeniem kapitału rzeczowego w okre-sach recesji . Zgodnie z tym rozumowaniem, w następstwie obniżenia stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych przedsiębiorcy z upływem czasu pozby-wają się części zainstalowanych wcześniej maszyn i urządzeń oraz ograniczają zakupy nowych dóbr kapitałowych . Kiedy następuje ożywienie gospodarcze, z powodu niższego poziomu mocy wytwórczych popyt na pracę nie może szybko powrócić do poprzedniego poziomu . W literaturze przedmiotu wy-jaśnienia histerezy oparte na ubytku kapitału rzeczowego spotkały się jednak z wieloma zastrzeżeniami zarówno natury teoretycznej, jak i empirycznej, z powodu których dominuje przekonanie o ich niewielkiej roli w tłumaczeniu zmienności bezrobocia równowagi³² .

Working Paper” 1999, no 7282, s . 12–16 .

30 O . Blanchard, L . Summers, Hysteresis and the European Unemployment Problem, „NBER Working Paper” 1986, no 1950, s . 1 .

31 Zob . O . Blanchard, L . Summers, Hysteresis and the…; O . Blanchard, L . Summers, Hysteresis in Unemployment, „NBER Working Paper” 1988, no 2035; A . Lindbeck, D . Snower, The Insider-Outsider Theory of Employment and Unemployment, The MIT Press, Cambridge 1989 . W literaturze polskojęzycznej wyczerpujący przegląd teorii histerezy można znaleźć w pracach: A . Wojtyna, Czy Polsce grozi efekt histerezy?, „Gospodarka Narodowa” 1994, nr 9, s . 1–10; E . Kwiatkowski, Bezrobocie…, s . 204–224 .

32 Uwagi krytyczne można znaleźć np . w pracach: O . Blanchard, L . Summers, Hysteresis and the…, s . 14; Ch . Bean, European Unemployment: A Survey, „Journal of Economic Literature” 1994, nr 2, s . 612–614 czy N . Adnett, European…, s . 226 .

Większe znaczenie przypisuje się wyjaśnieniom odnoszącym się do erozji kapitału ludzkiego wskutek długotrwałego pozostawania bez pracy, co obniża szanse bezrobotnych na zdobycie zatrudnienia . Osoby zwolnione z upływem czasu nie mają możliwości podtrzymywania i uaktualniania swoich kwalifikacji, coraz bardziej tracąc kontakt ze środowiskiem pracy . Deprecjacji kwalifikacji zawodowych może towarzyszyć utrata motywacji i zniechęcenie, prowadzące do obniżenia intensywności poszukiwań pracy, co w literaturze określa się mianem efektu zniechęconego pracownika (discouraged worker effect) . Efekt ten może być tym większy, im łatwiej dostępne i hojniejsze są różnego rodzaju zasiłki, co może prowadzić do wykształcenia syndromu uzależnienia od pomocy społecznej³³ . Długi okres pozostawania bez pracy może również zmniejszać szansę zatrudnienia, jeśli pracodawcy biorą tę informację pod uwagę podczas rekrutacji, traktując ją jako sygnał niższej wydajności kandydata (tzw . screening device)³⁴ . Wskazane mechanizmy powodują, że nawet wysoki poziom bezrobocia może w niewielkim stopniu wpływać na kształtowanie się płac, co jest równoznaczne ze wzrostem bezrobocia równowagi .

Badania empiryczne generalnie potwierdzają negatywny wpływ długiego pozostawania bez pracy zarówno na szanse znalezienia zatrudnienia, jak i wy-sokość uzyskiwanych wynagrodzeń³⁵ . Okazuje się jednak, że po uwzględnieniu zróżnicowania struktury bezrobotnych negatywny wpływ czasu pozostawania bez pracy na szanse zatrudnienia jest mniejszy, a w niektórych badaniach pa-nelowych okazuje się okazuje się nieistotny³⁶ . Dość prawdopodobne wydaje się

Badania empiryczne generalnie potwierdzają negatywny wpływ długiego pozostawania bez pracy zarówno na szanse znalezienia zatrudnienia, jak i wy-sokość uzyskiwanych wynagrodzeń³⁵ . Okazuje się jednak, że po uwzględnieniu zróżnicowania struktury bezrobotnych negatywny wpływ czasu pozostawania bez pracy na szanse zatrudnienia jest mniejszy, a w niektórych badaniach pa-nelowych okazuje się okazuje się nieistotny³⁶ . Dość prawdopodobne wydaje się