Drogi lektur spontanicznych do czytelnika

Wykres 5.4 pokazuje, w jaki sposób trafiały do nastoletnich czytelników czytane przez nich książki. Typy książek umieszczone są według ich poczytności – od naj-większej do najmniejszej, pominięto typy, które miały mniej niż 3% czytelników.

O poczytności poszczególnych typów książek i jej społeczno-demograficznych uwarunkowaniach piszę dokładniej w rozdziale poświęconym spontanicznym wyborom lekturowym83.

Literatura fantastyczna dla młodzieży, najliczniej czytana przez nastolat-ków, jest przede wszystkim kupowana – 26% czytelników tego typu litera-tury kupiło ją samodzielnie. Analiza tytułów czytanych powieści potwierdza przewagę w wyborach lekturowych nowości lub wydań z ostatnich 2–3 lat.

Szczególnie często jest kupowana jedna odmiana takiej fantastyki – 37% czy-telników literatury science-fiction i dystopii dla nastolatków kupiło ją samo-dzielnie, 14% wypożyczyło tę literaturę z biblioteki publicznej a 13% pożyczyło takie powieści od rówieśników. Powieści te częściej czytają i kupują dziew-częta. Wypożyczyło takie powieści z bibliotek szkolnych lub publicznych 13% czytelników.

Warto podkreślić, że tak samo liczna grupa czytelnicza wypożyczyła powieści tego typu z bibliotek szkolnych i publicznych; w porównaniu z wynikami sprzed czterech lat oferta bibliotek szkolnych znacznie się poszerzyła.

Dziewczęta znalazły więcej niż chłopcy książek z fantastyki dla młodzieży w bibliotekach szkolnych – 14% czytelniczek takiej literatury (w tym tylko co dziesiąty chłopiec), 13% czytelniczek takich powieści dostało je w prezencie albo kupili im rodzice. Co piąty czytelnik romansów paranormalnych i horrorów dla

83 Rozdz. 8, Spontaniczne wybory lekturowe nastolatków, s. 104.

nastolatek z wampirami i wilkołakami kupił co najmniej jedną taką powieść lub znalazł ją (w tym 17% dziewcząt) w bibliotece szkolnej. Warto odnotować, że ta odmiana fantastyki, modnej od lat wśród nastolatek, pojawiła się w szkolnych księgozbiorach. Tego typu literaturę wypożyczyła z biblioteki publicznej tylko grupa 7% czytelniczek.

Literatura taka była zdecydowanie częściej kupowana – aż 37% czytelników tych powieści kupiło je samodzielnie (dodatkowo 7% kupili rodzice), 14% wypo-życzyło je z biblioteki publicznej i 13% ze szkolnej. Jest to kolejny przykład na znaczenie dostępu do modnej wśród młodzieży literatury dzięki bibliotekom szkolnym. Warto podkreślić również duże znaczenie obiegu rówieśniczego tej odmiany fantastyki: aż 13% jej czytelników, w tym 16% dziewcząt zdobyło takie powieści pożyczając je od kolegów. Pokazuje to skuteczność tej drogi rozcho-dzenia się mód czytelniczych wśród nastolatków.

Drugi pod względem popularności dziewczęcy wybór lekturowy to powieści obyczajowe dla młodzieży. W 2017 roku przebojami czytelniczymi były powieści dla nastolatków pisane przez autorów niepolskich, nowości albo kolejne wyda-nia edycji sprzed kilku lat. Powieści te miały sześciokrotnie więcej czytelników niż literatura obyczajowa przeznaczona dla młodzieży autorstwa polskich pisa-rzy i pisarek. Czytelniczki najczęściej kupowały te książki (28%), pożyczały je od rówieśników (14%) albo dostawały w prezencie, w szkolnej bibliotece zna-lazło ją 11% czytelniczek. Można w tym upatrywać przyczyn wzrostu skutecz-ności bibliotek szkolnych w udostępnianiu lektur czytanych poza obowiązkiem szkolnym. W porównaniu z wynikami z poprzedniego badania wskazującego przede wszystkim na polską literaturę obyczajową jako najłatwiej dostępną w tych bibliotekach, jest to nowość84. Warto zauważyć, że biblioteki publiczne nie zapewniły swoim użytkowniczkom możliwości wypożyczenia takich powie-ści. Zaledwie 9% czytelniczek tej literatury znalazły ją w bibliotekach publicz-nych. Czytelniczki (11%) nieco częściej wypożyczyły takie powieści z bibliotek szkolnych.

Powieści polskich autorów (czytano w większości najnowsze wydania) wystę-pują w innym obiegu. W odróżnieniu do powieści tłumaczonych są prawie nie-obecne w wymianie koleżeńskiej, a wypożyczane głównie z bibliotek szkolnych (27% czytelniczek takich powieści) i z bibliotek publicznych (26%).

Literatura fantastyczna dla dorosłych jest bardzo poczytna, szczególnie wśród chłopców, jest też typem literatury najczęściej samodzielnie kupowanej

84 Z. Zasacka, Wypożyczenia biblioteczne…, s. 425–431.

przez jej czytelników (aż 30%) i stosunkowo często przez ich rodziców (11%).

Warto tu rozróżnić dwie grupy tego gatunku literatury, grupy które są upo-wszechniane w innych obiegach czytelniczych, w efekcie zdobywają nieco inne publiczności czytelnicze. Pierwsza to powieści pisane przez polskich autorów – są one dostępne przede wszystkim w obiegu bibliotecznym. Druga grupa, mająca znacznie szersze grono czytelników, to literatura fantastyczna autorstwa autorów obcych, najczęściej kupowana.

Kolejne młodzieżowe sposoby znajdywania fantastyki wskazują na dwa źródła: niedawne zakupy rodziców oraz biblioteki publiczne. Literatura fan-tastyczna dla dorosłych jest również obecna w obiegu rówieśniczym, jednak to dziewczęta znacznie częściej niż chłopcy wymieniają się książkami: 18%

czytelniczek takich powieści oraz tylko 4% chłopięcych czytelników pol-skich autorów i 8% czytelników autorów obcych pożyczyło je od kolegów lub koleżanek.

Popularne powieści obyczajowe i romanse to typ książek bardzo poczytny wśród dziewcząt, jest przede wszystkim kupowany przez nie same (30% czytel-niczek); 16% znalazło je w bibliotekach publicznych i w bibliotekach szkolnych (12%). Biblioteki publiczne znacznie lepiej odpowiadały na potrzeby czytelniczek tego typu literatury.

Literatura sensacyjno-kryminalna zdobyła 16% czytelników książek w czasie wolnym. Kupowana była przede wszystkim przez nastolatków i ich rodziców; jest to literatura najlepiej obecna w rodzinnym i domowym obiegu książki. Literatura faktu, reportaże, dokumenty, biografie (przede wszystkim sportowców, a szcze-gólnie piłkarzy) to typ publikacji, który trafia do młodzieżowego obiegu czy-telniczego poprzez domowe zakupy rodziców (aż 19%) i samych czytelników.

Literatura wysokoartystyczna ma stosunkowo ograniczony zasięg czytelniczy, należy do wyborów czytelników mających najwyższe kompetencje i najbogatsze biografie czytelnicze. Czytelnicy najczęściej kupowali ją samodzielnie, albo jeśli nie zdejmowali jej z domowej półki, to znajdowali ją w bibliotekach szkolnych i publicznych.

Należy jeszcze wymienić publikacje popularnonaukowe i naukowe, mające niewielką publiczność czytelniczą. Wśród sposobów pozyskiwania takich książek zdecydowanie dominują zakupy. Jest jeszcze jeden typ literatury, stanowiący margines spontanicznych wyborów, rzadko obecnie kupowany – literatura w obiegu „z drugiej ręki” – powieści przygodowe dla młodzieży – częściej pożyczane od rodziny, brane z biblioteki domowej czy publicznej, niż kupowane.

Wykres 5.4. Najważniejsze typy książek czytanych w czasie wolnym przez nastolatków a sposoby ich pozyskiwania (w procentach)

Fantastyka

Kupili mi ją rodzice, opiekunowie Dostałam/em ją w prezencie Pobrałam/em z internetu – napisz, z jakich