Fantastyka dla dorosłego czytelnika – Władca pierścieni, Wiedźmin, Metro 2033

Kolejny pod względem poczytności typ literatury fantastycznej to fantastyka dla dorosłych. Nastoletnia publiczność fantastyki dla dorosłego odbiorcy stanowi

164 https://www.smyk.com/p/mechaniczny-aniol-i6080086 [26.11.2019].

22% ogółu spontanicznych czytelników, jest to literatura bardziej atrakcyjna dla chłopców – 35% czytających w czasie po szkole i 14% dziewcząt.

Widoczny jest spadek zainteresowania tym typem literatury – w porównaniu z wynikami z 2013 roku – tym razem część czytelników odnalazło teksty dla siebie bliskie wśród innych odmian literatury fantastycznej przeznaczonej dla niedorosłych odbiorców. Wśród wyborów z fantastyki dla dorosłych odbiorców widoczne są raczej kontynuacje, niż nowe odkrycia oraz wyraźna jest dominacja literatury obcej – zdobyła ona 17% czytelników (25% chłopców i 12% dziewcząt).

Na czele plejady autorów czytanych przez nastoletnich czytelników od lat znaj-duje się J. R. R. Tolkien i Władca pierścieni – aż 4% czytelników zadeklarowało czytanie tej powieści (7% chłopców i 2% dziewcząt). Kolejnym pisarzem, od lat chętnie czytanym przez młodych, jest Andrzej Sapkowski (6% czytelników – 13% chłopców i 2% dziewcząt) – jego saga o Wiedźminie (m.in. Król elfów, Czas pogardy, Pani Jeziora), wymieniano jeszcze zbiory opowiadań Miecz przeznaczenia, Ostatnie życzenie. Do grupy najpoczytniejszych autorów nadal należy Stephen King (wskazało na niego 4% czytelników, trochę więcej dziewcząt), najczęściej wymieniano świeżo wznowioną powieść To, oraz jeszcze kilkanaście innych tytu-łów m.in. Carrie, Lśnienie, Cmętarz zwieżąt [!], Worek kości, Stukostrachy. W tym przypadku wyraźna jest zbieżność gustów literackich polskich dorosłych i nie-dorosłych czytelników – w badaniu stanu czytelnictwa wśród Polaków powyżej piętnastego roku życia twórczość Kinga była w 2017 roku najpoczytniejsza165.

Z autorów, którzy wyróżnili się szerszym zainteresowaniem nastoletnich czytelników należy wymienić dwóch: pierwszy, to Dmitry Glukhovsky, przedsta-wiciel poczytnego nurtu literatury post-apokaliptycznej, czytany od momentu pojawienia się jego debiutanckiej powieści. Wymieniano: Metro 2033, Metro 2034, Metro 2035. Na jego twórczość wskazało łącznie 3% uczniów czytających książki w czasie wolnym, byli to przede wszystkim chłopcy. Czytelników znalazła też powieściowa kontynuacja wątków Glukhovsky’ego z serii Metro 2033 i cyklu Moskiewskie tunele – Ciemne tunele autorstwa Siergieja Antonowa.

Przykładowy profil czytelniczy chłopca, który poświęca bardzo dużo czasu komputerowi (więcej niż 6 godzin) i śledzi następującą twórczość, czytając ją także na ekranie (zapis oryginalny):

Metro 2033, 2034, 2035 – Dmitry Glukhovsky, gat. post-apo; Uniwersum metro 2033; W mrok (+ pozostałe części: Do światła; Poza horyzont) – nie pamiętam

165 Stan czytelnictwa w Polsce w 2017 roku…, s. 68–69.

autora, gat. post-apo; Uniwersum Metro 2033, Korzenie niebios – Tulio arebob, gat. post-apo; Uniwersum 2033 Echo zeszłego świata; plus 3 książki z serii polskich opowiadań z Uniwersum Metro 2033 [1235].

Saga o Wiedźminie i powieść Metro 2033 zyskały międzynarodowe powodzenie w dużym stopniu dzięki popularności i reklamie gier wideo powstałych w opar-ciu o motywy z obu powieści166. Wśród wyborów czytelniczych nastolatków znalazło się więcej powieści, których światy są wykorzystane przez twórców gier komputerowych, albo jak w przypadku cyklu World of warcraft, np. Illidan autorstwa Williama Kinga – to adaptacja książkowa filmowego Warcraft i gry (Massively multiplayer online game) World of warcraft.

George Martin to autor należący to autorów, których publiczność czytelnicza przekroczyła 1% ogółu czytelników (tabela 8.1), wymieniano różne tomy z cyklu Pieśni lodu i ognia (np. Gra o tron, Uczta dla wron, Nawałnica mieczy). Pozostali autorzy prozy fantastycznej dla dorosłych byli czytani przez 4% czytelników, w tym 7% czytelników chłopięcych i 2% czytelniczek. Był to zbiór różnych utwo-rów i z różnych nurtów m.in. Skrytobójca Robina Hobba, różne powieści Ursuli le Guin, Terry’ego Pratchetta, Trudi Canavan, Howarda Phillipsa Lovecrafta.

Znacznie słabiej, w porównaniu z wynikami z poprzednich badań, a zwłaszcza badania z roku 2010167, w spontanicznych wyborach lekturowych nastolatków jest obecna polska literatura fantastyczna (8% ogółu czytelników – 16% chłop-ców i tylko 3% dziewcząt). Nadal liczną publiczność czytelniczą ma twórczość Sapkowskiego (6% ogółu, w tym aż 13% chłopców i tylko 2% dziewcząt). Warto podkreślić, że czytają go chłopcy ze wszystkich środowisk społecznych. Zniknęli popularni w 2010 roku Jacek Komuda, Jarosław Grzędowicz, Jacek Dukaj.

Zaledwie 2% czytelników zdobyli pozostali polscy autorzy (3% chłopięcych, 1% dziewczęcych): po kilku z nich wskazało na różne utwory Stanisława Lema (Eden) oraz zbiory opowiadań Wilcze leże, Zagadka Kuby Rozpruwacza, Wampir z M3 Andrzeja Pilipiuka, cykl powieści Kłamca Jakuba Ćwieka.

Na prawdopodobieństwo trafienia do chłopięcej publiczności czytelniczej polskiej fantastyki nadal ma wpływ przede wszystkim wykształcenie rodzi-ców badanych nastolatków: 10% synów ojrodzi-ców mających zasadnicze zawo-dowe wykształcenie wybrało tę odmianę beletrystyki i 22% synów ojców

166 Kondycja polskiej branży gier’17…, s. 58–61.

167 Z. Zasacka, Nastolatki i książki…, s. 20–35; eadem, Ciągłość i zmiany w postawach czytelniczych młodzieży (z ogólnopolskich badań czytelnictwa gimnazjalistów, w: Między dzieciństwem a dorosłością.

Młodzież w bibliotece, pod red. A. M. Krajewskiej, Warszawa 2012, s. 93–104.

z wyższym wykształceniem. Jednocześnie, aż co czwarty chłopięcy czytelnik czytał fantastykę obcą – różnice między nimi są jeszcze większe – 36% czy-telników to synowie ojców z wyższym wykształceniem a 19% z zasadniczym zawodowym.

Czytaniu obcej fantastyki towarzyszy intensywne uczestnictwo w kulturze czytelniczej przejawiające się kolekcjonowaniem książek i pozytywnym stosun-kiem do czytania. Aż 54% czytających obcą fantastykę chłopców deklaruje, że bardzo lubi czytać książki i posiada własne księgozbiory przekraczające 60 wolu-minów. Warto odnotować, że miejsce zamieszkania chłopięcych czytelników nie ma statystycznie istotnego wpływu na wybór fantastyki dla dorosłych odbior-ców. Jest to nowe zjawisko, wybór takiej literatury był cechą charakterystyczną czytelników wielkomiejskich168. Dwunastoprocentowa dziewczęca publiczność fantastyki obcej jest podobnie zróżnicowana, chociaż w tym przypadku widoczny jest mniejszy odsetek (9%) czytelniczek mieszkających na wsi. Kiedy analizujemy społeczne zróżnicowanie całej publiczności czytającej fantastykę dla dorosłych to najmniej czytelników znajdujemy wśród żeńskiej młodzieży mieszkającej na wsi (17%), o 13 punktów procentowych mniej niż wśród młodzieży wielkomiej-skiej. Jest to efektem mniejszego zainteresowania taką literaturą wśród wiejskich uczennic. Publiczność fantastyki nadal najmocniej różnicuje poziom wykształ-cenia rodziców, w tej grupie znalazło się tylko 17% dzieci, których ojcowie mają zasadnicze zawodowe wykształcenie i aż 32% dzieci ojców mających wyższe wykształcenie169. Pojawiła się też interesująca prawidłowość – między wielkością domowego księgozbioru, a czytaniem takiej fantastyki nie odnotowano istotnej statystycznie zależności. Z drugiej strony, wśród nastolatków posiadających własne, większe niż 60 woluminów księgozbiory, aż 45% stanowili czytelnicy fantastyki dla dorosłych, w tym 39% dziewcząt i aż 58% chłopców (p<0,05).

Wybór fantastyki dla dorosłych nadal jest wyznacznikiem intensywnej kultury czytelniczej i zaangażowania czytelniczego.

8.4. Literatura obyczajowa dla młodzieży – love story w szkolnym mundurku