„Najważniejszą dziś komórką jest delegatura. Ona w terenie zna ludzi, zna ludzkie potrzeby, zna możliwości zbierania środków pieniężnych i materialnych. Praca w delegaturze ciężka, często niewdzięczna, jest przecież bardzo zaszczytna […]
Obowiązkiem naszym jest pracować w RGO. Polityką się absolutnie nie zajmujemy, ratujemy naszych braci”344.
Po zawiązaniu się komitetów, wiosną 1940 r. przystąpiono do wstępnych działań zmierzających do utworzenia struktur oraz skompletowania składów podległych placówek terenowych - na terenie miast jak również gmin - zwanych delegaturami. W początkowym okresie funkcjonowania RGO nie brała pod uwagę konieczności powstania takich placówek, co wykazuje brak odpowiednich zapisów zarówno w Statucie jak również regulaminie organizacji345. Zostały one zatwierdzone przez władze okupacyjne dopiero w czerwcu 1941 r., kilka miesięcy po faktycznym zawiązaniu większości z nich! Miało to niewątpliwie ogromny wpływ na sposób ukształtowania się i funkcjonowania poszczególnych placówek, których do pewnego okresu nie obowiązywały przecież jednolite zasady. Ich powstaniu przyświecał jeden najważniejszy cel – dotrzeć bezpośrednio do potrzebujących opieki, niejednokrotnie wegetujących gdzieś w najodleglejszych zakątkach powiatu, zbadać zakres potrzebnej pomocy i w miarę możliwości ją zaspokoić. Nie byłoby to możliwe bez współpracy z miejscową ludnością, najlepiej orientującą się w specyfice funkcjonowania i statusie swoich sąsiadów.
Nie mniej ważnym problemem było uzyskanie - i to w najbliższej okolicy – odpowiednich środków na zaspokojenie tych potrzeb a także prowadzenie szeroko rozumianej działalności charytatywnej w coraz trudniejszych, pogarszających się z każdym dniem okolicznościach. W zaistniałej sytuacji utworzenie placówek terenowych zostało niejako wymuszone, a jej dalszy rozwój w związku z ciągłym rozszerzaniem się zakresu działalności opiekuńczej był tylko kwestią czasu.
344 Archiwum Państwowe w Zamościu , Polski Komitet Opiekuńczy (Pol.KO) Zamość sygn. 29, s. 8;
Archiwum Państwowe Lublin, RGO Lublin, sygn. 87 – protokół I zjazdu delegatur Pol.KO Biała – Podlaska 21III 1943 r. Antoni Plater-Zyberk odnośnie do roli delegatur stwierdził; „Ciężar właściwej pracy spoczywa nie na RGO lecz na delegaturach, które są w ten sposób ewangeliczną solą ziemi”;
J. Kłapeć…, ibidem, s. 160.
345J. Kłapeć…, ibidem, s. 119.
77 Jak już wcześniej zostało wspomniane obowiązek utworzenia delegatur przejęli referenci organizacyjni. Podczas wizyty prymicyjnej ich obowiązkiem było zorientowanie się w skali rzeczywistego zapotrzebowania na pomoc, na co wpływ miały m.in. zniszczenia wojenne, straty liczbowe ludności cywilnej i wojskowej, ilość przebywających tam wysiedlonych, uciekinierów ze wschodu oraz miejscowej biedoty.
Ważne było również zebranie informacji o ich stanie zdrowia i warunkach mieszkaniowych. Równocześnie referenci - analogicznie jak w przypadku tworzenia komitetów - przeprowadzili szereg rozmów z przedstawicielami magistratów, zarządów gmin, duchowieństwem, sołtysami i innymi w celu skompletowania optymalnych składów dla powstających placówek.
W powiecie garwolińskim Wilhelm Tomaszewski obejmując swoje obowiązki 20 grudnia 1940 r. zastał większość delegatur już w zaawansowanym stadium przygotowania346. Na terenie powiatu funkcjonowało początkowo 18 delegatur złożonych z 3 do 5 osób. Garwolin miasto i Garwolin-wieś – zawiązały się ostatnich dniach 1940 r. Podobnie było w przypadku Stoczka oraz Żelechowa (31 XII). W styczniu 1941 r. powołano do życia del. w Górznie (21 I), Jarczewie, Łaskarzewie-osadzie oraz Łaskarzewie-wieś, Maciejowicach (25 I), Miastkowie (przed 16 I), Mysłowie, Parysowie (przed 16 I), Podłężu, Prawdzie (przed 16 I), Sobieniach-Jeziorach, Sobolewie (22 I), Wildze, oraz Woli Rębkowskiej347. Dnia 1 stycznia 1942 r.
z delegatury Wola Rębkowska wyodrębniła się delegatura w Trąbkach, objęła swoim wpływem dwie gromady: Trąbki i Łagodne348. Podjęto również próbę scalenia delegatur w Prawdzie i Stoczku. Podczas posiedzenia 23 listopada 1943 r. poinformowano jednak o braku możliwości ich połączenia, przeszkodą okazał się brak odpowiedniego kandydata na przewodniczącego nowej placówki. Osoby którym funkcję zaproponowano stanowczo odmówiły349. Miesiąc później podjęto udaną próbę połączenia sąsiadujących placówek łaskarzewskich. Przewodniczącą została Kazimiera Pastuszko, wcześniejsza przewodnicząca delegatury miejskiej, jej zastępcą wybrano Stanisława Markowskiego, dawnego przewodniczącego komitetu gminnego350. Co do słuszności tej decyzji doszło do dyskusji między doradcą RGO a pracownikami
346 AAN, RGO, sygn. 592, s. 5.
347 Ibidem, sygn. 499, 775.
348 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Wola Rębkowska 2 III 1942 r., ibidem, sygn.
776, k. 33.
349 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z posiedzenia 23 XI 1943 r., ibidem, sygn. 499, s. 318.
350 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin za XII 1943 r., ibidem, s. 322.
78 komitetu podczas posiedzenia zarządu 23 stycznia 1944 r. ; ostatecznie przeważyła myśl połączenia.351
W powiecie grójeckim, podobnie jak w garwolińskim, delegatury zawiązano do końca stycznia 1941 r. Całość powiatu pokryła sieć 4 delegatur miejskich z siedzibami w Grójcu, Górze Kalwarii, Mogielnicy i Warce oraz 17 delegatur gminnych w Belsku, Błędowie, Borowem, Czersku, Drwalewie, Jazgarzewie, Kątach, Kobylinie, Komornikach, Konarach, Koniach, Lechanicach, Lipiu, Nowej Wsi, Promnej, Rykałach oraz Wągrodnie.352
Pierwsze delegatury w powiecie łowickim ukonstytuowały się w listopadzie 1940 r. w Łyszkowicach i Miętusi (24 XI) a także Bolimowie oraz Kiernozi (30 XI). W grudniu zawiązały się placówki w Antoniewie (14 XII), Bąkowie z siedzibą w Zdunach (11 XII), Chąśnie, Dmosinie (8 XII), Domaniewicach (5 XII), miejska w Głownie (11 XII), Kompinie (27 XII) oraz Nieborowie (15 XII). Ostatnie delegatury w powiecie powstały w Bielawie i Bratoszewicach (21 I 1941), Dąbkowicach (10 I) oraz delegatura miejska w Łowiczu (15 I)353.
Ze zgromadzonych dokumentów wynika, że większość delegatur powiatu mińskiego zawiązało się również do końca stycznia 1941 r.; w Dębem Wielkim, Iwowem (21 I), Jakubowie, Latowiczu (24 I), dwóch delegaturach gminnej i miejskiej w Mińsku (26 I), Wielgolesie oraz Woli Rafałowskiej. Delegatura w Chróścicach zawiązała się przed 11 II 1941 r., w tym miesiącu referent powołał do życia kolejne placówki w Gliniance (8 II), Jeruzalu (26 II), Kałuszynie (11 II), Kuflewie (przed 14 II) oraz Siennicy (14 II). Komitety w Chróścicach i Kałuszynie powołane zostały podczas jednej wizyty i zajęły lokale sąsiadujące ze sobą w jednym gmachu. Część placówek powstała dopiero w marcu, jak to miało miejsce w Cegłowie (22 III)354, w Dobrem z siedzibą w Rudzienku (przed 22 III 41), Kołbieli (28 III)355, Pustelniku (16 III), Rudzienku-Dobrem (21 III) oraz Stanisławowie (21 III)356.
351 Sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z posiedzenia 23 I 1944 r., ibidem, s. 333.
352 Ibidem, sygn. 780.
353 Ibidem, sygn. 783.
354 Zebranie prymicyjne del. w Cegłowie odbyło się 8 II 1941, jednak zarząd ukonstytuował się 22 III 1941 r.
355 Podobnie jak w Cegłowie pierwsze zebranie del. w Kołbieli odbyło się 7 II 1941 r., skład ukonstytuował się dopiero 28 III 1941 r.
356 Delegatura mogła powstać wcześniej, ale zebranie organizacyjne nie doszło do skutku w wyniku obiekcji jednego z kandydatów; sprawozdanie referenta Pol.KO Mińsk Mazowiecki z lustracji del.
Stanisławów 21 III 1941 r., ibidem, sygn. 785, s. 103.
79 Sieć delegatur powstałych najpóźniej, bo dopiero w lipcu i sierpniu 1941 r.
objęła swoim zasięgiem powiat ostrowski. W lipcu zawiązały się delegatury w Wąsewie i miejska w Wyszkowie (29 VII). W następnym miesiącu powołano do życia placówki w Barcicach (3 VIII), Brańszczyku (4 VIII), Broku (8 VIII), Czerwinie (5 VIII), Długosiodle (14 VIII), Goworowie, Małkini (6 VIII), Pniewie (3 VIII)357, Porębie (12 VIII) oraz w Somiance (22 VIII). (te Placówki powstały po zaakceptowaniu ich w Statucie!!!). Prace Komitetu uległy jednak zahamowaniu niemal jeszcze przed podjęciem jakichkolwiek działań. W końcu listopada wybuchła tu epidemia tyfusu plamistego. W zaistniałej sytuacji placówki zmuszone były zawiesić całą swoją działalność na rzecz zwalczenia choroby358. Niemały wpływ na powstanie i prawidłowe funkcjonowanie placówek szczególnie w pierwszym okresie ich funkcjonowania miały częste na terenie tego powiatu konflikty i nieporozumienia m.in. na tle prac prowadzonych przez organizację. Do takiego sporu doszło w Wąsewie, jego stronami byli miejscowy lekarz dr Kolasiński i proboszcz Mieczysław Kłobukowski. Spór doprowadził do awantury i „wojny dyplomatycznej w skali zaściankowej”. Stał się powodem wielu plotek i intryg dzieląc miasto na dwa obozy. W zaistniałej sytuacji w delegaturze pracowali ludzie z obydwu „stronnictw”, co skutecznie paraliżowało jej funkcjonowanie359. W delegaturze w Goworowie zatargi powstałe jeszcze w okresie istnienia Komitetu Gminnego Samopomocy Społecznej doprowadziły do odsunięcia się od działalności charytatywnej miejscowej inteligencji. Działalność placówki uległa całkowitemu zahamowaniu, a próby powołania odpowiednich osób kończyły się fiaskiem. Taki stan rzeczy trwał aż do grudnia 1941 r., kiedy w wyniku intensywnych działań udało się namówić do współpracy kierownika szkoły Mikołaja Kurlita360.
W powiecie siedleckim zawiązanie sieci placówek trwało trzy miesiące. Jeszcze w grudniu 1940 r. ukonstytuowały się składy delegatur w Paprotni (18 XII), Przesmykach (19 XII) a także Stoku Ruskim (17 XII). W Łosicach na zebranie organizacyjne które miało się odbyć 20 XII, ze względu na bardzo trudne warunki atmosferyczne nikt nie przybył. W związku z zaistniałą sytuacją referent wrócił do
357 Mimo że delegatura powstała 3 VIII 1941 r., jej prace nie ruszyły, pierwsze działania podjęła dopiero w X tego roku, po zmianie przewodniczącego placówki.
358 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka za okres XI-XII 1941 r., ibidem, sygn. 789, s. 7-13.
359 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka z lustracji del. Wąsewo za I 1942 r., i ibidem, s. 40-43.
360 Sprawozdanie referenta Pol.KO Ostrów Mazowiecka z lustracji del. Goworowo za I 1942, ibidem, s. 50-52.
80 Siedlec, a zebranie prymicyjne odbyło się dziesięć dni później361. Zawiązanie delegatury w Łysowie zaplanowano na ostatni dzień 1940 r., ale ze względu na przygotowania do zbliżającego się sylwestra nikt nie przybył. Placówka ukonstytuowała się 9 stycznia362. W tym miesiącu zawiązały się również delegatury w Czuryłach (11 I), Domanicach (30 I), Górkach (15 I), Huszlewie (16 I), Kornicy, Królowej Niwie (17 I), Olszance (16 I), Sarnakach (14 I), Mokobrodach, Wiśniewie (30 I) oraz Wodyniach (30 I). W lutym zawiązano placówki w Krześlinie (8 II), Mordach (23-24 II), Niwiskach (9 II), Skórcu (2 II), Starej Wsi (5 II) i Żeliszewie (5 II). Na terenie powiatu zawiązano również delegaturę w Świniarowie, lecz nie podjęła ona żadnej działalności do czerwca 1941 r.
Doszło tu do bardzo kuriozalnej sytuacji, gdyż potrzebujący pomocy dowiedzieli się o istnieniu RGO dopiero z ust wizytującego placówkę referenta! W zaistniałej sytuacji zarząd Komitetu powiatowego postanowił delegaturę zlikwidować, podopiecznych oddano pod opiekę del. w Łosicach363. Na początku 1944 r. powstał pomysł zorganizowania del. miejskiej w Siedlcach, jednak ostatecznie w lutym tego roku zaniechano realizacji pomysłu. W zamian w celu poprawienia jakości świadczonych usług rozszerzono Dział Pomocy Ludności364.
W powiecie skierniewickim referent od grudnia 1940 r. odwiedzał poszczególne miejscowości dokonując wstępnego rekonesansu co do możliwości zorganizowania podwalin dla delegatur. Na analizę sytuacji referent otrzymał niespełna trzy miesiące;
14 lutego w towarzystwie przewodniczącego Komitetu udał się do KHPTM. W celu przeprowadzenia rozmów dotyczących likwidacji i przejęcia placówek wcześniej omawianego KSS-u. Podczas spotkania KHPTM poprosił o listę członków organizujących się delegatur (postanowiono powołać placówki w Dębowej Górze, gm.
Doleck z siedzibą w Kawęczynie, Głuchowie, Grzymkowicach, Korabiewicach z siedzibą w Puszczy Mariańskiej, gm. Kowiesy z siedzibą w Chojnacie, gm. Mroga Dolna z siedzibą w Rogowie, gm. Popień z siedzibą w Jeżowie, miejskiej w Skierniewicach a także w Skierniewce oraz Słupi). Po konferencji Prezydium ROP zatwierdziło wnioski dotyczące składów, udzielając upoważnienia do przeprowadzenia niezbędnych zmian personalnych. Brak odpowiednich zapisów nie pozwala prześledzić wszystkich zmian które zaszły w składach w okresie przeobrażenia, faktem jest, że w powiecie zaistniała wyjątkowa ciągłość pracy opiekuńczej po dniu 17 lutego 1941 r.,
361 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z wyjazdu do Łosic 21 XII 1940 r., ibidem, sygn. 790, s. 21.
362 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce z wyjazdu do Łysowa 31 XII 1940 r., ibidem, s. 29.
363 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce za VI 1941 r., ibidem, s. 94.
364 Sprawozdanie referenta Pol.KO Siedlce za II 1944 r., ibidem, sygn. 506, s. 187-188.
81 kiedy na podstawie zarządzenia KHPTM KSS uległ likwidacji, a składy osobowe delegatur zostały wybrane z szeregów ustępującej instytucji365. O szybko przeprowadzonej adaptacji pracowników komitetów świadczy fakt, że referent już w następnym miesiącu poinformował o gotowości do działania wszystkich przedstawicielstw na terenie powiatu366.
Podobnie jak w Skierniewicach referent sochaczewski rozpoczął rekonesans powiatu w grudniu 1940 r., wyciągając pierwsze wnioski, również personalne w styczniu oraz na początku lutego 1941 r., kiedy powstały pierwsze propozycje przyszłych składów delegatur367. W styczniu działalność rozpoczęły placówki miejska i gminna w Grodzisku (22 I), Mszczonowie (30 I), Piekarach (27 I), Radziejowicach (31 I) oraz w Skułach (29 I). W lutym 1941 ukonstytuowały się placówki w Guzowie (10 II), Kaskach z siedzibą w Baranowie (12 II), Wiskitkach (11 II) oraz Żyrardowie (13 II).
W miesiącach od marca do lipca zawiązały się delegatury w Błoniu, Brwinowie, Chodakowie, Helenowie, Kampinosie, Korabiewicach, Kozłowie Biskupim, Łazach, Młochowie, gminie Pass, Radzikowie, Rybnie, Sochaczewie i Szymanowie. Jako ostatnia powstała prawdopodobnie delegatura w Milanówku, zawiązana dopiero 8 lipca 1941 r. z powodu konfliktu pomiędzy cieszącym się złą sławą prezesem KSS Łukowskim placówki a pozostałymi jej członkami368.
Pierwsze delegatury na terenie powiatu sokołowskiego również powstały w grudniu 1940 r. w: Buczynie (10 XII), Czerwonce gm. Grochów (20 XII), Jabłonnie (23 XII), Korczewie (1 XII), Kosowie, Kowiesach (20 XII), Prostyni (7 XII), Repkach (18 XII), Sabniach, delegatura miejska w Sokołowie (22 XII), Sterdyni (10 XII).
Okresem prężnego rozwoju placówek terenowych okazał się styczeń 1941 r., w którym ukonstytuowały się składy delegatur w Bojmiach gm. Sinołęka (24 I), Grębkowie (27 I), Korytnicy (5 I), gm. Miedzna (26 I), Przywózkach (17 I), gm. Ruchna (z siedzibą w Liwiu) i Sadownem (obie 15 I), Wierzbnie (2 I), Wymysłach (8 I), Wyrozębach (23 I), Wyszkowie (27 I) oraz Żelazowie gm. Jarczew (28 I). Jako ostatnie swoją pracę w powiecie rozpoczęły delegatury miejskie w Stoczku (11 II), Węgrowie (10 II) oraz placówka w Droguszynie (Bor; 1 III). W dniu 6 V 1942 r. z delegatury w Kosowie
365 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice za II 1941, ibidem, sygn. 793, s.74-75.
366 Sprawozdanie referenta Pol.KO Skierniewice za III 1941 r., ibidem, sygn. 790, s. 10-11.
367 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za okres 27 I-2 II 1941 r., ibidem, sygn. 795, s. 23-25.
368 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sochaczew za VIII 1941 r., ibidem, s. 79-85.
82 wyodrębniło się przedstawicielstwo w Chruszczewce369, natomiast 19 IV 1942 r. w wyniku konieczności przyjścia z osobną pomocą dla podopiecznych powołano do życia placówkę w osadzie fabrycznej Przeździatka370.
Reasumując, opisywany obszar 9 komitetów pokryła sieć 174 delegatur terenowych (bez placówki w Świniarowie, która nie podjęła działalności statutowej).
Największą ilość delegatur zawiązano na terenie powiatu sokołowskiego (28) sochaczewskiego (25) oraz siedleckiego 22 (23 ze Świniarowem); najmniej placówek powstało na obszarze powiatów łowickiego (16), ostrowskiego (12) oraz skierniewickiego (11). Warto zauważyć, że większość placówek zawiązała się w okresie od listopada 1940 r. do lutego 1941 r., jedynie delegatury powiatu ostrowskiego powstały nieznacznie później, w okresie od lipca do sierpnia 1941 r.
369 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Chruszczewka 4 VI 1942 r., ibidem, sygn.
797, s. 212.
370 Sprawozdanie referenta Pol.KO Sokołów z lustracji del. Przeździatka 19 IV 1942 r., ibidem, s. 169.
83
ROZDZIAŁ II
RZECZYWISTOŚĆ OKUPACYJNA A RGO
2.1 Urzędnicy samorządowi w strukturach delegatur
Działalność RGO opierała się na zaangażowaniu i ciężkiej pracy tysięcy Polaków różnych stanów społecznych. Poszczególne opracowania wykazywały dość znaczną rozbieżność; wg danych zaprezentowanych przez B. Krolla w 1943 r. w RGO czynnie udzielało się 4 236 pracowników społecznych a w 1944 ich ilość spadła do 3 774 osób. Łączna liczba członków i pracowników centrali, komitetów i ich delegatur sięgała wg Krolla 10 tys 371. Z kolei J. Gapys szacował szeregi organizacji na ok. 12 tys., a bardzo duże rotacje w składach pozwalały tę liczbę znacznie powiększyć372. Poszczególni historycy inaczej również szacują ilość delegatur terenowych organizacji;
B Kroll informuje o 1233 placówkach, podczas gdy J. Gapys prezentuje dane na poziomie 1292 placówek, co daje nam zauważalną różnicę aż 59 delegatur! Dane prezentowane przez obydwu naukowców wynikają z prowadzenia badań na różnych materiałach wytworzonych przez tę samą instytucję. Pierwszy oparł swoje badania na sprawozdaniach wpływających do RGO w postaci zbiorowych sprawozdań miesięcznych, drugi zaś na badaniu protokołów z lustracji poszczególnych komitetów i delegatur. Szczegółowa analiza danych wykazała znacznie wyższy wynik w porównaniu z wykazami zbiorczymi przekazywanymi do centrali! Zależało to zapewne od percepcji i preferencji pisarskich referentów oraz od celowego działania pracowników, mających za zadanie przedstawienie często kreatywnie spreparowanych danych na potrzeby okupanta, które w rezultacie miały zagwarantować spokój i względne bezpieczeństwo zarówno dla pozostałych pracowników, jak również podopiecznych.
Najbardziej liczną grupę pod względem ilości przedstawicieli w składach placówek RGO stanowili urzędnicy samorządowi. Władze niemieckie od samego
371 B. Kroll, Rada Główna Opiekuńcza …, ibidem, s. 83-85.
372 J. Gapys, Polskie rzymskokatolickie duchowieństwo diecezjalne w Radzie Głównej Opiekuńczej 1939-1945, Kielce 2010, s. 9.
84 początku okupacji starały się podporządkować przedwojenny polski aparat administracyjny, czyniąc go pożytecznym organem wykonawczym własnej polityki oraz swoistym odciążeniem dla administracji niemieckiej. Dnia 28 listopada 1939 r.
pojawiło się zarządzenie „O zarządzie gmin polskich” rozszerzające zakres kompetencji stanowiska wójta, który faktycznie stał się bezpośrednim przełożonym wszystkich urzędników w terenie. W większości przypadków stanowiska pozostały w rękach osób piastujących je przed rozpoczęciem wojny. Jednak z ramienia władz okupacyjnych bezwzględny nadzór na ich pracami miał starosta, zazwyczaj dobrze przygotowany urzędnik niemiecki. Do jego obowiązków należało bezpośrednie egzekwowanie zarządzeń okupacyjnych, miał również możliwość zmieniania treści poszczególnych decyzji i zarządzeń wprowadzanych na podległym sobie terenie. Wójtowie zobowiązani byli do dokładnego wypełniania poleceń okupacyjnych, za co ręczyli stanowiskiem, a niekiedy i własnym życiem. W specyficznych warunkach okupacyjnych ludzie ci przyjmowali różne postawy, jednak w wielu przypadkach znajdując się w niebezpiecznej sytuacji starali się nieść bohaterską pomoc i w każdy możliwy sposób łagodzić los swoich podopiecznych. Wójtowie kierowali również pracami sołtysów, którzy musieli regularnie stawiać się w urzędzie w celu zaznajomienia się z nowymi zarządzeniami i sposobem ich realizacji. Sołtysowie odpowiedzialni byli za terminowe ściąganie podatków oraz kontyngentów, organizowanie podwód oraz skupów żywności. Do ich obowiązków należało również przestrzeganie bezpieczeństwa, mieli zwracać uwagę m.in. na conocne zaciemnienie mieszkań oraz wyznaczać członków wart nocnych. To właśnie na doświadczeniu tych osób oraz podległych urzędników RGO oparła swoje struktury terenowe. Zazwyczaj w składach znajdowało się od jednego do trzech przedstawicieli samorządów, co miało w wielu przypadkach pozytywny wpływ na współpracę obu instytucji. Podobnie jak wójtowie w gminach zbliżone obowiązki pełnili w miastach burmistrzowie, podejmując cały ciężar gatunkowy swojej pracy w specyficznym okresie wojny.
Udział urzędników samorządowych w czynnościach poszczególnych delegatur przedstawiał się następująco:
85 Pol.KO Garwolin373:
Garwolin – funkcję przewodniczącego pełnił szanowany wśród społeczeństwa burmistrz Marian Lipczyński. Skarbnikiem był Stefan Michalik374, rachmistrz magistratu; sekretarzem – urzędnik P.Z.U.W. Józef Mittek375;
Górzno – stanowisko zastępcy a następnie przewodniczącego pełnił wójt Piotr Michalak, sekretarzem i skarbnikiem był urzędnik Stanisław Szewczyk;
Jarczew – przewodniczącym wójt gminy Józef Gula;
Maciejowice – przewodniczącym wójt gminy Antoni Surwiłło; skarbnikiem oraz sekretarzem urzędnik Feliks Piekarski;
Miastków – przewodniczącym w okresie od 16 stycznia 1941 do lutego 1942 r. był wójt Edward Czarnecki. Stanowisko „podwójnego sekretarza” (zarówno w urzędzie gminy oraz w delegaturze) pełnił Kazimierz Iwanicki;
Mysłów – przewodniczącym wójt Bolesław Czajka, zastępcą były wójt Wacław Leszko, „podwójnym sekretarzem” Stefan Lemieszek, skarbnikiem zaś urzędnik Bronisław Brożek;
Osieck – zastępcą przewodniczącego wójt Marian Felczyński, sekretarzem Jan Gajowniczek, skarbnikiem urzędnik Józef Kwas;
Parysów – przewodniczącym, następnie zastępcą wójt Franciszek Kadej. Od stycznia 1943 r. kolejnym przewodniczącym został sekretarz gminy Konstanty Kiełczykowski.
Aresztowany w II 1943 r., wyszedł na wolność dwa miesiące później. Skarbnikiem sekretarz gminy Józef Pachla;
Podłęż – „podwójnym sekretarzem” Marian Przybysz;
Prawda – zastępcą podwójci Jan Stosio, skarbnikiem urzędnik spółdzielni Stanisław Kołodziejski;
Sobienie-Jeziory – sekretarzem wójt Feliks Smereczyński, skarbnikiem urzędnik Marian Grochowski;
Stoczek – Przewodniczącym burmistrz Stefan Kott; sekretarzem oraz skarbnikiem sekretarz magistratu Józef Sawicki;
373 AAN, RGO, sygn. 499, 776-777.
374 Stefan Michalik – w konspiracji przygotowywał teksty do pisma „Komunikat”, odbijanego na powielaczach w Urzędzie Miejskim po godzinach pracy. Pracował również w czasopiśmie „Apel”, Z.
Gnat-Wieteska, Armia Krajowa…, ibidem, s. 193.
375 Józef Mittek – członek Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, działacz niepodległościowy, Z. Gnat-Wieteska, Armia Krajowa…, ibidem, s. 182.
86 Wilga - wg informacji z lutego 1942 r. do maja 1943 r. zastępcą był wójt Jan Krzysztoszek. Od maja 1943 r. funkcję przewodniczącego pełnił wójt Andrzej Ciara.
Skarbnikiem i sekretarzem również do maja 1943 r. był urzędnik Włodzimierz Sazanowicz, jego miejsce zajął sekretarz gminy Stanisław Krzemiński;
Wola Rębkowska – przewodniczącym wójt Stanisław Piotrowski, skarbnikiem od maja 1943 r. urzędnik Szczepan Lipiński. Od marca 1944 r. stanowisko sprawował kolejny urzędnik gminy Jan Brzozowski;
Żelechów Miasto – zastępcą Burmistrz Bohdan Domański376, skarbnikiem wiceburmistrz Władysław Domański, „podwójnym sekretarzem” Józef Pawłowski;
Żelechów Wieś – przewodniczącym wójt-gospodarz z Zakrzówka Mieczysław Wawer377, „podwójnym sekretarzem” Kazimierz Kurczewski378.
Pol.KO Grójec379:
Borowe – sekretarzem urzędnik Marian Białecki, członkiem urzędnik Roman Kruk;
Jasieniec – zastępcą urzędnik Stanisław Czerniawski, „podwójnym” sekretarzem Aleksander Grzegorzewski;
Jazgarzew – członkiem urzędnik-nauczyciel Feliks Szufladowicz;
376 Bohdan Domański – wraz z Mieczysławem Wawrem, Kazimierzem Kurczewskim i Alojzym Szarym współtworzył tworzył komórkę legislacyjną AK. Placówka wydała wielu żołnierzom AK nowe karty rozpoznawcze, z adnotacją rejestracji wojskowej. Podobnie jak dokumenty RGO chroniły one przed aresztowaniami i zapewniały w miarę bezpieczny pobyt w terenie nasyconym wojskiem i różnymi służbami okupacyjnymi Odpowiedzialność i zaufanie społeczne spowodowały, że 21 sierpnia 1944 r., w momencie rozpoczęcia działalności przez Radę Bezpieczeństwa pierwszym powojennym burmistrzem został mianowany ponownie Bogdan Domański, który niedługo później został zastąpiony przez Alojzego Szarego, miejscowego działacza PPS, którą pełnił do marca 1947 r.; Zbigniew Gnat-Wieteska, Żelechów: tradycje patriotyczne, Żelechów 2000, s. 125, 129.
377 Mieczysław Wawer – zob.: Bohdan Domański. Wielu działaczy RGO – pracowników urzędów
377 Mieczysław Wawer – zob.: Bohdan Domański. Wielu działaczy RGO – pracowników urzędów