Referenci organizacyjni

Jedną z najważniejszych funkcji przy Zarządach Komitetów sprawowali referenci organizacyjni, zwani również instruktorami powiatowymi.²⁸⁸Według pierwotnych założeń każdy komitet miał obowiązek zatrudnienia jednego referenta na cały powiat, jednak wraz z ewaluacją prac zaistniała potrzeba zorganizowania wsparcia w postaci odpowiednio dobranych współpracowników. Ich ilość uzależniana była zazwyczaj od wielkości obszaru, jego nasycenia placówkami a także od natężenia prac prowadzonych w terenie. Na stanowisku referenta zatrudniano osoby obdarzone poważaniem, wysoką kulturą osobistą, umiejętnością nawiązywania kontaktów, rozwiązywania sporów, najlepiej z odpowiednim przygotowaniem merytorycznym.

Stanowisko referenta w komitecie garwolińskim 20 grudnia 1940 r. objął przedwojenny Sędzia Okręgowy Apelacji Wileńskiej Wilhelm Tomaszewski, który piastował je z powodzeniem do czerwca 1944 r.²⁸⁹Jego współpracownikiem był Wacław Matysiak²⁹⁰. Dodatkową pomoc otrzymali dopiero na początku 1943 r. w związku z prowadzoną na terenie powiatu akcją „Z”. W Żelechowie obowiązki instruktorki i referenta przyjęła od 8 marca 1943 r. Maria Kuzańska²⁹¹, była kierowniczka placówki oświatowej RGO na warszawskim Rakowcu²⁹². Dzięki zapałowi do pracy zyskała miano solidnego pracownika, co zaowocowało kontynuacją współpracy aż do zakończenia działalności placówki. Codzienne problemy

288 J. Kłapeć…, ibidem, s. 119.

289 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za II półrocze 1941 r., AAN, RGO, sygn. 499, s. 15-16.

290 Wacław Matysiak – pseud. „Ziuk”, działacz I Referatu Obwodu Garwolińskiego AK w okresie II 1942-III 1943. Dowódca plutonu Służby Specjalnej, referent dywersji Obwodu. Od III 1943 dowódca rejonu Garwolin. Za swoją działalność 11 XI 1943 r. awansował na stopień podporucznika.

Odpowiedzialny z typowanie ludzi na organizatorów grup dywersji; osobiście poprowadził atak na pomysłodawcę obozu karnego w Garwolinie KHPTM Karla Ludwiga Freudenthala (5 VII 1944), na magazyn Spółdzielni Rolniczo-Handlowej w Aleksandrówce, ubezpieczał m.in. akcję odbicia więźniów z aresztu w Garwolinie 9 IX 1943 r. Współpracował m.in. przy planach przejęcia koszar w Garwolinie, jego oddział zabezpieczał rejony zrzutów, uczestniczył również przy organizacji „Burzy” na terenie Obwodu „Gołąb”. Po wojnie wyjechał na Śląsk i ujawnił się. Autor „Relacji na temat genezy i działań Garwolińskiego Obwodu AK”; Z. Gnat-Wieteska, Armia Krajowa…., s. 38, 59, 64, 74, 127, 143-147, 192-193; M. Kurach, Oswobodzenie „Komara” z aresztu w Garwolinie [w:] http://twojglos-garwolin.pl/ps-24088-oswobodzenie-komara-z-aresztu-w-garwolinie/, dostęp 27 VII 2013 r.

291 Maria Kuzańska-Obrączkowa – pedagog, działaczka społeczna i polityczna, posłanka na Sejm Ustawodawczy. Znana ze swojej działalności komunistycznej po wojnie kontynuowała karierę pedagoga, następnie posła. Była organizatorką ośrodka wychowawczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Helenowie; Wikipedia; http://www.abrasive.gniezno.pl/strona,Maria_Kuza%C5%84ska-Obr%C4%85czkowa.html, dostęp 22.02.2016 r.; sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za III 1943 r., AAN, RGO, sygn. 499, s. 198.

292 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za VI 1943 r., ibidem, s. 246.

63 podopiecznych były jej dobrze znane z racji wspólnego mieszkania w łaskarzewskiej willi „Świt”.²⁹³

Analogiczne stanowisko piastowała od 8 marca 1943 r. referentka akcji „Z” w Garwolinie Jadwiga Golińska. Oficjalnie z powodu mniejszego zaangażowania w pracę od Kuzańskiej Pol.KO rozważał zakończenie współpracy z dniem 30 czerwca 1943 r.²⁹⁴ Zadanie stworzenia struktury organizacji w powiecie grójeckim otrzymał muzealnik, znany działacz kultury, artysta malarz Otton Ślizień, pierwszy powojenny kustosz Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku²⁹⁵. Funkcję pełnił od 9 grudnia 1940 do czerwca 1944 r., uzasadniając swoją rezygnację problemami osobistymi. Jego stanowisko w wyniku przeniesienia z Garwolina miał zająć wcześniej wspominany Tomaszewski,²⁹⁶ jednak nigdy nie pojawił się w nowym miejscu pracy, nie podając jakiegokolwiek powodu. W listopadzie 1944 r. komitet oficjalnie potwierdził jego zwolnienie.

Stanowisko II referenta Pol.KO Grójec od lutego 1941 r. piastował Eustachy Laskowski²⁹⁷. Określany mianem dobrego, oddanego swojej pracy, zmarł nagle 26 czerwca 1944 r. W zaistniałej sytuacji jego miejsce od 1 lipca 1944 r. zajął Stanisław Petrajtis, który ze względu na „absencję” Tomaszewskiego musiał przejąć na siebie wszystkie wynikające ze stanowiska obowiązki. Ponadto ze względu na rozległy teren oraz zakrojoną na dużą skalę akcję do współpracy zaproszono Józefa Smrżę i Mariana Wojnarowskiego. Pierwszy z nich pracował na analogicznym stanowisku w Komitecie w Sokołowie, drugi w Warszawie do czasu wybuchu Powstania Warszawskiego. Zakres prac podzielono następująco:

Stanisław Petrajtis – delegatury Czersk, Drwalew, Jazgarzew, Kąty, Komorniki, Wągrodno, poddelegatury w Zalesiu Górnym i Dolnym oraz Szczaki;

Marian Wojnarowski – Belsk, Goszczyn Jasieniec, Kobylin, Konie i Nowa Wieś;

293 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Łaskarzew 9-11 IX 1943 r., ibidem, sygn.

777, s. 382.

294 Jadwiga Golińska – pseud. „Baśka”, czynna uczestniczka ruchu oporu Obwodu „Gołąb”, referent Wojskowej Służby Kobiet; Z. Gnat-Wieteska, Armia Krajowa…, ibidem, s. 32, 75, 152.; sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za VI 1943 r., AAN, RGO, sygn. 499, s. 246.

295 http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Otton_%C5%9Alizie% Ze względu na rozległy teren oraz zakrojoną był na dużą skalę akcję C5%84, dostęp 22.02.2016 r.

296 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za okres 9 XII 1940 – 31 I 1941 r., AAN, RGO, sygn. 779, s.

8; protokół 103 z posiedzenia zarządu Pol.KO Grójec 3 VII 1944 r., ibidem, sygn. 500, s. 458.

297 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za okres 10-15 II 1941 r., ibidem, sygn. 779, s. 4.

64 Józef Smrża – Błędów, Borowe, Lechanice, Lipie, Mogielnica oraz Promna.²⁹⁸

Z dostępnych dokumentów wynika, że okresowo obowiązki pomocnika referenta pełniła Bronisława Peczatówna, pracownik biurowy placówki.²⁹⁹

W powiecie łowickim funkcję referenta do końca 1941 r. pełnił Czesław Olesza, który po ustąpieniu z tego stanowiska Alfonsa Zaracha przejął obowiązki kierownika biura³⁰⁰. Jego następcą został przedstawiciel ziemiaństwa Oskar Dowgiałło. Oficjalnie zatrudniony 7 stycznia 1941 r., już na początku pracy nie pytając o zgodę bezpośredniego przełożonego zwrócił się do Wicedyrektora Biura RGO o trzytygodniowy urlop w związku ze swoim ślubem. Przewodniczący komitetu po kilku dniach „nieuzasadnionej” absencji postanowił rozwiązać z Dowgiałłą umowę pracy.

Podczas próby wyjaśnienia incydentu doszło do wewnętrznego konfliktu między nowym referentem a zarządem placówki; Dowgiałło został posądzony o pominięcie drogi służbowej, co za tym idzie nie zdobył bezpośredniej zgody na urlop. W sprawę został zaangażowany sam Ronikier, który załatwił ją polubownie³⁰¹. Powierzone obowiązki Dowgiałło sprawował do 27 października 1942 r., przekazując je Henrykowi Fijałkowskiemu, piastującemu wcześniej funkcję urzędnika w Wydziale Rolnym Urzędu Wojewódzkiego w Łucku, a od 3 maja 1940 r. pracownika jednego ze stołecznych komitetów Pol.KO. Nowy referent stanowisko pełnił jedynie przez kilka dni, zmuszony do rezygnacji 10 listopada 1942 r. z powodu choroby płuc³⁰².

Od stycznia 1943 r. funkcję przejął Jan Duch, przedwojenny oficer, urzędnik kontroli pracy zakładu Elektro w Łaziskach, w latach 1940-1942 pracownik SKSS. Na polecenie Janusza Machnickiego pracował również jako referent przy organizacji pomocy dla wysiedlonych na terenie całego dystryktu warszawskiego. Przed jego przyjściem funkcja kontroli pracy w delegaturach powiatu łowickiego była zaniedbana.

Z przyjęciem stanowiska przez nowego referenta wiąże się niezwykle interesująca

298 Pismo referenta Pol.KO Grójec z 3 VII 1944 r., ibidem, sygn. 44, s. 7.

299 Sprawozdanie referenta Pol.KO Grójec za VIII 1941 r., ibidem, sygn.. 500, s. 63.

300 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz za V 1941 r., ibidem, sygn. 501, s. 17; sprawozdanie z 16 VII 1941, ibidem sygn. 594, s. 3. Ostatecznie wraz z Rogalą relegowany za brak zaangażowania w pracę oraz za niepłaconą pożyczkę w wysokości 8 000 zł. W tym celu przewodnicząca komitetu Kozieradzka została 30 I 1942 r. wezwana do Warszawy na spotkanie z przewodniczącym Ronikierem; podczas rozmowy padło stwierdzenie, że obaj panowie narazili organizację swoimi transakcjami na poważne straty, postanowiono odzyskać pieniądze bez pociągania obu do odpowiedzialności karnej. W wyniku tego zdarzenia wprowadzono nowe zasady zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem pracowników przeciw komitetom i delegaturom; protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Łowicz 3 II 1942 r., ibidem, s.

94-95.

301 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz z posiedzenia zarządu 29 VII 1941 r., ibidem, sygn. 594, s. 5.

302 Pismo z 27 X 1942 r., ibidem s. 20; pismo z 10 XI 1942 r., ibidem, s. 25.

65 sprawa dotycząca problemu z jego zameldowaniem w Łowiczu. Miejscowy Stadtkommisar stwierdził, że RGO nie dopełniło wszystkich kwestii formalnych mających na celu zatrudnienie nowego pracownika, szczególnie w kwestii jego zamieszkania na terenie miasta, który w związku z zaistniałą sytuacją dojeżdżał w początkowym okresie aż z Warszawy. Jego praca w łowickiej placówce trwała 10 miesięcy; mimo wysokiej oceny kompetencji i zaangażowania oraz podjętej próby zatrzymania w strukturach organizacji Duch zrezygnował ze stanowiska 1 października 1943 r.³⁰³ Jego miejsce zajął agronom Stanisław Nowakowski. Z dostępnych dokumentów wynika, że w późniejszym okresie analogiczne stanowisko piastowała również C. Jaworska³⁰⁴.

W Mińsku Mazowieckim od 7 stycznia 1941 r. do kwietnia 1943 r. funkcję pełnił sędzia okręgowy Piotr Niewiarowski. Mimo wysokiego stanowiska urzędniczego jego zaangażowanie w wykonywanie obowiązków referenta poddane było uzasadnionej krytyce ze strony pracowników jak również podopiecznych. Zarzucano mu zbyt małą inwencję w pracę, ponadto kierownicy placówek terenowych zgodnie twierdzili, że nie umie zaskarbić sobie zaufania i szacunku wśród podopiecznych. Jednym z cięższych zarzutów było stwierdzenie, że odwiedza delegatury przede wszystkim w celu dokonania zakupów na potrzeby prywatne, ponadto posądzany był przez przewodniczącego Komitetu Pasławskiego o „sianie fermentu wśród pracowników”. Za przyczynę słabej organizacji stawiano m.in. zbyt częste przebywanie poza stanowiskiem pracy, a także w wielu przypadkach wyjazdy poza granicę powiatu.³⁰⁵ Była to również jedna z przyczyn przeprowadzonej 1 kwietnia 1943 r. wymiany referentów między Komitetami: referenta Niewiarowskiego zastąpił pracownik Komitetu w Ostrowi Mazowieckiej Tadeusz Dworak (oficjalna zgoda dopiero 14 maja 1943 r.)³⁰⁶, który powierzone obowiązki pełnił do kwietnia 1944 r. Jego miejsce od 16 czerwca 1944 r.

przejął Jan Zyburski.³⁰⁷ Trudno jednak ocenić jego wkład w funkcjonowanie placówek, gdyż referent czas do końca czerwca przeznaczył na zapoznanie się z aktami placówki, nie wizytował delegatur, zajął się raczej poszukiwaniem mieszkania, które mu obiecano ale nie wypełniono zobowiązania. Pracę referenta utrudniało również zamieszanie

303 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz zaX 1943 r., ibidem, sygn. 501, k. 211.

304 Sprawozdanie referenta Pol.KO Łowicz z 2 V 1944 r., ibidem, sygn. 594, s. 46.

305 Protokół nr 6 z posiedzenia zarządu Pol.Ko Mińsk Mazowiecki 4 IV 1943 r., ibidem, sygn. 503, s. 72.

306 Na prośbę Pol.KO Ostrów Mazowiecka komitet polecił potrącać z poborów Dworaka 126 zł. na umorzenie pretensji komitetu wobec tego referenta; zob.: protokół nr 6 z posiedzenia zarządu Pol.KO Mińsk Mazowiecki z 4 IV 1943 r. ibidem, sygn. 503, s. 72; protokół 15 z 22 IX 1943 r., s. 167.

307 Sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki za VI 1944 r., ibidem, s. 291.

66 powstałe w wyniku zbliżającego się frontu zwiastującego zakończenie wojny. W związku z prowadzoną na terenie Komitetu akcją „Z” na początku 1943 r. na stanowisku referentów rejonowych zatrudnieni zostali Stefan Gromulski dla regionu

„Mrozy” oraz Helena Spaleny dla „Kałuszyna”³⁰⁸ Zainteresowani otrzymali umowę do 30 września 1943 r., po tym okresie jedynie Helena Spaleny otrzymała propozycję przedłużenia zatrudnienia na stanowisku opiekunki miejscowej świetlicy i przedszkola.

Należy w tym miejscu wspomnieć, że obowiązki II referenta 8 marca 1943 r. objął Leon Dmytrowski, który następnego dnia wyjechał do Warszawy i nie powrócił³⁰⁹.

Pierwszym referentem organizacyjnym placówki w Ostrowi Mazowieckiej został miejscowy nauczyciel gimnazjum Józef Pągowski³¹⁰. Mimo wykazywanego dużego zaangażowania podjęte prace organizacyjne nie przyniosły spodziewanego efektu. Dodatkowo efektywność osłabił brak zaufania do referenta a nawet niejednokrotnie zauważona niechęć wobec tego urzędnika. W związku z powyższym już 1 lipca 1941 r. stanowisko referenta przejął Tadeusz Dworak³¹¹. Ponadto podczas spotkania Komitetu 28 marca 1942 r. przedyskutowano sprawę zaangażowania II referenta Michała Czapskiego, który decyzją zarządu w oczekiwaniu na zatrudnienie otrzymał akonto sumę równoważną połowie jego przyszłych zarobków³¹². Swoje stanowisko piastował do 30 czerwca 1942 r., kiedy w związku z oszczędnościami i redukcją etatu zrezygnowano z jego usług³¹³.

W marcu 1943 r. na mocy wymiany referentów stanowisko otrzymał wcześniej wspominany Piotr Niewiarowski, który nie potrafił zaskarbić sobie zaufania współpracowników i podopiecznych; określany był mianem pracownika słabego, hamującego pracę biura³¹⁴.

Pierwszym referentem komitetu w Siedlcach został mianowany 12 grudnia 1940 r. prawnik, przedwojenny prokurator Stanisław Wyszkowski³¹⁵. Stanowisko swoje

308 Protokół nr 6 z posiedzenia zarządu Pol.KO Mińsk Mazowiecki 4 IV 1943 r., ibidem, s. 72.

309 Leon Dmytrowski - prawdopodobnie chodzi tu o wybitnego krakowskiego pedagoga i harcmistrza, uczestnika działań wojennych 1939 r., dostał się do niewoli skąd uciekł, potem pracował m.in. jako opiekun w internacie w podwarszawskim Konstancinie; https://issuu.com/zhp_pl/docs/znani2/19, dostęp 8.05.2016 r.

310Pismo referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka z 14 II 1941 r. AAN, RGO sygn. 596, s. 1.

311 Sprawozdanie z całokształtu działalności Pol.KO Ostrów Mazowiecka złożone do RGO najeździe delegatów Pol.KO w Krakowie w XII 1941 r., ibidem, sygn. 504, s. 4.

312 Protokół 22 z posiedzenia zarządu Pol.KO Ostrów Mazowiecka 28 III 1942 r., ibidem, s. 48;

313 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka za VII 1942 r., ibidem, sygn. 504, s. 142.

314 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka za III 1943r., ibidem, s. 315 ; pismo z 26 X 1943 r., ibidem, sygn. 596, s. 20.

315 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z posiedzenia zarządu 12 XII 1940 r., ibidem, sygn. 790, s. 2;

informacja o zatrudnieniu w dniu 7 I 1941 r., ibidem, sygn. 597, s. 10; A. Bereza, K. Okniński,

67 piastował do listopada 1941 r., zastąpiony został przez Zbigniewa Maciejewskiego³¹⁶. Dnia 27 października 1942 r. nastąpiła kolejna zmiana, funkcję przejął Jan Bednarzak, przedwojenny aplikant sądowy w Siedlcach. Z dostępnych informacji wiadomo, że do 22 sierpnia 1942 r. przebywał on w niemieckiej niewoli³¹⁷. Referent złożył wymówienie z dniem 31 maja 1944 r., ale w wyniku rozmów m.in. z przewodniczącym komitetu wycofał się ze swojego zamiaru³¹⁸. Stanowisko II referenta w październiku 1942 r.

objęła Zofia Świerczyńska.

Analogiczną funkcję do grudnia 1941 r. pełnił w komitecie skierniewickim powszechnie znany działacz polityczny Kazimierz Okulicz, na wyraźną prośbę Ronikiera odwołany do pracy w krakowskiej Centrali RGO³¹⁹. Opuszczenie stanowiska przez Okulicza w sytuacji braku odpowiedniego kandydata na jego miejsce wywołało w Komitecie ogromny problem, szczególnie w kwestii słabej komunikacji na linii Komitet - delegatury. Problem ten trwał niemal rok a kolejnego referenta nie udało się powołać aż do października 1942 r.³²⁰ Efektem tego było zahamowanie kontroli podległych placówek oraz duże zaniedbania w nadsyłaniu sprawozdań. Z powodu powstałych zaległości i niedociągnięć w powiecie nie wykształcił się właściwy model pracy opiekuńczej, w tym również proces pozyskiwania środków materialnych na ten cel.

Delegatury pozbawione odpowiedniego nadzoru, w wyniku braku prowadzenia spójnej

Sądownictwo siedleckie…, ibidem, s. 170; B. Kozaczyńska, Losy dzieci z Zamojszczyzny wysiedlonych do powiatu siedleckiego w latach 1943-1945, Siedlce 2007, s. 47.

316 Rezygnacja prawdopodobnie z powodu przejęcia od IX 1941 r. stanowiska prokuratora Sądu Okręgowego w Siedlcach; Archiwum Zakładowe Okręgowej Rady Adwokackiej w Siedlcach, Akta Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, Akta personalne Wyszkowski Stanisław, sygn. Nr 1831 [za:] A. Bereza, W. Okniński, Sądownictwo siedleckie…, ibidem, s. 170; Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z posiedzenia zarządu 14 XI 1941 r., AAN, RGO, sygn. 597, s. 10.

317 Pismo z 27 X 1942 r., ibidem, s. 9.

318 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce za IV 1944 r., ibidem, sygn. 506, s. 213; sprawozdanie za V 1944, ibidem, s. 218.

319 Kazimierz Okulicz – prawnik, działacz społeczny; m.in. współorganizator Milicji Obywatelskiej w Wilnie w 1915 r., pracownik MSZ, organizator międzywojennych władz administracyjnych w Wilnie, przedstawiciel Komisariatu Generalnego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich, w 1920 r. szef ścisłego sztabu politycznego gen. Lucjana Żeligowskiego. Działacz PSL „Odrodzenie”, organizacji ludowej o programie zbliżonym do PSL „Wyzwolenie”, redaktor „Gazety Krajowej” oraz „Kuriera Wileńskiego”.

W latach 1922-1926 kierownik Oddziału Wyznaniowego Delegatury Rządu, następnie Urzędu Wojewódzkiego w Wilnie. Członek prezydium Polskiej Federacji Stowarzyszenia Przyjaciół Ligi Narodów, współzałożyciel Instytutu Badań Spraw Narodowych w Warszawie i Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie; wiceprezes Porozumienia Prasowego polsko-łotewskiego, członek Towarzystwa Badania Zagadnień Międzynarodowych. Od 1920 r. silnie związany z wileńską lożą „Tomasz Zan”, Wielka Loża Narodowa Polski (imię zakonne Kazimierz Cedro – czynny działacz aż do czasu jej rozwiązania w 1938 r. Pod koniec wojny żołnierz II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, następnie na emigracji w Londynie; członek Rady Narodowej, minister sprawiedliwości w Rządzie RP na uchodźstwie, odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych; Wikipedia, dostęp 12.05.2015 r.

3201 Sprawozdanie Pol.KO Skierniewice za okres IV-VII 1942 r. , AAN, RGO, sygn. 507, s. 68.

68 polityki przerzuciły ciężar niesienia opieki na Zarządy Gminne³²¹. Przywróceniu prac organizacji na odpowiednie tory podjął się Oskar Dowgiałło tuż po połączeniu w całość Komitetów skierniewickiego i łowickiego. Efektem jego działań była systematyczna poprawa łączności wewnątrz powiatu oraz usystematyzowanie prac organizacji.

Dowgiałło piastował swoje stanowisko do 31 października 1944 r.³²²Jego funkcję przejął Jerzy Chromiński³²³wspierany przez Mariana Wróblewskiego, zatrudnionego na stanowisku referenta opieki nad dzieckiem³²⁴.

W powiecie sochaczewskim zadanie utworzenia siatki delegatur otrzymał w styczniu 1941 r. Karol Bohdanowicz³²⁵. W wyniku ciężkiej choroby przekazał swoje obowiązki zatrudnionemu w połowie lutego 1941 r. Feliksowi Jordanowi³²⁶. Od 13 grudnia 1941 r. obowiązki II referenta piastował Franciszek Błaszczak³²⁷. Referenci podobnie jak placówka w Grójcu podzielili się pracą w terenie; Błaszczak otrzymał w przydziale pieczę nad miastem Sochaczew oraz nad delegaturami Kozłów, Chodaków, Rybno, Łazy, Kampinos, Szymanów, Żyrardów, Wiskitki, Kaski, Guzów oraz Radzików. Nadzór nad pozostałymi powierzono Jordanowi. Warto również w tym miejscu wspomnieć, że w lipcu 1942 r. Jordan zwrócił się do zarządu Komitetu prośbą o zwolnienie go z funkcji I referenta, przesunięcie na stanowisko II referenta. Komitet jednak podanie odrzucił wyrażając zdecydowanie swoje zadowolenie z wyników z jego dotychczasowej pracy³²⁸.

W Komitecie sokołowskim stanowisko referenta piastował od 16 grudnia 1940 r.

burmistrz Ciechanowa Marian Narbutt³²⁹. Dnia 19 maja 1942 r., przekazał obowiązki Józefowi Smrży., który wykonywał swoją pracę do 3 kwietnia 1944 r., skąd trafił do

321 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice za VIII 1942 r., ibidem, s. 70.

322 Pismo referenta Pol.KO Skierniewice z 14 IX 1944 r., ibidem, sygn. 598, s. 21.

323 Jerzy Chromiński – rotmistrz Wojska Polskiego, organizator konspiracyjnej Polskiej Organizacji Zbrojnej w Skierniewicach, nadzorował prace nad organizacją placówek zajmujących się odbiorem zrzutów broni i „cichociemnych”. Członek Oddziału Specjalnego Komendy Obwodu „Sroka”; K.

Zwierzchowski, Skierniewice w czasie II wojny światowej: historia ruchu oporu we wspomnieniach i dokumentach, Skierniewice, 2016, s. 64-65, 146, 148, 157.

324 Sprawozdanie referenta Delegatury Głównej Pol.KO Łowicz w Skierniewicach za okres VII-IX 1944 r., AAN, RGO, sygn. 507, s. 266.

325 Pismo z 7 I 1941 r., ibidem, sygn. 599, s. 3.

326 Feliks Jordan - historyk, dziennikarz, publicysta oraz krytyk teatralny. Obrońca Warszawy we wrześniu 1939 r., następnie w konspiracji. Był współwydawcą „Biuletynu BROW”, za co został aresztowany w połowie 1940 r. Po ciężkich przesłuchaniach zwolniony wrócił do pracy konspiracyjnej, W. Myślenicki, Feliks Jordan 1903-1965. Krytyczny i rzetelny [w:] Ku Słońcu 125: księga z miasta umarłych, pod red. M. Czarnieckiego, Szczecin 1987; Wikipedia, dostęp 17.05.2016 r.

327 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za I 1942 r., AAN, RGO, sygn. 795, k. 127.

328 Protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Sochaczew 5 VII 1942 r., ibidem, k. 269.

329 Pismo referenta Pol.KO Sochaczew z 7 I 1941 r., ibidem, sygn. 600, s. 1.

69 Grójca³³⁰. Z dostępnych dokumentów wynika, że funkcję II referenta do lipca 1943 r.

pełnił Antoni Oksza. Z powodu nieuzasadnionej jego absencji w pracy jego funkcję do 30 września 1943 r. pełnił J. Hulewicz³³¹. Stanowisko przejął Ludwik Sobański, dotychczasowy magazynier Komitetu³³².

Zakres obowiązków referentów był bardzo rozbudowany, wymagał pełnego zaangażowania i poświęcenia się pracy, odporności na stres, a przede wszystkim elokwencji w działaniu. Należy w tym miejscu pamiętać że żadna z osób piastujących stanowisko nie posiadała kierunkowego wykształcenia a wybuch wojny wymusił sytuację, w której cały warsztat pracy budowany był na podstawie własnego doświadczenia i osobistych predyspozycji.

Pierwszym zadaniem nałożonym na referentów - jeszcze przed zawiązaniem delegatur - było wstępne zapoznanie się ze stanem opieki społecznej na podległym terenie, powiadomienie wszystkich o nowotworzonej organizacji oraz stawianych przed nią zadaniach i celach. Podczas rekonesansu referenci zobowiązani byli do zapoznania się z ilością podopiecznych, ich uposażeniem oraz dokonania analizy najważniejszych potrzeb, z realizacją których będą musiały zmierzyć się Komitety. Bezpośrednie kontakty pozwalały również zorientować się w profilu zawodowym nowych podopiecznych, co w przyszłości mogło zaprocentować podjęciem współpracy w zadaniach zleconych lub w niektórych przypadkach pomocy przy zawodowym usamodzielnieniu się poszczególnych fachowców.

Najważniejszym zadaniem referentów była organizacja placówek terenowych oraz pozyskanie dla nich odpowiednich kadr, świetnie zorientowanych w potrzebach miejscowej ludności. W związku z tym przeprowadzono szereg rozmów z zarządami innych organizacji opiekuńczych, m.in. z KSS czy PCK. W początkowym okresie dyskusje dotyczyły tematu organizacji współpracy między instytucjami w celu uniknięcia dwutorowości niesionej pomocy. Dopiero zarządzenie likwidujące działalność innych niż RGO instytucji opieki społecznej i ograniczające zakres obowiązków spełnianych przez PCK realnie otworzyło możliwość pozyskania najbardziej wartościowych osób a czasami również całych struktur organizacyjnych likwidowanych placówek mogących tworzyć zrąb zawiązujących się delegatur.

330 Pismo referenta Pol.KO Sochaczew z 28 IV 1944 r., ibidem, s. 16. (jako powód podał zły stan zdrowia).

331 Protokół 33 z posiedzenia zarządu Pol.KO Sokołów z 17 VII 1943 r., ibidem, sygn. 510, s. 271;

Protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Sokołów 25 IX 1943 r., ibidem, sygn. 600, s. 13.

332 Protokół 36 z posiedzenia zarządu Pol.KO Sokołów 16 X 1943 r., ibidem, sygn. 510, s. 327.

70 Przysposobienie dla swoich potrzeb całego składu już istniejącej organizacji z całym zapleczem dawało możliwość kontynuowania opieki na jeszcze wyższym poziomie niż

70 Przysposobienie dla swoich potrzeb całego składu już istniejącej organizacji z całym zapleczem dawało możliwość kontynuowania opieki na jeszcze wyższym poziomie niż