Kuchnie ludowe

Kwestia odpowiedniego wyżywienia podopiecznych stała się najważniejszym punktem polityki RGO. Prowadzona była w dwojakiej formie: w postaci zorganizowanego dożywiania w kuchniach i punktach dla młodzieży a także rozdawnictwa artykułów żywnościowych jako suchego prowiantu. Całością prac organizacyjnych związanych z powstawaniem, zaopatrzeniem i prawidłowym funkcjonowaniem placówek zajmowały się działy dożywiania. Bezpośredni nadzór sprawowali referenci organizacyjni podczas ogólnych lub celowych wizyt lustracyjnych. Osobnych inspekcji i wyrywkowych kontroli dokonywali również przedstawiciele władz okupacyjnych, co wprowadzało niepewność i nerwowość z jednej strony, z drugiej zaś nakazywało kierować akcją z należytą pieczołowitością.

Kuchnie prowadzone przez komitety i delegatury dzieliły się na ludowe i samowystarczalne. Pierwsze, najliczniej występujące, przeznaczone były do obsługi wszystkich podopiecznych, niezależnie od wieku, stanu zdrowia czy przynależności do grupy społecznej. W początkowym okresie organizowane przede wszystkim w miastach, wydawały nawet ponad tys. posiłków dziennie. W okresie późniejszym coraz więcej placówek zaczęło powstawać na wsiach, kierując swoje usługi w stronę

742 B. Kroll, Rada Główna Opiekuńcza.., ibidem, s. 159.

182 miejscowej ludności mało - i bezrolnej oraz wysiedlonych. Wydawały mniej posiłków niż kuchnie miejskie, niejednokrotnie mniej niż 100 dziennie⁷⁴³.

W kuchniach zatrudniony był głównie płatny personel, który stanowił najczęściej od 3 do 5 osób (w zależności od wielkości placówki i świadczonych usług).

Na czele stał kierownik odpowiedzialny za sprawną organizację i działalność placówki.

Skład uzupełniali kucharka, zazwyczaj dwie pomocnice oraz w wybranych placówkach woźny. Kierownicy otrzymywali za wykonywaną pracę ok. 200 zł, pracownicy odpowiednio mniej. Oprócz pensji kadra, niekiedy również ich najbliższa rodzina, mogła korzystać z posiłków przygotowywanych w lokalu⁷⁴⁴.

Przy każdym punkcie starano się powołać komisje kontroli, czuwające nad racjonalnym gospodarowaniem produktami żywnościowymi⁷⁴⁵. Ponadto korzystano z pomocy osób trzecich na zasadzie wolontariatu, zaangażowanych w pracę poprzez funkcję zespołów społecznych lub indywidualnych współpracowników honorowych.

Do ich zadań należał m.in. nadzór nad całością prac kuchni, pomoc przy transporcie, sporządzaniu i wydawaniu posiłków, a także kontrola nad zachowaniem się podopiecznych. Przykładem może być placówka w Sochaczewie, gdzie na potrzeby sprawnej obsługi kuchni opracowano instrukcję i zorganizowano dział dyżurów, którym kierowała Salomea Kawecka. Wymiernym efektem dobrej współpracy była poprawa smaku posiłków oraz wzrost ich kaloryczności z 250 do 400. Na atrakcyjności zyskał również sam lokal⁷⁴⁶. Współpracownikami honorowymi placówki byli: Emilia Okrasowa, Janina Kurlitowa, W. Gierałtowska, Halina Szatkowska, Waleria Majewska, Strzelecka, Łakomska, i dr Czerwińska⁷⁴⁷. Analogiczną sytuację można było zaobserwować w Milanówku, gdzie na zasadzie wolontariatu pracowały 4 osoby. Zajęć było dużo, ponieważ w tym samym lokalu znajdowała się ochronka dla dzieci w wieku 4-7 lat oraz świetlica dla młodzieży w wieku szkolnym (razem ok. 210

743 Ibidem, s. 164.

744 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Siennica 12 II 1944 r., AAN, RGO, sygn. 788, s. 17. W powiecie sokołowskim w V 1943 r. komitet postanowił zrezygnować we wszystkich podległych placówkach z rozdawnictwa obiadów dla personelu płatnego Pol.KO i delegatur, jeśli składały się z dwóch dań. Odtąd mogli oni korzystać z posiłków jednoporcjowych. Kilka miesięcy później, w wyniku przyznania komitetom prawa do dodatkowego zaopatrzenia w żywność w tym samym powiecie pracownicy otrzymali ze Starostwa dodatkowe bony na dożywianie; Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów za V 1943 r., ibidem, sygn. 510, s. 255; sprawozdanie za XI 1943 r., ibidem, s. 347.

745 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za III 1942 r., ibidem, sygn. 499, s. 57.

746 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del. Sochaczew 1-3 XII 1942 r., ibidem, sygn.

795, k. 375; protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Sochaczew z 20 X 1942 r., ibidem, sygn. 508, s. 190.

747 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del Sochaczew 1,2,7, 12 XII 1942 r., ibidem, sygn. 796, s. 9.

183 korzystających)⁷⁴⁸. Dyżur w kuchni w Węgrowie pełniły kobiety zatrudnione w dziale gospodarczym delegatury⁷⁴⁹.

Przyrządzenie posiłków dla dużej ilości osób było procesem niezwykle trudnym i czasochłonnym. Dr Wanda Tazbirówna w referacie przygotowanym na sympozjum

„Pomoc dzieciom w czasie wojny” (Warszawa 27 maja 2002 r.) trafnie przedstawiła warunki, z którymi przyszło się zmierzyć pracownikom placówek: „kuchnie były staroświeckie, węglowe. Do troski o to, co włożyć do kotłów (…) dochodził jeszcze problem zdobycia i dowiezienia węgla. Nie było żadnych, używanych dziś w punktach gastronomicznych urządzeń zmechanizowanych. Jarzyny i ziemniaki obierało i szatkowało się ręcznie w przeddzień przygotowania posiłku. Zajmowało to kilku osobom czas do późnego wieczora”. Zdarzało się, że wiele osób po zakończeniu przygotowań nie mogło wrócić do własnych domów, gdyż wieczorem obowiązywała ustanowiona przez władze niemieckie godzina policyjna, a znalezienie się w tym czasie na ulicy było karane aresztowaniem, a nawet śmiercią. „Inna grupa pomagała potem przy gotowaniu i wydawaniu posiłków oraz zmywaniu po nich”⁷⁵⁰.

Skalę pomocy niesionej przez kuchnie ludowe w dystrykcie warszawskim przedstawia tabela nr 19.

Tabela nr 19. Kuchnie ludowe w dystrykcie warszawskim:

Lp Powiat Delegatura Placówka

Pierwsza

748 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del. Milanówek 12 XII 1941 r., ibidem, sygn.

795, k. 120.

749 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Węgrów 18 IV 1942 r., ibidem, sygn. 797, s.

168.

750 W. Tazbirówna, Obrońca dzieci wojny – Stanisław Tazbir [w:] Pomoc dzieciom w czasie wojny:

sympozjum, Warszawa 2002, s. 22.

184

185

71 Stara Wieś Gruszczyno VI 1944 90

72 Sterdyń 15 X 1941 60-117

73 Węgrów 1 X 1941 115-260

Źródło: AAN, RGO, sygn. 499-510, 521, 775-776, 779, 783, 785, 788-798; APŁ, ROP Łowicz T. 5;

APO, Pol.KO Otwock, T. 2.

Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 74 kuchnie (w tym dwie placówki w Ostrowi Mazowieckiej) dożywiały od 23 (w Przetyczy) do 1 600 osób dziennie (kuchnia nr 3 w Skierniewicach). Część placówek rozpoczęła działalność jeszcze pod egidą innych instytucji opiekuńczych a także zarządów miejskich lub gmin.

Należy w tym miejscu wspomnieć, że pierwszą pomoc niosły, w sposób spontaniczny, poszczególne domy, majątki i dwory, otwierając swoje podwoje dla wysiedlonych i potrzebujących. W del. Olszanka wysiedleni, pozostając niezmiennie w dobrych stosunkach z miejscowymi gospodarzami, otrzymywali od nich całodzienne wyżywienie⁷⁵¹. Majątek Promna praktykował dożywianie potrzebujących przez cały 1940 r., w majątku w Błędowie, na początku 1941 r. dożywiano średnio 20 osób dziennie⁷⁵² w Korytnicy zaś 31, w tym 15 dzieci. Pomocy żywieniowej dla 39 dorosłych i 15 dzieci udzielały miejscowe gospodarstwa chłopskie⁷⁵³.

Na podstawie zarządzenia władz GG o likwidacji innych niż RGO instytucji opiekuńczych, w myśl okólnika RGO nr 23 z 30 listopada 1940 i nr 34 z 27 grudnia 1940 r. od PCK w Garwolinie przejęto kuchnie w Trąbkach⁷⁵⁴, Mińsku Mazowieckim⁷⁵⁵oraz w Żelechowie. Placówka prowadzona społecznie, przy wsparciu finansowym Sekcji Opieki Zarządu Miejskiego, działała prężnie, ograniczając do minimum koszty administracyjne. Pod koniec grudnia 1940 r. dożywiała 132 osoby i planowała zwiększenie liczby posiłków do 250⁷⁵⁶. Pol.KO Łowicz 31 stycznia 1941 r.

objął nadzorem dwie miejscowe kuchnie⁷⁵⁷; jedną komitet w Mińsku Mazowieckim⁷⁵⁸, Pol.KO Skierniewice agendę w Rogowie (del. Mroga Dolna), a Pol.KO Sochaczew

751 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z lustracji del. Olszanka 4 VI 1941 r., AAN, RGO, sygn. 790, k. 52.

752 Sprawozdanie referenta Pol. KO Grójec za okres XII 1940- II 1941 r., ibidem, sygn. 779, s. 10.

753 Sprawozdanie referenta Pol. KO Sokołów z lustracji del. Korytnica 5 X 1942 r., ibidem, sygn. 797, s.

314.

754Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za okres 15 XII 1940-31 I 1941, ibidem, sygn. 775, s. 19.

755 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Mińsk Mazowiecki Miasto 20-21 II 1941 r., ibidem, sygn. 785, s. 70.

756 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del Żelechów 31 XII 1940 r., ibidem, sygn. 775, s. 4.

757 APŁ, ROP Łowicz, T.5, k. 1.

758 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Mińsk Mazowiecki Miasto 20-21 II 1941 r., AAN, RGO, sygn. 785, s. 70; sprawozdanie za VI 1942 r., ibidem, sygn. 502, s. 198.

186 kuchnie w Chodakowie i Żyrardowie⁷⁵⁹. Początkowo w placówce odbywało się wyłącznie dożywianie dzieci, w 1943 r. została przekształcona na kuchnię ludową⁷⁶⁰.

OD KSS-ów przejęto punkty w Grójcu⁷⁶¹, Grodzisku Mazowieckim, Błoniu, Brwinowie, Podkowie Leśnej, Nowej Wsi (gm. Helenów), Milanówku, oraz w Chrzanowie i Chylicach (del. Grodzisk-wieś; wszystkie Pol.KO Sochaczew)⁷⁶². Placówką w Sokołowie przed przejęciem zarządzał podległy KSS-om Komitet Doraźnej Pomocy Wysiedlonym, z opieki którego korzystało 350-400 osób⁷⁶³.

Nadzorem objęto również kuchnie w Garwolinie i Żelechowie, prowadzone do tej pory przez zarządy miejskie⁷⁶⁴oraz placówkę w Sarnakach, zorganizowaną przez miejscowy ośrodek dożywiania⁷⁶⁵. Należy w tym miejscu wspomnieć, że przejęcie lokali nie było równoznaczne z zakończeniem wzajemnej współpracy. Przykładem była placówka w Jeżowie, gdzie urząd gminy przekazał na potrzeby lokal oraz wspomógł sumą 1000 zł. na zakup kotłów. Władze wywierały również nacisk na młyny, by przekazywały swoje produkty na potrzeby kuchni⁷⁶⁶.

Powstanie nowych placówek wiązało się z pokonaniem różnego rodzaju przeszkód. Pierwsze pojawiały się już podczas poszukiwań odpowiedniego lokalu.

Według wytycznych władz okupacyjnych musiał on mieć odpowiednią wielkość oraz pomieszczenie przeznaczone na magazyn. Uzyskanie spełniającego wszystkie wymagania lokum było niezwykle trudne, często niemożliwe do wykonania, szczególnie w miastach i miejscowościach mocno dotkniętych działaniami wojennymi.

Niejednokrotnie zarządy delegatur borykały się z dylematem, czy pomieszczenie

759 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za XI 1941 r., ibidem, sygn. 508, s. 15.

760 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice z lustracji del. Mroga Dolna 11-12 II 1944 r., ibidem, sygn. 794, s. 167.

761 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za VIII 1941 r, ibidem, sygn. 500, s. 5.

762 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del. Żyrardów 15 I 1941 r., ibidem, sygn. 795, s. 52-53.; placówka w Chrzanowie funkcjonowała w wyniku kooperacji miejscowego KSS i PCK.

763 Pismo od Powiatowego Komitetu Doraźnej Pomocy Wysiedlonym w Sokołowie Podlaskim z 14 X 1940 r., ibidem, sygn. 797, s. 1.

764Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za okres 15 XII 1940-31 I 1941 r., ibidem, sygn. 775, s. 19.

765 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z lustracji del. Sarnaki 25-26 III 1942 r., ibidem, sygn. 790, s.

233.

766 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del. Popień 11-12 XI 1942 r., ibidem, sygn.

793, s. 257. Do niecodziennej sytuacji doszło w Grodzisku, gdzie w związku z przekazaniem delegaturze dobrego lokalu na prowadzenie kuchni przez miejscowego proboszcza, na placówkę scedowano obowiązek opieki nad tzw. nędzą zawodową oraz miejscową biedą, co mocno naruszyło równowagę kuchni. Musiał zainterweniować referent, który nakazał wyodrębnienie z grona podopiecznych miejscowych biedaków, gdyż zasadniczym działaniem Pol.KO jest okazywanie pomocy ofiarom wypadków wojennych, a dopiero później miejscowej ludności. W związku z tym zarząd kuchni musiał zreorganizować swoją działalność.

187 przeznaczyć na kuchnię, czy ulokować tam wysiedlonych, mieszkających dotychczas w uwłaczających warunkach, często w nieogrzewanym, bez okien i pieca lokalu.

Rozwiązaniem w wielu przypadkach była adaptacja budynków użyteczności publicznej, sal przykościelnych, także lokali prywatnych.

Na potrzeby kuchni wykorzystano budynki szkolne m.in. w Łaskarzewie, (Pol.KO Garwolin), Nowej Wsi (Pol.KO Sochaczew, del. Helenów), w Mrozach i Siennicy (Pol.KO Mińsk Mazowiecki) w Broku (Pol.KO Ostrów Mazowiecka), oraz w Jabłonnie (kuchnie zbudowali z cegieł murarze-wysiedleni) i Węgrowie, mimo że większość tego typu placówek prowadziła już dokarmianie dzieci. W Nowej Wsi podopieczni i dzieci pobierali posiłki w systemie trzyzmianowym, które wydawane były w jednej z klas podczas przerw. Wprowadzenie tego rozwiązania określano mianem wzorowego, placówka objęta była specjalną kuratelą gminy⁷⁶⁷. Punkt w Broku mieścił się w oficynie kąpieliska dezynfekcyjnego na terenie szkoły. W zamian za możliwość skorzystania z lokalu w Jabłonnej do grona dożywianych dołączono 26 dzieci⁷⁶⁸. Z późniejszych informacji wynikało, że kuchnia miała być przeniesiona do prywatnego mieszkania, ale były właściciel został eksmitowany z nowego lokalu więc powrócił na dawne miejsce⁷⁶⁹.

Delegatury w Grójcu, Górze Kalwarii, Mogielnicy oraz Osiecku na potrzeby kuchni przeznaczyły większe mieszkania, przekazane delegaturom po wypędzonej do getta w Warszawie ludności żydowskiej⁷⁷⁰. Odwrotna sytuacja miała miejsce w Siedlcach, gdzie z powodu zajęcia części miasta pod budowę getta kuchnia nr 2, wraz z sąsiadującymi biurem delegatury i magazynem, została przeniesiona do nowego lokalu przy ul. 1 maja 22⁷⁷¹.

Komitety w wielu wypadkach korzystały z uprzejmości magistratów i urzędów gminnych. Wyremontowany, dwupokojowy lokal przekazał delegaturze urząd gminy w Jeżowie. Korzystając z dobrych układów personalnych ośrodek działał przy znaczącej pomocy miejscowego burmistrza⁷⁷².

767 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za IV 1943 r., ibidem, sygn. 796, k. 85.

768 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Jabłonna 2 IV 1942 r., ibidem, sygn. 797, s.

158.

769 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Jabłonna 14 III 1943 r., ibidem, sygn. 798, s.

52.

770 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za XII 1941 r., ibidem, sygn. 500, s. 23; sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Osieck 7 III 1942 r., ibidem, sygn. 776, k. 57.

771 Protokół 16 z posiedzenia zarządu Pol.KO Siedlce 11 IX 1941 r., ibidem, sygn. 505, s. 131; B.

Kozaczyńska, Losy dzieci z Zamojszczyzny wysiedlonych do powiatu siedleckiego w latach 1943-1945, Siedlce 2006, s. 55.

772 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice za XII 1942 r., AAN, RGO, sygn. 794, s 2.

188 W zupełnie innej sytuacji znajdowała się placówka w Trąbkach, która przez cały okres działania nie posiadała własnego lokalu ani kotła, korzystając z urządzeń znajdujących się w mieszkaniu prywatnym jednego z miejscowych robotników⁷⁷³. Kuchnia w Milanówku mieściła się w piwnicy i mimo że nie posiadała osobnej jadalni, wydawała nawet 410 posiłków dziennie⁷⁷⁴.

Nieocenioną pomoc lokalową proponowały instytucje kościelne, oferując często nie tylko lokal, lecz także oddany personel. Przy klasztorze Bernardynek w Łowiczu działała tzw. kuchnia dla najbiedniejszych. Autonomiczna, prowadzona przez siostry zakonne, korzystała z subwencji Pol.KO w postaci produktów żywnościowych i opału⁷⁷⁵. Komitet w ramach współpracy nabywał miesięcznie określoną część posiłków, płacąc za nie po 40 gr.⁷⁷⁶

Na zbliżonych zasadach funkcjonowała placówka w Sobocie (del. Bielawa), gdzie s. zgromadzenia „Wspólna Praca” w porozumieniu z miejscowym proboszczem, od września 1941 r. wydawały ok. 100 posiłków dziennie⁷⁷⁷.

W Błoniu i Brwinowie kuchnie pod zarządem delegatur prowadziły s.

urszulanki. Budynek pierwszej placówki wykorzystywany był także do organizacji imprez i występów artystycznych, cieszących się dobrą sławą i przynoszących organizacji duże wpływy gotówkowe⁷⁷⁸.

Zmartwychwstanki prowadziły placówkę w Starej Wsi (Pol.KO Sokołów).

Otwarta 20 marca 1943 r., na parterze neogotyckiego pałacu ks. Radziwiłłów, wydawała na przemian zupę oraz herbatę⁷⁷⁹. Siostry Opatrzności Bożej prowadziły działalność przy współpracy komitetu w domu parafialnym w Sterdyni⁷⁸⁰. Wszystkie lokale prowadzone były wzorowo, co również wpływało na wzrost morale osób z nich korzystających.

773 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del Trąbki dn. 19-20 V 1943 r., ibidem, sygn.

776, k. 198.

774 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew z lustracji del Milanówek 12 XII 1941 r., ibidem, sygn.

795, k. 120.

775 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz z lustracji del. Łowicz Miasto dn. 23 IV 1941 r., ibidem, sygn.

783, s. 21-22.

776 W III 1942 r. na 413 wszystkich przygotowanych posiłków Pol.KO wykupił 213, płacąc za nie 85,2 zł.; sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz za III 1942 r., ibidem, sygn. 501, k. 127.

777 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz za IX 1941 r., ibidem, sygn. 783, s. 43; sprawozdanie za XI 1941 r., s. 45.

778 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za V 1944 r, ibidem, sygn. 796, s. 249-250.

779 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Stara Wieś 20 III 1943 r., ibidem, sygn. 798, s. 74.

780 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Sterdyń 27-29 V 1942 r., ibidem, sygn. 797, s.

194.

189 Dom parafialny stał się siedzibą kuchni w Kołbieli⁷⁸¹. Dnia 12 kwietnia 1944 r.

działalność miała rozpocząć placówka w miejscowości Dębe Wielkie w wyremontowanym przez proboszcza domu parafialnym⁷⁸². Brak późniejszych dokumentów dotyczących przedsięwzięcia nie pozwala jednoznacznie stwierdzić czy faktycznie podjęła ona działalność.

Na potrzeby kuchni jeden pokój przekazał również proboszcz parafii w Broku.

Lokal dwa miesiące później został zajęty przez zarząd miejski na mieszkanie dla sekretarza⁷⁸³.

Komitety sprawnie włączyły się do pomocy w przygotowaniu placówek do prowadzenia dożywiania poprzez zakup potrzebnego sprzętu oraz wyposażenia. W kwietniu 1943 r. komitet w Mińsku Mazowieckim zakupił za 650 zł 20-litrowy kocioł dla placówki w Jakubowie oraz dwa kolejne 100-litrowe dla kuchni w Kołbieli – w miejsce zabranych przez Żandarmerię⁷⁸⁴.

Nie wszystkie placówki mogły się poszczycić dobrą sławą. Kuchnia nr 2 w Łowiczu, potocznie zwana Popularną, otwarta została przy Rynku Kościuszki.

Wydająca średnio 350 posiłków dziennie z powodu małej powierzchni robiła fatalne wrażenie. Korzystający zmuszeni byli do długiego oczekiwania na posiłek. Po manifestacyjnym wystąpieniu podopiecznych przed lokalem, delegatura rozpoczęła własne dochodzenie, w wyniku którego stwierdzono liczne błędy i nadużycia ze strony kierowniczki, co wpływało demoralizująco na pracowników. Postanowiono czasowo zamknąć kuchnię, zwolnić personel, zebrać nowy skład, odświeżyć lokal i rozpocząć działalność ponownie⁷⁸⁵.

Wiele kontrowersji budziła działalność placówki w Mińsku Mazowieckim.

Podczas dyskusji 26 stycznia 1944 r. w siedzibie Pol.KO referent wyraził swoją opinię następującymi słowami: „Kuchnia wymaga reformy. Obecna praca jest wadliwa, hamuje wysiłki ku lepszemu, atmosfera pracy jest nieufna i niechętna. Nie wiadomo kto jest gospodarzem kuchni, kto zarządza. Kompetencje są pokrzyżowane, w razie różnicy zdań lub zahamowania decyzji gnije pół beczki kapusty lub 500 kg marchewki, albo

781 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Kołbiel 28-29 V 1943 r., ibidem, sygn. 787, s. 167.

782 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del. Dębe Wielkie 23 III 1944 r., ibidem, sygn. 788, s. 67.

783 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka z lustracji del. Brok 9-10 VI 1943 r., ibidem, sygn. 789, s. 366-368.

784 Protokół nr 6 z posiedzenia zarządu Pol.KO Mińsk Mazowiecki 4 IV 1943 r., ibidem, sygn. 503, s. 72.

785 Protokół z posiedzenia ROP Łowicz 13 VII 1941 r., APŁ, ROP Łowicz, T.5, k. 65. Dnia 14 IV 1942 r.

kuchnia została połączona z kuchnią nr. 1.

190 zupa jest nieokraszona, co powoduje niesnaski. Kierownik kuchni powinna pracować tylko w obrębie jej zadań (…) zbędne jest tu pośrednictwo gospodarza delegatury, ten powinien mieć tylko w miarę potrzeby za zadanie przeprowadzić kontrolę i remanent.

Nie może na pewno dostarczać produktów do kuchni, bo przy swojej statutowej pracy nie będzie w stanie temu podołać (…). Stwierdzono też nieporządek i brud w lokalu, za co winą obarczono personel. Wszystkie pomieszczenia wymagają remontu, brak tu pieca i okien”⁷⁸⁶. Dodatkowo referent zarzucił kuchni niegospodarność. Twierdził, że resztkami zup karmiona jest trzoda chlewna, co spotkało się z krytyczną odpowiedzią ze strony delegatury⁷⁸⁷. Efektem sporu było ustąpienie kierowniczki placówki Karpińskiej, której miejsce zajęła Helena Szefner⁷⁸⁸.

Zdarzały się również zatargi na linii kuchnia-delegatura. Spór dotyczył kompetencji placówek względem siebie, sposobu prowadzenia obiektu oraz nielegalnego zbierania składek przez jej pracowników. Po zbadaniu sprawy na miejscu stwierdzono, że delegatura miała obowiązek kontrolowania czynności kuchni, udzielania jej moralnego i finansowego wsparcia, a prawo zbierania składek, które przez pewien czas pracownicy zbierali samowolnie należał wyłącznie do delegatury⁷⁸⁹. W marcu 1943 r., na skutek zatargu, z pracy w kuchni zrezygnował jej przewodniczący⁷⁹⁰.

Część placówek sprzedawała posiłki osobom postronnym, przebywającym okazjonalnie na terenie poszczególnych delegatur. Kuchnia ludowa w Kosowie wydawała 40 śniadań dla osób przyjeżdżających w środy i piątki na targ⁷⁹¹. Podobną

786 Protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Mińsk Mazowiecki 26 I 1944 r., AAN, RGO, sygn. 788, s.

24-37.

787Część placówek nabyła trzodę chlewną na potrzeby kuchni; m.in. placówka w Węgrowie zakupiła z przydziału po cenie kontyngentowej wieprza z przeznaczeniem na tłuszcz; sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Węgrów 17 IV 1943 r., ibidem, sygn. 798, s. 86.

788 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki za IV 1944 r., ibidem, sygn. 788, s. 76-80.

789 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za I 1942 r., ibidem, sygn. 500, s. 38.

790 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za III 1942 r., ibidem, s. 245.

791 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Kosów 18-19 VIII 1942 r., ibidem, sygn. 797, s. 266; protokół 24 z posiedzenia zarządu Pol.KO Ostrów Mazowiecka z 28 III 1942 r., ibidem, sygn.

504, s. 99. Problem krótszych lub dłuższych przerw w działalności nie był rzadkością i dotyczył niemal wszystkich placówek prowadzących dożywianie; kuchni ludowych, samowystarczalnych, oraz punktów dożywiania dzieci. Najistotniejszą przyczyną takiego stanu rzeczy były brak podstawowych produktów żywnościowych oraz różnego rodzaju problemy lokalowe. Wiele placówek zamykało swe podwoje na czas wakacji (niemal wszystkie punkty dożywiania dzieci oraz kuchnie ludowe z siedzibą na terenie szkoły, których prowadzenie było ściśle powiązane z procesem dożywiania uczących się tam dzieci.

Podczas przerw letnich większość tego typu placówek służyło na potrzeby prowadzenia niezwykle pożytecznych kolonii i półkolonii), oraz w okresie żniw. Sporadycznie przyczynami zawieszenia działalności były podjęte na określonym terenie działania militarne (lokale rekwirowane były czasowo na potrzeby wojskowe), wywołane przez wojenny kryzys choroby i epidemie oraz zdarzenia losowe (m.in. w

191 akcję prowadziła placówka w Przeździatce, gdzie z powodu sprzedaży zbyt wielu posiłków przybyłym zabrakło produktów na obiady dla wszystkich podopiecznych. W związku z tym postanowiono, że posiłki w pierwszej kolejności, w godz. 12-14 miały być wydawane podopiecznym, pozostałość można było sprzedać innym⁷⁹².

Kuchnie ludowe rozprowadzały zazwyczaj porcje zupy o pojemności 0,5-0,75 l.

Placówki w Łaskarzewie, Grodzisku oraz Żelechowie wydawały posiłki składające się z dwóch dań⁷⁹³. Dodatkowo w Żelechowie od 1943 r. w porze wieczornej przygotowywano 12 posiłków dla osób w starszym wieku,⁷⁹⁴ zaś w Siedlcach kuchnia nr 2 dostarczała do miejscowej świetlicy średnio 30 kolacji dla przebywających tam dzieci⁷⁹⁵. W Długosiodle przez 20 dni serwowano chleb z kawą, a przez 10 pozostałych zupę⁷⁹⁶. W Broku do maja 1943 r. wydawano jedynie mleko z chlebem, po tym terminie menu ustalono w następujący sposób: wtorki, czwartki i niedziele 0,5 l. słodzonego mleka „odciąganego” i 10 dkg chleba z marmoladą lub miodem, kawa tylko w niedzielę i święta. Poniedziałek, środa, piątek i sobota zupy: jęczmienna z kartoflami, grochówka, kasza owsiana⁷⁹⁷.

Tabela nr 20. Przykładowy jadłospis kuchni w Łowiczu oraz ilość produktów (w kg lub l) wykorzystanych do przygotowania posiłków:

Tabela nr 20. Przykładowy jadłospis kuchni w Łowiczu oraz ilość produktów (w kg lub l) wykorzystanych do przygotowania posiłków:

W dokumencie UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W WARSZAWIE (Stron 182-199)