Literatura pokazuje prawdę i rzeczywistość

Trzecią grupę wartości przypisywanych polecanym lekturom stanowiły war-tości edukacyjno-poznawcze. Odniosło się do nich 24% polecających książki (tabela 9.3). Wybierając literaturę piękną wyróżniono jej funkcję mimetyczną – opisywanie świata realnego i jego problemów, tworzenie źródła wiedzy i infor-macji. O atrakcyjności polecanego tekstu decydowała jego funkcja poznawcza i edukacyjna, dzięki odwzorowaniu rzeczywistości, konkretnych faktów, relacji, prawidłowości. Recepcja tekstu nastawiona jest na odczytanie opisu, na zdoby-cie określonej wiedzy, zasobu informacji. Są to te odpowiedzi badanych, albo tylko ich części, które odnoszą się do czerpania z tekstu wiadomości, ale bez wynikających z nich refleksji i wniosków, jak to było w przypadku przesłania aksjologicznego.

[Dziewczyny z powstania – Anna Herbich] – ponieważ była bardzo ciekawa i znaj-dowały się w niej historie oparte na faktach [146].

W tej grupie odpowiedzi najwięcej polecających – 7% włączyło do swoich rekomendacji argumenty odnoszące się do treści zawierającej opisy wydarzeń z przeszłości, z historii, tego, jak dawniej żyli ludzie, jakie były przyczyny i skutki wydarzeń historycznych, etc. Dla nastolatków najbardziej interesujący jest okres II wojny światowej i najwięcej literackich przykładów opiewających ten czas znalazło się wśród rekomendacji. Najczęściej przywoływano Kamienie na szaniec.

[Kamienie na szaniec – Aleksander Kamiński] – poleciłbym tę książkę, ponieważ opowiada o czasach wojny i o ludziach, którzy brali udział w różnych organiza-cjach. Dzięki tej książce, można chociaż trochę wyobrazić sobie, co robili ludzie, aby ochronić swoją ojczyznę przed wrogiem. Można również dowiedzieć się, jak radziła sobie młodzież w tych ciężkich chwilach. Moim zdaniem ta książka jest godna przeczytania [284].

Najczęściej walory poznawcze polecanych książek towarzyszą innym warto-ściom aksjologicznym, np. przywoływaniu refleksji.

Przykłady wybrane z kilku rekomendacji Złodziejki książek Marcusa Zusaka. Ta powieść jest szczególnie ceniona przez nastolatków, czytana w różnych stylach odbioru – najczęściej w aksjologicznym i mimetycznym, mająca również walory lekturowe, „jest ciekawie napisana”, a zarazem przynosi wiedzę o autentycznej rzeczywistości i skłania do refleksji nad nią.

Książka oprócz ciekawej fabuły ukazuje również tło historyczne II wojny światowej i Holokaustu. Książka po przeczytaniu zmusza nas do myślenia i zadawania cie-kawych również filozoficznych pytań. Stała się ta powieść moją ulubioną lekturą i z dużą chęcią wszystkim polecam [1284].

Dwa przykłady poleceń literatury o tematyce wojennej, interesującej młodych czytelników:

[Dywizjon 303 – Arkady Fiedler] Opowiada o historii naszych pilotów, którzy wal-czyli w Anglii, niestety nie zostali uhonorowani przez Anglików, ze względu na to, aby nie denerwować Stalina [985].

[Dziecko Noego – Éric Emmanuel Schmitt] Pokazuje ona co działo się podczas wojny i jak byli traktowani Żydzi przez nazistów oraz jak się ukrywali przed Niemcami [1047].

Zamiłowanie do historii to znacznie częściej pasja chłopięca.

Przykład lektury szkolnej, która zaciekawiła ucznia:

[Quo vadis] – jedna z nielicznych powieści historycznych, która mnie zaciekawiła, ukazując życie starożytnego Rzymu i początki chrześcijaństwa [535].

Osoby zainteresowane historią potrafią łączyć funkcję poznawczą lektury z roz-rywkową, i zgodnie z nimi znajdywać różne wartości w jednym utworze, i to fik-cjonalnym, a nawet fantastycznym, świadczy o tym np. rekomendacja Wiedźmina Andrzeja Sapkowskiego i kryminałów Agaty Christie.

[…] całą sagę o Wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego – są interesujące, ciekawe, można się wiele dowiedzieć o kulturze, historii, wierzeniach Polski [308].

Kryminały Agathy Christie – bo są ciekawą rozrywką dla umysłu, a opisy XX wiecznej Anglii są bardzo dobrze napisane, można wczuć się w nastroje powojenne, angielską wieś i temperament ludzi tam mieszkających [282].

Pojedyncze wskazania dotyczyły literatury historycznej, niebeletrystycznej.

[Archibald Gordon Macdonell – Napoleon i jego marszałkowie] – opisuje w bardzo ciekawy sposób historię wojen napoleońskich. Polecałbym ją, bo chciałbym zainte-resować kolegów i koleżanki bardzo ciekawym okresem historycznym, jakim były wojny napoleońskie [194].

9.5.1. Lustro codzienności, realizm

Dla części polecających (5%) o atrakcyjności literatury świadczy jej realizm, odbicie rzeczywistości, wierność opisywanemu światu społecznemu i auten-tyczność przedstawianych relacji międzyludzkich. W takim stylu też odczytują wybrane lektury, nawet jeśli są to utwory fikcjonalne, mogące zaciekawić czy-telnika i kiedy w ich odbiorze różnice między fikcją a życiem zacierają się.

[Oskar i pani Róża] – Jest ciekawa i są w niej opisane losy z prawdziwego życia. Poza tym ta książka idealnie trafia do młodych ludzi [189].

Satysfakcję z czytania przynosi recepcja nakierowana na obserwację rzeczywi-stości, autentyzm czytanych historii. Dlatego wśród poleceń znajduje się też literatura non-fiction, w której szczególne miejsce zajmują biografie.

[…] biografie są dla mnie najlepszymi książkami, bo strasznie wciągają i mobilizują i przedstawiają historie, które naprawdę się wydarzyły. Bardzo lubię poznać historię od samego początku [1136].

Polecenia lektury ze względu na przyjemność z czytania w stylu mimetycznym najczęściej przywoływały literaturę piękną.

Charakterystyczne rekomendacje powieści Małgorzaty Musierowicz, obecnie częściej polecanej niż czytanej, odnoszące się jeszcze do innych wartości – arty-stycznych, rozrywkowych i etycznych:

Książki Małgorzaty Musierowicz, ponieważ przedstawiają życie codzienne każdego z nas z dużym poczuciem humoru i dystansem [1696].

[Kłamczucha – Małgorzata Musierowicz] – ponieważ tak jakby opowiada o dorastaniu, sprawach codziennych i ciekawie ona opowiada o bohaterach [71].

Najczęściej polecana przez dziewczęta obca literatura obyczajowa była bar-dziej ceniona ze względu na rozrywkowy styl czytania, przede wszystkim dzięki emocjonalnej recepcji, oraz ze względu na aksjologiczne przesłanie. Realizm był znacznie mniej istotny.

Przykładowe polecenia, gdzie wiarygodność i bliskość rzeczywistości świata przedstawionego w tych powieściach uznano za interesujące.

[Moje serce należy do ciebie – Allesio Puleo] – Tę książkę poleciłabym, ponieważ przedstawia bardzo dużo tego, co dzieje się w rzeczywistości. Jest również roman-tyczno-przygodowa [152].

Wśród poleceń książek cenionych za wierność prawdziwemu życiu znalazły się także i te, które dotyczą wiarygodności, „prawdy życiowej”, pokazują prawdziwe problemy.

Są to utwory, które fenomenalnie pokazują miłość, relacje dwojga kochanków. Nie zawsze w tych książkach jest szczęśliwe zakończenie, ale właśnie to pokazuje nam jakie jest życie, nie zawsze szczęśliwe [123].

Są też polecenia, które wskazują na wartości poznawcze, które są potem wyko-rzystane dla refleksji etycznej. Książki są atrakcyjne, opisują na czym pole-gają różne problemy, dają pewną wiedzę, z której potem możemy wysnuwać wnioski.

[Wszystko to co wyjątkowe – Matthew Quick, Wymyśliłam cię – Francesca Zappia] – Każda z tych książek w pewien sposób „uczy życia”, jeśli mogę to tak ująć. Trzecia książka opowiada o losach dziewczyny chorej na schizofrenię, druga książka opowiada o nastolatkach, którzy chcą być tacy jak ich ulubieni książkowi bohaterowie, ale w pewnym momencie gubią się i wpadają w mnóstwo problemów [1042].

9.5.2. Psychologia postaci

Grupa 3% polecających umieściła w swojej rekomendacji trafność obserwa-cji psychologicznych jako zaletę rekomendowanej książki. Ta cecha poleca-nych książek zazwyczaj była wymieniana jako jedna z wielu zalet decydujących o satysfakcjonującej lekturze.

[Yuu Kamiya – No game, no life; Thomas Harris – Milczenie owiec] uważam, że są ciekawe, skomplikowane (nie wszystkie), skłaniają do myślenia, przedstawiają różne światopoglądy i bardzo zróżnicowane profile psychologiczne [69].

Kilka wskazań miała też literatura poradnikowo-specjalistyczna.

[Robert Cialdini – Wywieranie wpływu na ludzi] – jest to książka naukowa opowia-dająca o sztukach manipulacji. Po jej przeczytaniu bardzo często widzę jak np. ludzie w sklepach próbują je na mnie wykorzystać. W skrócie nauczyła mnie przydatnych rzeczy. Po przeczytaniu pożyczyłem ją przyjaciółce [73].

Nastoletni czytelnicy potrafią czytać w mimetycznym stylu bardzo różne tek-sty. W literaturze obyczajowej cenią sobie obraz codzienności, obserwację tego, jak żyją i kochają inni; w literaturze o tematyce historycznej interesujące są świadectwa życia w przeszłości, szczególnie czas II wojny światowej jest dla nich ważny, stąd stale najbardziej interesującą lekturą szkolną są Kamienie na szaniec.

9.5.3. Tematyka młodzieżowa – o takich jak my

Z grupą rekomendacji ceniących realizm polecanych historii skorelowana jest tematyka młodzieżowa (tabela 9.3). Odpowiedzi wskazujące na pro-blematykę młodzieżową w rekomendowanych książkach zostały włączone do grupy wartości poznawczych. Wskazało na nie 8% polecających książki, były to jednak wątki znacznie bardziej atrakcyjne dla dziewcząt – 10%

uwzględniło je w swoich uzasadnieniach, a tylko 4% chłopców. Dla wielu nastoletnich czytelników fakt, że w książce występują ich rówieśnicy i są opi-sywane bliskie i znane im problemy, sprzyja atrakcyjności lektury, zachęca do czytania.

[Jay Asher – Trzynaście powodów] – Poleciłabym tę książkę, ponieważ uważam, że jest to książka dla każdego, nie ważne od płci czy wieku, ale w szczególności przeznaczona dla młodzieży. Są w niej opisane problemy nastolatków, z którymi spotykamy się na co dzień. Czytając ją uświadomiłam sobie wiele rzeczy, na które wcześniej nie zwracałam uwagi [1421].

[Małgorzata Warda – 5 sekund do Io] – Ponieważ jest ona o historii nastolatków w podobnym wieku do nas. Fabuła toczy się wokół sprawy zabójstwa i gry kompu-terowej, a w naszym wieku dużo nastolatków gra w gry [491].

9.6. Wartości artystyczno-estetyczne – świetnie