Niemal natychmiast po ustaniu działań wojennych różne osoby i instytucje, zarówno macierzyste jak i zagraniczne, rozpoczęły działania mające na celu przyjście z pomocą potrzebującym. Jako pierwszy inicjatywę wykazał PCK wykorzystując sieć placówek terenowych funkcjonujących przed wybuchem wojny, opierając ją na pracownikach znających specyfikę opieki dobrowolnej. W początkowym okresie współpraca RGO z PCK odbywała się na podstawie porozumienia z 30 marca 1940 r.
Według ustaleń działacze PCK dostosowali prowadzone przedsięwzięcia do instrukcji płynących z Centrali RGO, dzięki czemu stali się faktycznymi współorganizatorami RGO w sensie wykonawczym. Mimo szeroko prowadzonej współpracy PCK w dalszym ciągu pozostawał samodzielnym organem opieki dobrowolnej, którego obowiązki zostały ograniczone do prowadzenia „akcji opiekuńczo-lekarskiej, udzielania pomocy jeńcom oraz kontynuacji prac, które już zostały rozpoczęte”43. W ramach umowy placówki terenowe otrzymały wsparcie finansowe, materialne oraz medyczne od RGO, zajmowały się również rozdawnictwem darów organizacji zagranicznych, szczególnie amerykańskich. Pełnomocnicy PCK niemal z urzędu sprawowali funkcje zarządcze do czasu powołania i zatwierdzenia przez władze okupacyjne odpowiednich kandydatów RGO44.
Współpracy na ogłoszonych zasadach nie zaakceptowały władze niemieckie, które dążąc do ograniczenia prac PCK zwiększały zakres działania Rady, celowo uwidaczniając rosnące dysproporcje pozycji jednej wobec drugiej. W wyniku kolejno wprowadzanych obostrzeń PCK zostało zmuszone do przeniesienia większości prowadzonych zadań w zakres kompetencji RGO, co wiązało się z koniecznością przekazania wybranych placówek opiekuńczych. Ich przejęcie zobligowane zostało okólnikami nr 23 z 30 listopada oraz nr 34 z 27 grudnia 1940 r., w myśl których przekazano Radzie „całość opieki nad wysiedlonymi i uchodźcami, rodzinami zawodowych wojskowych i rezerwy, inwalidami i ich rodzinami oraz biedną ludnością cywilną”. Wszystkie agendy opieki miały zostać przejęte do 31 stycznia 1941 r45. Na
43 J. Kłapeć…, ibidem, s. 140.
44 Kroll, Rada Główna Opiekuńcza…, ibidem, s. 78.
45 PCK w wyniku wprowadzonych ograniczeń zlikwidował swoją akcję na terenie powiatu siedleckiego;
Pol.KO dzierżawił urządzenia biurowe z opłatą miesięczną 25 zł.; sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce za okres 1 VII-30 IX 1941 r., AAN, RGO, sygn. 505, s. 79.
27 podstawie okólników przejęto m.in. kuchnię w Żelechowie dożywiającą 132 osoby, placówkę w Trąbkach oraz punkt dożywiania w Osiecku (powiat garwoliński),46kuchnię w Tarczynie47, schronisko w Nieborowie48, schronisko dla ozdrowieńców w Niepokalanowie49, ponadto 4 stycznia 1941 r. łowickie schronisko na 25 osób prowadzone przez p. Marię Zbudniewkową oraz kuchnię przy ul. Kościuszki50.
W powiecie mińskim PCK przekazał ośrodek rozdawnictwa mleka w Cegłowie oraz tzw. „Osiedle Inwalidów 1939 r.” w Kuflewie, gdzie funkcjonowała sekcja opieki nad inwalidami (każdy miał swoją „Matkę Chrzestną”).51 Kolejnymi oddanymi placówkami były schroniska dla inwalidów wojennych w Skierniewicach52, dla inwalidów w Helenowie53oraz Dom Inwalidów Wojennych w Oryszewie54. Wielu członków PCK – mimo początkowego zakazu łączenia stanowisk w obu organizacjach - znalazło zatrudnienie w zarządach komitetów oraz delegatur terenowych. Miało to miejsce w przypadku dr Władysława Gucewicza czy zastępcy przewodniczącego Pol.KO w Skierniewicach Józefa Górskiego, który piastował analogiczne stanowisko w strukturach miejscowego PCK55. W sochaczewskim komitecie funkcję przewodniczącej pełniła prezeska żyrardowskiego oddziału PCK Maria Bakun, funkcję członka zaś pracownik oddziału dr Jerzy Szpakowski56. W zarządzie del. Dębe Wielkie (Pol.KO Mińsk Mazowiecki) do lipca 1942 r. zasiadał zastępca przewodniczącego PCK w Pustelniku Bolesław Kulesza, przewodniczącym placówki w Kałuszynie był restaurator
46 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Żelechów 31 XII 1940 r., ibidem, sygn. 775, s. 1-4.
47 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za okres 9 XII 1940-31 I 1941 r., ibidem, sygn. 779, s. 12;
placówka przejęta od PCK została przekazana najpierw Komitetowi Gminnemu Samopomocy Społecznej, następnie trafiła pod opiekę delegatury.
48 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz z lustracji del. w Nieborowie 22 III 1941 r., ibidem, sygn. 783, s. 10-11.
49 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za X 1942 r., ibidem, sygn. 508, s. 208.
50 Sprawozdanie referenta Pol.Ko Łowicz za V 1941 r., ibidem, sygn. 501, s. 20; sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz za X 1941 r., ibidem, s. 40.
51 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Kuflew 14 II 1941, ibidem, sygn.
785, s. 37-38.
52 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice za VIII 1941 r., ibidem, sygn. 507, s. 7; sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów za okres IV-VII 1941, ibidem, sygn.. 510, s. 68-69.
53 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji gminy Helenów 20 XII 1940 r., ibidem, sygn.
795, k. 6.
54 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del. Szymanów 18-20 III 1942, ibidem, k. 173-174.
55 Józef Górski - powołany do pierwszego zarządu Pol.KO Mińsk Mazowiecki po krótkim czasie ustąpił ze stanowiska, powołując się na zarządzenie okupanta z 23 I 1941 r mówiącego o zakazie łączenia stanowisk w zarządach PCK i RGO; sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki za III 1941 r., ibidem, sygn. 785, s. 114.
56 Protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Sochaczew 22 III 1941 r., ibidem, sygn. 508, s. 1.
28 i pracownik Czerwonego Krzyża Zbigniew Rogacki a w Kuflewie podwójną rolę prezesa pełnił Stefan Wolf.57
Równolegle niemal w każdym mieście i gminie zawiązały się pod różnymi nazwami Komitety Samopomocy Społecznej (dalej KSS). Prace nad przygotowaniem takiej organizacji mającej prowadzić opiekę społeczną w przypadku wybuchu konfliktu, rozpoczęło Ministerstwo Opieki Społecznej (MOS) na kilka miesięcy przed rozpoczęciem działań wojennych. W wyniku przeprowadzonych rozmów zdecydowano się utworzyć Ogólnopolski Komitet Samopomocy Społecznej (OKSS), którego zadaniem było świadczenie powszechnej opieki społecznej obok PCK. W założeniach OKSS podległy nadzorowi i kontroli ministra opieki społecznej miał obowiązek utworzenia sieci odpowiednich organów terenowych zarówno wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych. Odpowiednia uchwała weszła w życie wraz z wybuchem wojny 1 września 1939 r., przygotowania do jej realizacji poczyniono jednak nieco wcześniej. Dnia 31 sierpnia w gmachu MOS odbyło się zebranie poświęcone organizacji samopomocy społecznej. Wynikiem spotkania było podjęcie decyzji o wydaniu odpowiedniej odezwy wzywającej społeczeństwo do udzielenia Komitetowi niezbędnego wsparcia. Powołano również do życia Wydział Wykonawczy, który utworzył Biuro Akcji Społecznej z siedzibą przy ul. Chmielnej 26, główną agendę OKSS. Do akcji niemal natychmiast zgłosiło akces wiele organizacji, w tym Centralny Zarząd Związku Zawodowego Pracowników Samorządu Terytorialnego oraz Stowarzyszenie Aplikantów Sądowych i Adwokackich, oddając do pełnej dyspozycji swoje placówki58.
Szybki rozwój wypadków wojennych nie pozwolił, mimo usilnych działań prowadzić przedsięwzięcia na dużą skalę, jednak RGO od początku swojego istnienia - przystępując do organizacji własnych jednostek organizacyjnych - z powodzeniem podjęła się współpracy na zbliżonych zasadach jak z PCK (rozdawnictwo darów, bezpośrednia pomoc lekarska, tanie kuchnie i bezpłatne obiady). Skorzystanie z systematycznie choć nierównomiernie rozwijającej się sieci placówek KSS było uzupełnieniem lub wielokrotnie alternatywą dla współpracy prowadzonej z PCK.
Otwierało przed Pol.KO szerokie możliwości wykorzystania na własne potrzeby
57 Stefan Wolf – pseud. „Janosik”, znany i ceniony nauczyciel, członek miejscowego oddziału AK, wspominany jako wspaniały organizator m.in. przyjęcia na teren Kuflewa i okolic dzieci wysiedlonych z Zamojszczyzny; Mrozy: wieś-miasto-gmina: przewodnik po gminie Mrozy, historii, kulturze, tradycji, miejscach, pod red. K. Juśkiewicz, Mrozy 2014, s. 71-72, 76, 114.
58 B. Kroll, Opieka i samopomoc społeczna…, ibidem, s. 34-35.
29 kolejnych doświadczonych pracowników, jak również lokali placówek terenowych oraz zgromadzonych przez nie funduszy i zapasów. Analogicznie jak w przypadku PCK problemem okazał się zakaz łączenia stanowisk w obu organizacjach, jednak wraz ze wzrostem znaczenia RGO wielu działaczy KSS znalazło zatrudnienie w nowoutworzonej organizacji. Skala asymilacji obu organizacji w dystrykcie warszawskim była znacznie większa niż z PCK. Owocną współpracę prowadzono w powiatach grójeckim59, łowickim, ostrowskim, siedleckim, skierniewickim, sochaczewskim oraz sokołowskim.
Przejęcie oddziałów KSS następowało po wcześniejszej weryfikacji jakości udzielanych świadczeń oraz zatrudnionych tam osób. W powiecie ostrowskim od marca 1940 r. burmistrz w porozumieniu z Ziemskim Komitetem Samopomocy Społecznej w Warszawie zorganizował Powiatowy Komitet Samopomocy Społecznej (PKSS) z siedzibą główną w Ostrowi oraz podległe jemu komitety gminne. Placówka w niezmienionym składzie funkcjonowała następnie jako Miejski Komitet Samopomocy Społecznej a od czerwca 1941 r. już jako delegatura Pol.KO60.
W powiecie sochaczewskim KSS-y niosły pomoc w większości tamtejszych gmin, organem nadrzędnym był PKSS i jego ekspozytura w Grodzisku Mazowieckim.
Od momentu zawiązania się RGO do marca 1941 r. placówki prowadziły rozdawnictwo gotówki, żywności oraz produktów przekazanych przez krakowską centralę wg następującego rozdzielnika: Sochaczew i Żyrardów otrzymały po 25% całości przydziału; pozostałe 50% rozprowadzono między gminy. W obawie przed ewentualnym zarzutem o dwutorowość prowadzonych prac w nowopowstających na terenie powiatu delegaturach Pol.KO początkowo unikano zatrudniania osób związanych z KSS, a agendy organizacji zaczęto łączyć dopiero w okresie od czerwca 1941 r.61
Najbardziej spektakularne połączenie prac miało miejsce w powiecie skierniewickim, gdzie niemal wszystkie placówki KKS-ów zostały zaadaptowane przez RGO a ich składy jedynie z niewielkimi zmianami oparto na zespołach kończącej
59 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za VIII 1941 r., ibidem, sygn. 500, s. 5.
60 Protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Ostrów Mazowiecka z 2 III 1942 r., ibidem, sygn. 789, s. 33-37.
61 Od KSS przyjęto m.in. 12 bezpłatnych kuchen, zob. sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew na dzień 1 XI 1941 r., ibidem, sygn. 708, s. 4-5. W powiecie sochaczewskim doszło do sytuacji, w której Komitet został zmuszony do usunięcia ze stanowisk w del. w Helenowie i Milanówku dawnych przewodniczących KSS, cieszących się złą sławą i wstrzymujących swoim zachowaniem rozwój placówek zob.: sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za XII 1941 r., ibidem, sygn. 508, s. 16.
30 działalność organizacji62. Można bez wątpienia stwierdzić, że cała konstrukcja tworzącego się Pol.KO Skierniewice i jego placówek terenowych opierała się na dawnym KSS63.
Na tle przejmowania poszczególnych placówek dochodziło również do niebezpiecznych sytuacji. Zaraz po zakończeniu działań wojennych zawiązał się w Sokołowie Powiatowy Komitet Doraźnej Pomocy Wysiedlonym (PKDPW), subwencjonowany do października 1940 r. przez warszawski SKSS. Na wieść o powstającej placówce RGO pomoc z Warszawy została wstrzymana. W międzyczasie doszło do różnicy zdań między RGO a starostą w sprawie składu osobowego komitetu;
powołany przez miejscowego urzędnika nie uzyskał aprobaty RGO, zaś skład proponowany przez RGO analogicznie nie uzyskał aprobaty Starostwa. Brak porozumienia i związany z tym chaos doprowadziły do czasowego wstrzymania jakiejkolwiek akcji pomocowej. W zaistniałej sytuacji PKDPW zwrócił się z dramatyczną prośbą do RGO o natychmiastowy przydział niezbędnych produktów na potrzeby prowadzenia kuchni oraz utrzymania ciągłości wypłat zapomóg dla wysiedlonych64.
Na uwagę zasługuje fakt, że zgromadzone dokumenty nie wykazują żadnych informacji dotyczących współpracy między KSS a RGO na terenach powiatów garwolińskiego i mińskiego!
Osobną opiekę społeczną prowadziły magistraty i zarządy gmin dystryktu65. Udzielały one pomocy finansowej, materialnej, żywnościowej, zajmowały się również
62 Dnia 14 II 1941 r. referent Okulicz w towarzystwie przewodniczącego PKSS udali się do KHPTM w celu likwidacji KSS i przejęcia działalności przez ROP. KHPTM wyraził zgodę na złożenie listy członków delegatur; sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice za II 1941 r., ibidem, sygn. 793, s. 74-75.
63 Nie miało to miejsca np. w delegaturze w Głuchowie, gdzie oprócz wójta Piotra Klimka żaden z członków KSS nie wszedł do zarządu delegatury; sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice z 22 II 1941 r., ibidem, sygn. 793, s. 45.
64 Pismo Powiatowego Komitetu Doraźnej Pomocy Wysiedlonym w Sokołowie do RGO z 14 X 1940 r., ibidem, sygn. 797, s. 1-2.
65 Prowadzona była w różnoraki sposób: w Górznie z tego źródła pomoc otrzymywali inwalidzi, rodziny jeńców, osób zaginionych oraz sieroty. Placówka na potrzeby akcji zaprowadziła specjalne księgi:
kasową i magazynową; zob.: sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Górzno 23 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s. 11.W Mysłowie z ramienia gminy akcję prowadzili osobiście wójt Bolesław Czajka, późniejszy przewodniczący miejscowej delegatury Pol.KO oraz sekretarz placówki zob.:
sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Mysłów 32 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s. 23. W gminach Łaskarzew Osada i Maciejowice akcję prowadzili wyłącznie wójtowie Madejski oraz Antoni Surwiłło, zob.: sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Łaskarzew 23 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s. 15; sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Maciejowice 12 III 1941 r., ibidem, s. 42.
31 wydawaniem bezpłatnych skierowań do poradni lekarskich i przydziałów darmowych leków66.
W gminach, gdzie opieka społeczna stała na wyższym poziomie często dochodziło do współpracy pomiędzy niosącymi pomoc organizacjami. Jedną z najlepiej zorganizowanych okazała się gmina Parysów, gdzie do czasu zawiązania się delegatury funkcjonował komitet rozdzielczy pod kierownictwem wójta Franciszka Kadeja, późniejszego przewodniczącego delegatury. Komitet współtworzył nauczyciel Władysław Frelek, wiceprzewodniczący miejscowego koła Czerwonego Krzyża, również późniejszy działacz Pol.KO. Równolegle opiekę sprawował tu zarząd gminy, który zlecił gromadom dostarczenie podopiecznym ziemniaków i opału. Obydwie z powodzeniem wspierały funkcjonujący w budynku szkolnym punkt dożywiania dzieci, wydający 300 posiłków dziennie. Ponadto 30 rodzin jeńców otrzymywało comiesięczną zapomogę w wysokości 20-30 zł., a gmina przeznaczyła z budżetu sumę 6 tys. zł. na pokrycie kosztów leczenia ubogich67.
Podobna kooperacja miała miejsce w Sobolewie, gdzie czynnie w akcję opiekuńczą włączyli się sędzia Leon Wysokiński i urzędnik Dzieżkowski.68 Na terenie miasta Żelechowa do połowy grudnia 1940 r. produkty przekazane z Centrali RGO rozprowadzał Miejski Komitet Rozdzielczy. Czynności opiekuńcze wykonywał urząd gminy, ponadto przez wiele miesięcy PCK prowadził tu kuchnię przy wsparciu finansowym Sekcji Opieki Zarządu Miejskiego, z której korzystało średnio 130 osób dziennie.69W Kałuszynie pomoc wspólnie nieśli Magistrat i PCK, częściową pomocą objęto pobliskie Chróścice.70
W wielu gminach dystryktu organizacje powstawały samorzutnie, pod różnymi nazwami. W Podłężu pomoc niósł Gminny Komitet Rozdzielczy, w skład którego wchodził przyszły przewodniczący delegatury nadleśniczy Walerian Koźmiński. Dary rozdzielane były na podstawie list, za pokwitowaniem, co było w tamtym okresie ewenementem71. W Stoczku dużym zaangażowaniem wykazał się Komitet Miejski.
Miasto zostało zniszczone w 85%, po przetoczeniu się działań wojennych do użytku
66 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za okres 9 XII 1940-31 I 1941 r., ibidem, sygn. 799, s.8-9.
67 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Parysów 16 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s. 12.
68 A. Bereza, W. Okniński, Sądownictwo siedleckie: tradycje i współczesność, Warszawa 2010, s. 177.
69 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Żelechów 31 XII 1940 r., AAN, RGO, sygn.
775, s. 1-4.
70 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Kałuszyn 11 II 1941 r., ibidem, sygn. 785, s. 37. Ze zgromadzonych dokumentów wynika że pomoc niesiona przez te dwie instytucje dotyczyła wszystkich miast powiatu.
71 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Podłęż 31 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s. 25.
32 doprowadzono młyn, tartak, dwie spółdzielnie oraz kilka przedsiębiorstw handlowych.
Tylko dwunastu wysiedlonych miało podstawę bytu, ponadto z powodu zniszczeń do skorzystania z pomocy zmuszone zostały również rodziny miejscowe. Dzięki odpowiednim zabiegom wielu podopiecznych zostało ulokowanych m.in. w domu parafialnym i w budynkach szkolnych, gdzie panowały znośne warunki bytu72. Komitet Opiekuńczy w gminie Łaskarzew składał się wyłącznie z rolników. W Warce wysiedlonych przyjmował utworzony ad hoc Komitet Obywatelski, w Goworowie - Komitet Gminny Samopomocy Społecznej73. W Kosowie Lackim 12 grudnia 1939 r.
działalność rozpoczął Rejonowy Komitet Pomocy Wysiedlonym opierając swoją działalność na doświadczeniu sołtysów, wójtów i miejscowego nauczycielstwa74. Na osobne wspomnienie zasługuje powołany do życia 4 września 1939 r.
Powiatowy Komitet Opieki Obywatelskiej w Siedlcach. Jego członków za udzielaną bezinteresownie pomoc spotkały srogie represje. W wyniku realizacji postanowień tajnego porozumienia zawartego między rządami Niemiec i ZSRR doszło m.in. do aresztowania całego składu i deportacji w głąb Rosji przez wycofującą się Armię Czerwoną. Część aresztowanych w późniejszym okresie wróciła do Siedlec, m.in. w lutym 1941 r. wiceprezydent Stanisław Zdanowski75. W powiecie siedleckim działały również Komitet Pomocy Wysiedlonym w Paprotni76 oraz Gminny Komitet Opieki nad Wysiedlonymi w Zbuczynie, którego członkowie tworzyli dobrze zorganizowaną sieć opiekunów rejonowych77.
Nieocenioną pomoc niosło również duchowieństwo, zgromadzenia zakonne i organizacje katolickie. Na terenie gminy Górzno rozdawnictwem produktów zajmował się miejscowy proboszcz ks Adam Dawidczyk78. W gminie Sterdyń aktywnością wykazywał się m.in. ks. Feliks Augustyniak79, a w Kowiesach całość prac skupiona była w rękach ks. Jana Kołodziejskiego, który prócz rozdawnictwa żywności
72 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów za okres 17-18 V 1941 r., ibidem, sygn. 797, s. 38-39.
73 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka z lustracji del. Goworowo za I 1942, ibidem, sygn. 789, s. 50-52.
74 Odpowiedź del. Kosów na protokół z lustracji placówki 20 II 1942 r., ibidem, sygn. 797, s. 77.
75 J. Kuligowski, Zarządy Miejskie Mińska Mazowieckiego i Siedlec w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej [w:] Rocznik Mińsko-Mazowiecki, z. 5 (1999), s. 58.
76 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z lustracji del. Paprotnia 22 V 1941 r., AAN, RGO, sygn. 790, s. 108-109.
77 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z lustracji del. Zbuczyn 3-4 XII 1941 r., ibidem, sygn. 790, s.
168.
78 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Górzno 21-22 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s.
28.
79 W. Piekarski, Obwód Armii Krajowej Sokołów Podlaski „Sęp”, „Proso”1939-1944, Warszawa, 2012, s. 22-23.
33 zorganizował zbiórkę niezwykle trudnego do zdobycia tłuszczu. Ponadto do 15 stycznia 1941 r. zebrano wśród wiernych 3390 zł, z pieniędzy tych kupiono 45 par butów, kolejną partię tłuszczu, część funduszy przeznaczono na zapomogi pieniężne80. W Sokołowie działał komitet pod przewodnictwem ks. Stanisława Joszta. Zajął się on przede wszystkim wyszukiwaniem mieszkań a także udzielaniem doraźnej pomocy przy zagospodarowaniu. W Kosowie Lackim działalność charytatywną prowadził ks.
Franciszek Dąbrowski. Na wyraźny apel księdza pomoc zaofiarowało wielu parafian, udzielając potrzebnych na akcję środków w postaci transportu, odzieży, obuwia oraz produktów spożywczych81.
W pracę opiekuńczą czynnie włączyły się zgromadzenia zakonne. Na terenie Łowicza s. Bernardynki prowadziły kuchnię publiczną oraz ośrodek dla Inwalidów, zaś s. Rodziny Marii prowadziły działalność w trzech ośrodkach powiatu sokołowskiego82.
W Siedlcach do września 1940 r. pomocy udzielało Katolickie Towarzystwo Dobroczynności z siedzibą przy ul. Sienkiewicza. Po tym czasie przekazało majątek Zarządowi Miejskiemu i uległo rozwiązaniu. RGO czyniło wiele starań w celu przejęcia przekazanego majątku, udało się to dopiero w kwietniu 1943 r.83
Nie można w tym miejscu nie wspomnieć o ogromnej pomocy niesionej przez dwory, miejscowe społeczeństwo czy nawet najbliższych sąsiadów. Majątek ziemski w Błędowie uruchomił samowystarczalną kuchnię wydającą 20 obiadów. Analogiczną uruchomiono także w Przęsławicach a wiele innych dworów powiatu grójeckiego dostarczało wysiedlonym żywność i opał.
Podobnych przykładów niesienia bezinteresownej pomocy można wymienić jeszcze wiele. Właśnie na takich osobach, na działalności takich instytucji chciała budować swoje struktury nowopowstająca RGO. Wyrażając swoje uznanie za prowadzoną działalność opiekuńczą większość z wymienionych osób została zaproszona do pracy w komitetach i delegaturach, o czym będzie mowa w dalszej części pracy.
80 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice z lustracji gminy Kowiesy I 1941 r., AAN, RGO, sygn.
783, s. 5-6.
81 Odpowiedź del. Kosów na protokół z lustracji placówki z 20 II 1942 r., ibidem, sygn. 797, s. 77.
82 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz za V 1941 r., ibidem, sygn. 501, s. 20.
83 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce za IV 1943 r., ibidem, sygn. 506, s. 116.
34