Ważną rolę w pracach delegatur odgrywali również nauczyciele. Zaangażowanie tej grupy społecznej w pracę opiekuńczą było niezwykle ważnym i trafnym posunięciem ze strony zarządów. Pozwalało na wykorzystanie doświadczenia pedagogicznego, asertywności w sytuacjach kryzysowych a także szacunku wśród rodziców i uczniów, zdobywanego przez szereg lat pracy zawodowej. Nauczyciele obok duchowieństwa stanowili elitę intelektualną narodu, byli krzewicielami nie tylko nauki, ale również przekazicielami wielowiekowej tradycji i kultury, przez co stanowili jawne zagrożenie dla okupanta540.
Według władz okupacyjnych naród polski miał się stać niewykształconą masą, bez tożsamości, przygotowaną do roli służącego dla niemieckich nadludzi. Dobitniej sytuację określił 31 października 1939 r. gubernator Hans Frank oznajmiając, że
„Polakom należy pozostawić jedynie tylko takie możliwości kształcenia się, które pokażą im beznadziejność ich położenia narodowego”541.
Akcję rozpoczęto w momencie wybuchu działań wojennych. Oddziały niemieckie wkraczające na ziemie polskie otrzymały rozkaz przejmowania na potrzeby militarne budynków szkolnych, niszczenia znajdującego się tam wyposażenia i innych akcesoriów. Grabiono i niszczono również biblioteki, muzea i archiwa. O bezwzględnej polityce wobec nauczycieli świadczy chociażby okrutne potraktowanie profesorów i
540 Już w V 1939 r. w niemieckim Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa (późniejszym RSHA Reichsicherheitshauptamt) utworzono centralę II P., zajmującą się zbieraniem informacji o Polakach, którzy stanowili elitę narodu i mogli skutecznie przeszkadzać we władaniu przez Niemców okupowaną Polską. Centrala przygotowała „Specjalną księgę Polaków ściganych listem gończym”, a wszystkie listy łącznie zawierały blisko 80 tys. nazwisk. Na krótko przed rozpoczęciem działań wojennych Adolf Hitler określił cele wojny, wśród których znalazł się również postulat usunięcia wszystkich żywotnych sił społeczeństwa polskiego, zwanego operacją „Tannenberg”. Była ona składową szeroko rozumianej akcji o nazwie „Inteligenzaktion”, w ramach której Einsatzgruppen, a w okresie okupacji również placówki policji niemieckiej i służby bezpieczeństwa miały prowadzić świadomą eksterminację lub wysyłać do obozów koncentracyjnych potencjalnie wszystkich, którzy mogli organizować ruch oporu przeciw niemieckiej agresji, m.in. również nauczycieli. Akcja trwała od jesieni 1939 r. do lata roku następnego, przebieg akcji otoczony był ścisłą tajemnicą, do dziś nie udało się ustalić wielu nazwisk pomordowanych Polaków. Dnia 17 października 1939 r zarządca GG Hans Frank przyjął od Hitlera osobiste polecenie wyniszczenia polskiej inteligencji „Ty mój drogi Franku idź stąd by dobrze prowadzić swe diabelskie dzieło w Polsce”, zob.: M. Szpytma, Sonderaktion Krakau – akcja specjalna przeciwko polskości [w:] Od Września do Norymbergii, pod red. Filipa Musiała i Jarosława Szarka, Kraków, 2012 s. 29-30; J.
Chrobaczyński, Dramatyczny rok 1943: postawy i zachowania społeczeństwa polskiego w rozstrzygającym roku II wojny światowej, Rzeszów 2012, s. 451-452.
541 E. C. Król, Polityka hitlerowska wobec szkolnictwa polskiego na terenie Generalnej Guberni (1939-1945), Warszawa 1979, s. 23-25.
127 pracowników naukowych placówek krakowskich w ramach „Sonderaktion Krakau542. Podobny los spotkał profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Okupant w walce z oświatą postanowił wykluczyć z nauczania „niepotrzebne”
przedmioty, a w grudniu 1939 r. ukazało się zarządzenie o rekwirowaniu podręczników do historii i geografii. Na potrzeby lepszego nadzoru nad polskim szkolnictwem, okupant postanowił stworzyć w marcu 1940 r Wydział Nauki, Wychowania i Wykształcenia Ludowego przy Urzędzie Generalnego Gubernatora. Kontrole umożliwiały wizytacje szkolne i sprawowanie funkcji przez osoby pochodzenia niemieckiego. Polaków właściwie izolowano od jakiegokolwiek wpływu na edukację młodego pokolenia. Władze okupacyjne starały się na każdym kroku utrudniać funkcjonowanie placówek edukacyjnych, zamykając je z najbłahszej przyczyny.
Rozporządzenia niemieckie poszły jeszcze dalej, gdy w 1943 r. ukazał się program zatytułowany "Reorganizacja nauczania w polskich szkołach powszechnych". W myśl założeń dokumentu szkoły powszechne miały być zmieniane na jedno lub dwuklasowe, aby możliwie jak najbardziej ograniczyć długość okresu nauczania. Nieco większą popularnością i zaufaniem władz okupacyjnych cieszyły się szkoły zawodowe, które przygotowywały do pracy na rzecz potencjału ekonomicznego Rzeszy. Okupant preferował zajęcia praktyczne, które umożliwiały przygotowanie Polaków do przyszłej pracy w ramach systemu robót przymusowych. Jasno określono również stosunek do nauczyciela, co odzwierciedlał memoriał z 25 listopada : "Ponieważ polski nauczyciel, a po części jeszcze bardziej polska nauczycielka są wybitnymi krzewicielami polskiego szowinizmu, z czym politycznie należy się bardzo poważnie liczyć, więc nie będzie ich można pozostawić w służbie szkolnej. Nie wydaje się zatem niecelowe, aby później, emerytowani wysłużeni funkcjonariusze policji polskiej zostali mianowani nauczycielami w takich szkołach ludowych. W ten sposób zakładanie instytucji kształcących nauczycieli stanie się zbyteczne. Polskie nauczycielki należy od razu bezwzględnie wyłączyć z nauczania, ponieważ posiadają nierównie większy wpływ na polityczne wychowanie dziecka niż nauczyciel". Tak też czyniono w praktyce, pozostawiając Polakom niewiele znaczące stanowiska inspektorów543.
Mimo niesprzyjających okoliczności w placówkach RGO znalazło zatrudnienie dużo osób z polskiej inteligencji. Było to świadome działanie komitetów, mające na celu przyjście z pomocą nauczycielom pozbawionym możliwości zarobkowych,
542 https://pl.wikipedia.org/wiki/Sonderaktion_Krakau, dostęp 17 IX 2018 r.
543 http://www.sww.w.szu.pl/index.php?id=polska_szkolnictwo_podziemne, dostęp 2 IV 2019 r.
128 znajdujących się niejednokrotnie w trudnej sytuacji materialnej. Była to w wielu przypadkach jedyna szansa na zdobycie środków niezbędnych do przetrwania okupacji.
Szczególną opieką i pomocą otaczano osoby zasłużone dla nauki i kultury544. Pracownicy ci oprócz pieniędzy otrzymywali również pomoc żywnościową oraz w miarę możliwości odzieżową.
Składy delegatur swoją pracą wsparli: (w celu uniknięcia zbyt wielu powtórzeń nazwę piastowanej funkcji pozostawiono jedynie przy kierownikach szkół, przy nazwiskach nauczycieli celowo nie użyto nazwy „nauczyciel”, nazwa pojawia się jedynie w przypadku, kiedy nauczyciel pracował w szkole w miejscowości innej, niż siedziba delegatury)
Pol.KO Garwolin545:
Garwolin – stanowisko zastępcy przewodniczącego delegatury piastował Marian Jaworski546, członkiem zarządu była Zgorzałkowska;
Górzno – przewodniczącym wg informacji z marca 1942 r. Konstanty Domański547; Jarczew - funkcję zastępcy przewodniczącego pełniła Kazimiera Czubowa; skarbnikiem Stanisław Woskowski;
Łaskarzew-Osada – przewodniczącym Roman Czech548;
Maciejowice – sekretarzem i skarbnikiem delegatury Feliks Piekarski;
Miastków – od sierpnia 1942 r. przewodniczącym nauczyciel z Brzegów, wcześniej pracownik SKSS w Warszawie Edward Adamczyk;
544 J. Kłapeć…, ibidem, s. 156.
545 AAN, RGO, sygn. 499, 776-777.
546 Marian Jaworski - pseud. „Lipa”, nauczyciel, harcmistrz Komendy Hufca Garwolin. Po zakończeniu kampanii wrześniowej wznowił konspiracyjną działalność Hufca, którą kierował do czasu „wsypy” w X 1942 r. Od 1940 r. piastował stanowisko szefa referatu organizacyjno-personalnego w Komendzie ZWZ w Garwolinie, do 1943 r. kierował referatem administracji zastępczej, zmilitaryzowanej, przygotowanej do przejęcia władzy administracyjnej na przypadek załamania się okupacji niemieckiej. Przewodniczący powiatowej organizacji TON oraz powiatowej Komisji Oświaty i Kultury. Pracował również jako kurier w Departamencie Oświaty Delegatury Rządu na Kraj; https://garwolin.pl/marian-jaworski-honorowy-obywatel-miasta-garwolina/, dostęp 14 I 2019 r.; Z. Gnat-Wieteska, Armia Krajowa… ibidem, s. 76-77.
547 Konstanty Domański - członek PDR, kierownik tajnego nauczania w Górznie; W. Grabowski, Polska tajna administracja cywilna 1940-1945, Warszawa 2003, s. 409.
548 Roman Czech – nauczyciel, główny bohater afery która wybuchła po zakupie soli za 840 zł, w wyniku wpisania na asygnatę cyfry 1350 zł. Gdy zwrócono mu na to uwagę osobiście skreślił sumę 1 350 i wpisał 840 a następnie podał się do dymisji! Po przeglądzie księgi finansowej znaleziono podobne nieprawidłowości z rozdawnictwem ziemniaków. W VI 1943 r. pozwano Czecha do sądu o niezwrócenie 1 160 zł.; sprawozdanie referenta Pol.KO Garwolin z lustracji del. Łaskarzew Osada 11-13 III 1943 r., AAN, RGO, sygn. 777, s. 98-100; Protokół z posiedzenia zarządu Pol.KO Garwolin 21 VI 1943 r., ibidem, s. 248-249.
129 Parysów – przewodniczącym do stycznia 1942 r. Władysław Frelek549, sekretarzem kierownik szkoły nr. 2 Lucjan Syta, który zajął miejsce aresztowanego przewodniczącego Konstantego Kiełczykowskiego, które pełnił do czerwca 1943 r.
Stanowisko sekretarza przejął Józef Pachla, czynny działacz harcerstwa;
Prawda – przewodniczącym Bohdan Duczmal, sekretarzem Kazimierz Makarewicz;
Sobienie-Jeziory – przewodniczącą od maja 1943 r. Katarzyna Augustyniak550; Stoczek – zastępcą przewodniczącego Edward Luty551;
Trąbki – przewodniczącym Wincenty Okoń552; jego miejsce w styczniu 1944 r. zajęła Maria Wayda. Funkcję zastępcy przewodniczącego piastowała Katarzyna Paśnik;
Wilga – od maja 1943 r. skarbnikiem Janina Bielicówna;
Wola Rębkowska – przewodniczącym placówki Jan Świesiulski, zastępcą przewodniczącego Władysław Marcinek, sekretarzem Janina Świesiulska;
Żelechów Wieś – przewodniczącym kierownik szkoły w Goniwilku Stanisław Dziubak;
sekretarzem wg informacji z 21 lipca 1943 r. Tafelski.
Pol.KO Grójec553:
Belsk – zastępcą przewodniczącego kierownik szkoły w Lewiczynie Marian Rzeczkowski, skarbnikiem Waleria Kasprzycka;
Błędów- przewodniczącym kierownik szkoły Franciszek Zieliński;
Borowe – przewodniczącym kierownik szkoły Eugeniusz Gardziński554, sekretarzem Marian Różycki;
549 Władysław Frelek – pseud. „Ptarek”, od 1941 r. dowódca plutonu w Parysowie, w obawie przed aresztowaniem wyjechał na teren Lubelszczyzny; Z. Gnat-Wieteska, Armia Krajowa…, ibidem, s. 56.
550 Katarzyna Augustyniak – filolog klasyczny, w konspiracji od XI 1939 r. w AK, łączniczka komendy Obwodu „Gołąb”, uczestniczka tajnego nauczania na kompletach prowadzonych we dworze hr.
Jezierskiej. Zagrożona aresztowaniem wyjechała w XII 1943 r. do Warszawy, gdzie kontynuowała działalność konspiracyjną w szeregach VI Oddziału Biura Informacji i Propagandy KG AK.
551 Przy delegaturze działała komisja rewizyjna, której przewodniczącym był nauczyciel Benedykt Tynelski, który w 1942 r. zorganizował tajne komplety na poziomie szkoły średniej, dały one solidną podstawę powojennej szkoły ogólnokształcącej; http://interia360.pl/polska/lubelskie/artykul/w-75-rocznice-powstania-tajnej-organizacji-nauczycielskiej,70465, dostęp 15 VI 2018 r.
552 Wincenty Okoń - podporucznik AK, członek rzeczywisty PAN, późniejszy profesor, specjalista w zakresie dydaktyki i pedeutologii. Naukowo związany z Uniwersytetem Warszawskim oraz
Uniwersytetem Ślaskim, współpracownik UNESCO; zob.:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wincenty_Oko%C5%84, dostęp 11 VIII 2018 r.
553 AAN, RGO, sygn. 500, 778-781.
554 Eugeniusz Gardziński – w czasie okupacji prowadził tajne komplety, działał w Szarych szeregach oraz AK. Wraz z żoną Klementyną ukrywali na terenie szkoły Żydów, wśród nich była dziewczynka, której rodzice zginęli podczas powstania w getcie; stała się dla nich przybraną córką. Po wojnie dyrektor szkoły podstawowej nr 3 w Grójcu, w 1986 r. Rada przy Yad Vashem uhonorowała rodzinę Gardzińskich medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata; https://www.grojec24.net/news-eugeniusz-gardzinski-odwazny-i-niepokorny,4459.html, dostęp 17 III 2019 r.
130 Góra Kalwaria – przewodniczącym do czasu aresztowania w marcu 1942 r. Edward Marchocki555; skarbnikiem Irena Kielarska;
Grójec-Miasto – przewodniczącym Władysław Kunert, skarbnikiem Bronisław Starczewski, sekretarzem Ignacy Zimny;
Jazgarzew – zastępca przewodniczącego Stefan Siatkiewicz, sekretarzem Janina Zaborska, członkiem zaś Feliks Szufladowicz;
Kąty – sekretarzem Stanisław Grzęda;
Mogielnica – przewodniczącym kierownik szkoły Lucjan Zdybiewski, sekretarzem Stanisław Marszałek;
Nowa Wieś – przewodniczącym kierownik szkoły Józef Szczupak;
Pniewy – przewodniczącym dyrektor Ryszard Zrobek;
Rykały – skarbniczką Felicja Kozłowska;
Warka – zastępcą przewodniczącego dyrektor Wiktor Krawczyk556. Pol.KO Łowicz557:
Antoniewo – skarbnikiem delegatury Romualda Kołaczyńska, sekretarzem Stefania Wasilewska;
Bąków – przewodniczącym delegatury inspektor szkolny Kazimierz Jędrzejczyk558; Bielawy – sekretarzem Lucjan Gozdowski;
Bolimów – sekretarzem dyrektor miejscowej szkoły Mieczysław Konopka, po jego ustąpieniu funkcję przejął Edmund Engiel;
Łyszkowice – zastępcą przewodniczącego dyrektor Wincenty Bajan.
Pol.KO Mińsk Mazowiecki559:
Cegłów – pierwszym przewodniczącym placówki był profesor Józef Lorych, wysiedlony. Pracował do lipca 1942 r. Jego miejsce zajął Władysław Konopski560. Funkcję zastępcy przewodniczącego placówki pełnił Edward Kujawa;
555 Edward Marchocki - autor kroniki miasta Góra Kalwaria, odznaczony Orderem Uśmiechu.
556 Wiktor Krawczyk – pseud. „Żar”, były wojskowy, proponowano mu etat w wojsku, wybrał jednak karierę pedagoga. Oznaczał się wyjątkową pracowitością, pilnością, zdolny, energiczny organizator życia szkolnego, w stosunkach z władzami, rodzicami i koleżeństwem dawał przykład wysokiego taktu oraz umiejętności postępowania z ludźmi. Podczas okupacji był kierownikiem Walki Cywilnej w Komendzie Ośrodka IV w Warce; http://warka24.pl/28246/patroniulic4/, dostęp 17 VIII 2017 r.
557 Ibidem, sygn. 501, 782-784.
558 Kazimierz Jędrzejczyk – pseud „Księżak” dowborczyk, działacz niepodległościowy, m.in. szef pionu wywiadu w placówce „Burda”, zob.: Armia Krajowa w gminie Bąków cz. 2 [w:]
http://lowiczanin.info/armia-krajowa-w-gminie-bakow-cz-ii/, dostęp 11 II 2019 r. ; http://lowiczanin.info/kazimierz-jedrzejczyk-nauczyciel-i-spolecznik/, dostęp 3 XII 2018 r.
559 AAN, RGO, sygn. 502-503, 786-788.
131 Chróścice – przewodniczącym kierownik jednoklasowej szkoły w Wąsach Jan Rychcik561, członkiem placówki kolejny kierownik szkoły w Wąsach Józef Janik562; Dębe Wielkie – przewodniczącym Władysław Cudny, członkiem od marca 1942 r.
dyrektor szkoły Ignacy Osuch;
Glinianka – funkcje zastępcy i skarbnika pełnił kierownik szkoły Franciszek Czyż563; w późniejszym okresie funkcję skarbnika przejęła Bronisława Czyż;
Iwowe – przewodniczącym dyrektor Bolesław Wzorek564, sekretarzem Psykówna;
Jakubów – zastępcą przewodniczącego od marca 1942 r. nauczycielka Felicja Bożymowa, sekretarzem nauczycielka i działaczka spółdzielcza Helena Zawadzka, skarbnikiem Jan Nawrot;
Jeruzal – przewodniczącym do lutego 1942 r. Wiktor Zawadzki, od września 1942 r.
funkcję piastował kierownik szkoły Franciszek Reda. Zastępcą przewodniczącego dyrektor Franciszek Ryniecki, skarbnikami byli kolejno Lewandowski oraz od lutego 1943 r. Helena Zawadzka;
Kałuszyn – sekretarzem Władysław Wąsak565; Kołbiel – sekretarzem Eugenia Kozanecka;
Kuflew – przewodniczącym wspominany przy okazji PCK dyrektor Stefan Wolf, sekretarzem powiatowy inspektor szkolny Władysław Ściebora566;
Latowicz – przewodniczącym delegatury do kwietnia 1942 r. kierownik Jan Stabiński;
Mińsk Mazowiecki – sekretarzem kierownik Stanisław Cieślak;
Mińsk Mazowiecki Gmina – przewodniczącym od marca 1942 r. dyrektor szkoły w Stojadłach Maria Grasiak, zastępcą Wiktor Dońcow;
560 Myśl pedagogiczna dziś i w przeszłości : 145 lat tradycji kształcenia pedagogicznego w Siennicy:
sympozjum naukowe w Siennicy w dniu 10 czerwca 2011 r., zespół red. K. Bakuła [et al.], Siennica 2013, s. 36.
561 Jan Rychcik - pseud. „Leonard Leszczyński”, pedagog, organizator szkolnictwa specjalnego na Pomorzu, działacz społeczny i polityczny. Działał w TON, uczestnicząc w organizowaniu sieci tajnego nauczania, współpracował wówczas z Czesławem Wycechem, pełnomocnikiem rządu londyńskiego;
https://e-wietor.pl/rychcik-jan/, dostęp 18 II 2019 r.
562 Józef Janik - po wkroczeniu wojsk radzieckich za swoją działalność został wywieziony do ZSRR;
.http://spkoszuty.superszkolna.pl, dostęp 29 VI 2018 r.
563 Franciszek Czyż - uczestnik tajnego nauczania, aresztowany w 1943 r. ; http://otwock-history.blog.pl/2014/02/04/tajna-organizacja-nauczycielska, dostęp 29 VI 2018 r.
564 Bolesław Wzorek – pseud. „Wicher”, oficer rezerwy, uczestnik kampanii wrześniowej, następnie Komendant III Ośrodka AK, B. Sadowski, Wspomnienia z III Ośrodka AK Obwodu „Mewa-Kamień”
[w:] Rocznik Mińsko-Mazowiecki nr 4/1 (1997-1998), s. 87-101.
565 Władysław Wąsak – pseud. „Orzeł”, członek POW ; H. Piskunowicz, Okupacja w Kałuszynie i rejonie kałuszyńskim [w:] Kałuszyn: studia z dziejów miasta, parafii i okolic, red. nauk. T. Krawczak, Warszawa 2018, s. 670, 683-684, 687.
566 M. Górska, Sytuacja oświaty i szkolnictwa w powiecie mińskim w latach 1944-1948 [w:] Rocznik Mińsko-Mazowiecki, nr 8(2001), s. 142.
132 Rudzienko – sekretarzem Hasko;
Siennica – sekretarzem Stanisław Kalinowski;
Stanisławów – zastępcą przewodniczącego kierownik Stefan Wiosna, sekretarzem nauczyciel wysiedlony Antoni Wiśniewski;
Wielgolas – zastępcą przewodniczącego dyrektor Czesław Sasimowski567.
Pol.KO Ostrów Mazowiecka568:
Brańszczyk – sekretarzem delegatury Michał Mlonek569, członkiem Gabriela Wiśniewska;
Brok – sekretarzem Jan Ławski;
Czerwin – zastępcą przewodniczącego Leokadia Markowska;
Długosiodło – zastępcą kierownik szkoły Jan Głuszcz, sekretarzem Bronisław Rydzewski. Skarbnikiem placówki była Wincentyna Morawska, członkiem zaś Walentyna Seroczyńska;
Goworowo – przewodniczącym delegatury kierownik szkoły Mikołaj Kurlit, od listopada 1943 r. tą funkcję sprawował Otton Malec;
Małkinia – sekretarzem Tadeusz Gosiewski, członkiem Stefania Kossakowska;
Ostrów Mazowiecka – przewodniczącym Aleksander Pędziński;
Pniewo – przewodniczącym Jan Nowociński, skarbnikiem dyrektor szkoły w Dąbrowie Czesław Dubiejek570;
Poręba – sekretarzem delegatury Aniela Dąbrowska, skarbnikiem zaś Antoni Koba;
Somianka – sekretarzem Władysław Kurlit;
Wyszków – przewodniczącym Apolinary Rytel571, sekretarzem Feliksa Sztompke, skarbnikiem zaś Anna Eichlerówna572.
Pol.KO Siedlce573:
Domanice – członkiem delegatury od lipca 1942 r. kierownik szkoły Jan Uziębło574;
567 AAN, RGO, sygn.. 502-503.
568 Ibidem, sygn. 504, 789.
569 http://dawny.pl/michal-zygmunt-mlonek/, dostęp 8.V. 2019 r.
570Tadeusz Kowalski, Czesław Dubiejek (1908-1995), nauczyciel, bibliotekarz i organizator życia kulturalnego ziemi pułtuskiej [w:] Rocznik Mazowiecki, T. 10 (1998), s. 123-131.
571 https://www.wyszkow.pl/index.php?cmd=zawartosc&opt=pokaz&id=2777, dostęp 12 III 2019 r.
572 J. Szczepański, Dzieje Wyszkowa i okolic, Warszawa 1998, s. 246-247; T. Kowalski, Nauczyciele ziemi pułtuskiej w latach wojny i okupacji niemieckiej (1939-1945). Cz. 2 [w:] Rocznik Mazowiecki, T.
16 (2004), s. 100.
573 AAN, RGO, sygn. 505-506, 790-792.
133 Huszlew – członkiem Stanisław Kasperski;
Kornica – przewodniczącym od marca 1941 r. kierownik szkoły w Kobylanach Stanisław Kryński575, zastąpiony w lutym 1942 r. przez Wandę Lisiecką576. Członkiem Aleksander Dąbrowski577;
Królowa Niwa – przewodniczącym od czerwca 1942 r. kierownik szkoły w Krzesku Lucjan Straszewski;
Krześlin – sekretarzem Antoni Sikorski578, członkami wg informacji z września 1942 r.
kierownik szkoły Władysław Piątek oraz Bronisław Świrski;
Łysów – przewodniczącym kierownik szkoły Stanisław Szymański579, następnie Rudolf Rzemieniecki;
Mordy - w okresie od czerwca 1943 do stycznia 1944 r. kierownik szkoły Jan Gilewicz;
sekretarzem Zygmunt Dąbrowski580;
Niwiski – sekretarzem od października 1942 r. dyrektor szkoły Wincenty Bieniecki, członkiem nauczyciel w szkole w Broszkowie Czesław Kosno581;
Olszanka – przewodniczącym kierownik szkoły w Hadynowie Józef Pietruczuk582, członkiem zarządu Stefania Jasiewicz;
574 Jan Uziębło – członek PDR, kierownik tajnego nauczania w Domanicach; W. Grabowski, Polska tajna…, ibidem, s. 382; M. Czmoch, Tajna Organizacja Nauczycielska na Ziemi Łosickiej, Łosice 2014, s. 39.
575 Stanisław Kryński – prowadził tajne nauczanie na poziomie szkoły powszechnej, prowadził również tajne komplety na poziomie 1 i 2 klasy gimnazjum. Związany z oddziałem AK Stefana Wyżykowskiego, aresztowany przez gestapo we IX 1941 r. Po wojnie organizował kursy wieczorowe dla dorosłych, propagował walkę z analfabetyzmem.; M. Czmoch…, ibidem,s. 49, 108-109.
576 Wanda Lisiecka - brała udział w kolportowaniu prasy konspiracyjnej, pomagała ukrywać się przed okupantem oraz w ratowaniu przed wywozem młodzieży na roboty do Rzeszy; M. Czmoch, …, ibidem, s. 109.
577 Aleksander Dąbrowski - Członek PDR, kierownik tajnego nauczania na terenie Korytnicy i Huszlewa.
Członek PDR, kierownik tajnego nauczania w rejonie Niwiski; W. Grabowski, Polska tajna…,, s. 381;
M. Czmoch…, ibidem, s. 38, 49.
578 Antoni Sikorski - delegat TPKOiK; M. Czmoch…, ibidem, s. 39.
579 Stanisław Szymański - delegat TPKOiK, prowadził tajne komplety u siebie w domu; M. Czmoch…, ibidem, s. 125.
580 Zygmunt Dąbrowski – czynny działacz BCh pseud. „Morwa”, prowadził tajne nauczanie na poziomie szkoły powszechnej w Bejdach; M. Czmoch…, ibidem, s. 49, 101-102.
581 Czesław Kosno - delegat TPKOiK; M. Czmoch…, ibidem, s. 38.
582 Józef Pietruczuk - członek PDR, kierownik tajnego nauczania w rejonie Niwiski, delegat TPKOiK.
Prowadził tajne komplety na poziomie gimnazjalnym w rejonie łosickim w latach 1943-1944. Sprowadził do Hadynowa profesorów Uniwersytetu Warszawskiego, którzy prowadzili zajęcia z młodzieżą na poziomie szkoły średniej. Na zajęcia przychodzili również okoliczni nauczyciele. W celu ochrony młodzieży przed wywózką zorganizował dwuletnią szkołę zawodową rolniczą. Pełnił również funkcję sekretarza Spółdzielni Nauczycielskiej „Placówka”. Równolegle należał do BCH, organizował pomoc dla partyzantów i zbiegów z obozów. W jego domu odbywały się szkolenia sanitariuszek oraz przygotowywany był sztandar dla II Batalionu Podlaskiego BCh. Aresztowany na kilka tygodni w 1943 r.
W XI 1944 r. powołany na stanowisko burmistrza Łosic. Ze względu na swoje poglądy polityczne narażał się organizacjom podziemnym, zginął od skrytobójczej kuli 27 I 1945 r. W. Grabowski, Polska tajna…, ibidem, s. 382; M. Czmoch…, ibidem, s. 38, 49, 57, 119-120.
134 Paprotnia – przewodniczącym placówki od lutego 1944 r. kierownik szkoły w Tarkowie Józef Marczuk, sekretarzem Maria Saprun;
Przesmyki – przewodniczącym Artur Herbst583;
Skórzec - od lipca 1942 r. przewodniczącym kierownik Antoni Księżopolski, sekretarzem nauczyciel z Dąbrówki Jan Krupa;
Skupiec – przewodniczącym od września 1942 r., zastępcą kierownik miejscowej szkoły Kazimierz Trochimiuk584, sekretarzem Edmund Wiśniewski. Funkcję członka zarządu oraz kierownika sekcji opieki nad dzieckiem pełniła Adela Łastowiecka;
Stara Wieś – przewodniczącym kierownik szkoły Antoni Wadas, odwołany ze stanowiska w kwietniu 1944 r. Jego miejsce w nowym składzie zarządu zajął Wiesław Dzwonkowski;
Wiśniew – przewodniczącym ponownie kierownik szkoły Tadeusz Gorczak585, sekretarzem Henryk Izdebski;
Wodynie – sekretarzem kierownik szkoły w Trzcińcu Ludwik Majewski, członkiem nauczyciel ze szkoły w Woli Wodyńskiej Bolesław Brzeziński. Od lipca 1942 r., w związku z utrudnieniami ze strony władz okupacyjnych dotyczącymi dożywiania dzieci w celu załagodzenia groźnej sytuacji do zarządu zaproszono kierownika tej szkoły Tadeusza Bąblewskiego, kierownika szkoły w Wodyniach Bolesława Pobohę oraz kierownika w pobliskim Seroczynie Stanisława Gosia586;
Zbuczyn – przewodniczącym delegatury Stanisław Lalak587, sekretarzem Kinga Olędzka;
Żeliszew – przewodniczącym delegatury od lutego 1941 r. kierownik Jan Koryciński, członkiem zarządu od czerwca 1942 r. kolejny kierownik Ludwik Szajda588.
Pol.KO Skierniewice589:
Dębowa Góra – skarbnikiem dyrektor szkoły Stanisław Kowalski;
Doleck – członkiem kierownik Jan Ostaszkiewicz;
583 Artur Herbst - łącznik TPKOiK; M. Czmoch…, ibidem, s. 39, 49.
584 Kazimierz Trochimiuk - łącznik TPKOiK, prowadził tajne komplety u siebie w domu; M. Czmoch…, ibidem, s. 39.
585 Tadeusz Gorczak – łącznik TPKOiK; M. Czmoch..., ibidem, s. 39.
586 Stanisław Goś, członek PDR, kierownik tajnego nauczania w Wodyniach; W. Grabowski, Polska tajna…, ibidem, s. 382; M. Czmoch…, ibidem, s. 38.
587 Stanisław Lalak - członek PDR, ZMW „Wici”, organizator tajnego nauczania w Zbuczynie;
Waldemar Grabowski, Polska tajna…, ibidem, s. 382; M. Czmoch…, ibidem, s. 38.
Waldemar Grabowski, Polska tajna…, ibidem, s. 382; M. Czmoch…, ibidem, s. 38.