Działania związane z delimitacją środkową tekstu

Odbiórtekstutelewizyjnegojestswegorodzajuzadaniempoznawczymdla odbiorcy� Wspomaganie i jednocześnie sterowanie tym odbiorem jest realizo- wanem�in�przezdelimitacjętekstu�AnnaDuszakzwracauwagęnato,żeseg-mentacjatekstudotyczyzjawiskglobalnych�Jesttouporaniesięzprzestrzenią tekstową, strukturalizacja znaczeń dla lepszego ich przetworzenia� Segmenty to etapy w rozwoju interakcji, które ułatwiają odbiorcy kierunek całościowej interpretacji tekstu (Duszak 1998: 126–127)� Dziennikarz w ramach zwięk-szania sprawności oraz efektywności odbioru stosuje strategie metatekstowe imetadyskursywne,którestanowiąznakiorientacjidlawidza�Sąto:zapowie-dzi segmentów, ustalanie kolejności i czynności rozmówców, podsumowania, streszczeniawypowiedzi,kontekstualizacja(czyliuzasadnienie,jakwypowiedź

107 wpasowujesięwsytuacjęużyciaijakwynikazwcześniejszegoprzebieguroz-mowy)�Zobrazowaniemdziałańniechbędąprzykłady�

KD:[porozmowiezpublicznością]Chciałbym, żebyśmy posłuchali tego, co mają do powie-dzenia dziś nasi goście. Panie profesorze, panie ministrze, dokładnie 23 lata temu strzelano do górników w kopalni „Wujek”.

(„Debata”,TVP1,16�12�2004;dziennikarz–KD:KamilDurczok)

Dziennikarz stosuje sygnał delimitacji środkowej – zapowiedź dyskusji zgośćmi�Zapowiedźjestskierowanadocałegoaudytorium,wtymrównieżdo widzów (chciałbym żebyśmy posłuchali; my – czyli, jak można przypuszczać, zarównopublicznośćwstudiu,jakiwidzowie)�

KD:Ale momencik, momencik, uspokajamy i czyścimy przedpole, dobrze? Ja zadałem pyta-nie i państwo odpowiedzą, okay? Nie przekonuje was ten przykład?

Gpr:Znaczy, ja chciałem się dowiedzieć od kolegi, dlaczego twoim zdaniem przeszedłeś do narkotyków ciężkich. Jak byś mógł to troszkę rozwinąć.

Gpr:Czyli musiałeś zacząć od papierosów.

Gop:Nie, to jest tak, że dajesz sobie przyzwolenie, prawda. Marihuana już/ zaczęło się od marihuany, później jest amfetamina, potem//

Gpr:Ale przecież nie musisz// [wielogłos]

KD: Dobrze. Było pytanie, była odpowiedź. Tu była teoria, tu była praktyka. Wracamy/ bardzo proszę, proszę państwa, wracamy do rozmowy przy głównym stoliku.

(„Debata”,TVP1,10�02�2005;dziennikarz–KD:KamilDurczok,goście–Gop:anonimowy gośćzgrupyoponentów,Gpr:anonimowygośćzgrupyproponentów)

Dziennikarzpodejmujedziałaniaorganizacyjne,abyzapanowaćnaddużą grupą dyskutantów (kilkadziesiąt osób w studiu)� Przebieg interakcji jest ży-wiołowyipełenemocji,więcprowadzącymusijejnadaćformę,którabyłaby czytelnadlaodbiorcyprzedekranem�Wtymcelunazywazachowaniakomuni- kacyjne(pytanie,odpowiedź),powtarzatreśćpytania,wskazujenamakrostruk-turętekstu(Tu była teoria, tu była praktyka),wygaszawątki,zapowiadazmianę rozmówców(zpublicznościnagościprzygłównymstoliku),costanowisygnał delimitacjitekstu�Bezdziałańorganizacyjnychdziennikarzazapanowałbycha-os,comogłobyzakłócićodbiórmasowyprogramu�

ZF:W Internecie załóżmy, że realizacja postulatu, prawda, ujawnienia całego wykazu agentury będzie oznaczała, że na przykład zostanie zamieszczona w Internecie jakaś lista, powiedzmy około 200 tysięcy nazwisk z informacją, że ktoś współpracuje od któregoś tam roku, i koniec. Próba, że tak powiem, zweryfikowania tej informacji jest możliwa tylko w ten sposób, że się zagląda do teczki pracy agenta. Natomiast teczek pracy agenta jest nie aż tak wiele, jest około 40 tysięcy//

KD:Krótko mówiąc, ja rozumiem, że pan chce powiedzieć, że przekazany zostanie opinii publicznej nieprawdziwy obraz rzeczywistości.

ZF:W dużym stopniu. I nie do zweryfikowania. KD:Pan Czesław Bielecki.[…]

Dziennikarz dokonuje podsumowania, streszczenia wypowiedzi, w któ-rym globalnie ujmuje jej treść i intencję nadawcy (pan chce powiedzieć, że). W streszczeniu pojawia się również kategoria odbiorców nazwana opinią pu- bliczną�Działanieorganizacyjnedziennikarzanietylkostanowidlawidzasy- gnałorientacjiwodtwarzaniumakrostrukturytekstu,alerównieżregulujeprze-jęcietury�Prowadzącydostosowujeswojedziałaniadosytuacji,kiedyjestwielu dyskutantów�Wówczasnależymówićkrótkoiformułowaćnakonieckonkluzję, doktórejmoglibysięodnieśćpozostalirozmówcy�

RL:Przepraszam, ale dajemy się wciągać w jakieś niemądre spory ideologiczne. […] To [roz-ważanianatemattolerancji]przecież jest bez sensu […]� Ale jakie prawa? Panie redaktorze, no albo rozmawiamy//

KD:Ja panu powiem, jakie prawa. No takie prawa, jakie tydzień temu przyjął Senat, czyli na przykład akceptację związków partnerskich osób tej samej płci. Oni o to walczą, demonstrują w tej sprawie i w ich stronę lecą kamienie. Pytanie: czy to dobrze, czy nie i czy świadczy to o, słowa pan nie lubi, ale ja go będę niestety używał – tolerancji, czy braku tolerancji.

(„Debata”,TVP1,9�12�2004;dziennikarz–KD:KamilDurczok;gość–RL:RyszardLegutko)

Dziennikarzprzypominaważnewątkidotychczasowejdyskusjiorazwyja-śnia,wjakisposóbwynikaznichpytaniemakrostrukturalne�Dokonujewięc kontekstualizcji pytania, które zostało podważone przez rozmówcę (Ale jakie prawa?)� Przywoływanie strategicznych punktów dyskusji jest reakcją na kil-kakrotne podważenie przez rozmówcę sensu debaty� Działania strukturalne itekstotwórczedziennikarzamająstanowićprzeciwwagędlazabiegówdezinte-gracyjnychrozmówcy�Stanowiąsygnałprzedewszystkimdlawidza,żedebata przebiegazgodniezplanemistanowispójnącałość,anie,jaksugerujerozmów-ca,bezsensownedywagacje� Zkoleiwdziałaniurozmówcymożnazauważyćstrategicznewykorzystanie warunkówtekstowości12�Deprecjonującenazywaniedziałańkomunikacyjnych proponentów (niemądre spory, to jest przecież bez sensu) jest niczym innym, jak tylko komunikacyjną dyskredytacją, która blokuje dyskusję� Odpowiedzią nastrategięniekooperacyjnąjeststrategiametadyskursywnadziennikarza,która kontekstualizujepytanieizręcznieprzenosizarzutyoponentadosferyprywat-nychuwarunkowań,awłaściwieuprzedzeń(słowa pan nie lubi).

MC:Proszę państwa, małe sprostowanie. Ten proces nie toczy się lat 12, bo musimy zauwa-żyć, jakie były przerwy w tym procesie. Otóż pierwszy akt oskarżenia wpłynął w ’93 roku i został zwrócony prokuraturze celem uzupełnienia. I bez mała 5 lat później prokuratura wystąpiła ponow-nie z aktem oskarżenia. Przez te 5 lat badano wszystkie dokumenty. Szukano przede wszystkim odpowiednich biegłych, którzy by sobie poradzili z wyliczeniem strat, jakie poniósł fundusz.

12 AutorzyWstępu do lingwistyki tekstuwyróżniająsiedemkryteriówtekstowości,awięc warunków,któremusząbyćspełnione,abytekstbyłfunkcjonalny,skutecznyistosowny:kohezję, koherencję,intencjonalność,akceptabilność,informatywność,sytuacyjnośćiintertekstowość(de Beaugrande,Dressler1990:15–32)�

109

KD:I to wszystko doprowadziło do sytuacji, w której dzisiaj jest ten wyścig, o którym mówi-łem na początku. Zdążymy przed przedawnieniem, czy nie zdążymy. Czy w tym wyścigu adwokaci walczą czysto, czy nie?

(„Debata”,TVP1,3�03�2005;dziennikarz–KD:KamilDurczok;gość–MC:MarekCelej)

Dziennikarz sprawnie włącza wypowiedź rozmówcy do struktury debaty jakotłowydarzeń(zaimekanaforyczny„to”)�Dokonujekontekstualizacjipyta-niamakrostrukturalnego(Czy w tym wyścigu adwokaci walczą czysto, czy nie?)� Wtymcelubudujerelacjęprzyczynowo-skutkowąmiędzyelementamirzeczy-wistości (coś doprowadziło do czegoś), przypomina wprowadzone na począt-kusłowokluczowe(wyścig)iwnawiązaniudoniegostawiapytanie�Działania dziennikarzazmierzajądowywołaniawrażenia,żestrukturadebatyjestkohe- rentnącałością�Spójnośćicałościowośćsąbowiemwarunkamibudowaniasen-sownejreprezentacjitekstuwtrakcieodbioru�

KD:Czy panowie nie uważają, że sędzia Kryże trochę jest sam sobie winien? […] Może po prostu nie trzeba było aresztować tymczasowo oskarżonej?

MS:Myślę, że to jest zły trop. Znaczy jest złym tropem w tej chwili analizowanie dokładne szczegółów tej sprawy i podejmowanie decyzji tutaj, w tym gronie, o tym, czy był popełniony błąd czy nie, bo my nie jesteśmy w gruncie rzeczy uprawnieni do tego, żeby tego rodzaju sądy ferować.

KD:Tak, panie profesorze, ale diagnoza pozwala uniknąć błędu.

(„Debata”,TVP1,3�03�2005;dziennikarz–KD:KamilDurczok;gość–MS:MarekSafian) Dziennikarzzadajepytanie,którerozmówcaodrzucajakonieuprawnione� Wstrategiimetadyskursywnejwykorzystujeswojąwiedzęnatematkonwencji dyskursu,wramachktórejtrzebamiećpozwolenienadanyrodzajdziałaniako-munikacyjnego�Działanietomusibyćdopuszczalnewramachrolispołecznej, zgodnezkompetencjamiiniemożenaruszaćkompetencjiinnychpodmiotów (my nie jesteśmy w gruncie rzeczy uprawnieni do tego, żeby tego rodzaju sądy ferować).Rozmówcastrategiczniewykorzystujezatemwiedzęnatematnormy dyskursu,abyzamknąćniewygodnydlasiebiewątek13�Jegodziałaniemożna więcpotraktowaćwramachorganizacjiretorycznejjakojednązestrategiiopo- nowania�Dziennikarzdostosowujeswojąstrategiępoto,abyuzasadnićracjo- nalnośćpodjętychdziałań�Stosując,podobniejakprzedmówca,strategięme-tadyskursywną,nadajebieżącemusegmentowiprogramufunkcjęwstrukturze całości�Nazywającsegment„diagnozą”,wprostidobitniewskazujeodbiorcy,jak należygorozumieć (nieingerujemywkompetencje sędziów,aledokonujemy rozpoznaniasytuacji)�Schematdziałaństrategicznychwyglądanastępująco: 13 Zawszepozostajeotwartepytanie,czyrozmówcawystępujewobronienormistandar-dów,czyteżwykorzystujejestrategiczniedoobrony,dodyskredytacjiprzeciwnika,pozbawienia goargumentu�Winterpretacjidziałańnależybraćpoduwagęrodzajukładuinterakcyjnego,cele rozmówców�Sytuacjarywalizacjiwskazujeraczejnagrę,wktórejnormydyskursusąwykorzysty-waneinstrumentalnie�



–

podważenieprawadozadaniapytaniazpowodubrakuuprawnieńdookre-ślonychdziałańwukładziekomunikacyjnym:sędzia–osobanieuprawniona,



–

odzyskanie prawa do zadania pytania na podstawie roli dziennikarza wukładziekomunikacyjnymuczestnikówdebatypublicznej:obywatelizainte-resowanychkwestiamipublicznymi�

KM: Proszę państwa, ta debata nie będzie miała sensu tak długo, jak będziemy tylko mówić o przeszłości sprzed dwóch, trzech lat. Bardzo istotną kwestią, i być może najważniej-szą, ja tak odebrałem to swoje zaproszenie na tą debatę dzisiaj, jest kwestia przyszłości, to znaczy decyzji związanych z pozostaniem bądź nie w Iraku. Ale jeśli pozostanie, to na jakich warunkach. […] pytanie nie należy w tej chwili formułować: co było przyczyną wojny, bo jest to pytanie, o które tak naprawdę politycy się spierają. Ja mam szczęście być w centrum – to raz, i nie być politykiem – to dwa. W związku z tym nie muszę/ mogę spokojnie na tentemat mówić, ale też ważniejsze jest w tej chwili myślenie kategorią, co w najbliższych kilku miesiącach bądź kilku latach.

KD: No tak, tylko panie profesorze, tylko żeby sobie odpowiedzieć na pytanie, czy warto zostawać w Iraku, czy warto prowadzić te operacje przez pięć miesięcy jeszcze, dziesięć miesięcy, dwadzieścia miesięcy, w każdym razie w jakiejś perspektywie czasowej, to trzeba sobie odpowie-dzieć na pytanie o bilans tej naszej obecności dwuletniej. I teraz, jeśli tak stawiamy kwestię, to ja się pytam, po co tak naprawdę byliśmy tam przez te dwa lata.

KM:Tego bilansu nie dokonają politycy w tej chwili, ponieważ kwestia iracka została upoli-tyczniona skrajnie w momencie, kiedy doszło do wojny, a właściwie w czasie przygotowań do tej wojny. W związku z tym tak długo będą te jałowe spory, i będą to spory także na linii w tej chwili partyjnej, tak długo, jak trzecia strona niezależna, myślę o placówkach badawczych polskich, nie zajmie się sporządzeniem swego rodzaju raportu bilansu. Otóż jeśli premier Marcinkiewicz miał odwagę sformułować pewną koncepcję, która wydaje się niezwykle istotna, aby pewne zamierze-nia rządu w sferze na przykład ekonomicznej były ocezamierze-niane przez niezależnych ekspertów/ tak powinno być.

(„Debata”,TVP1,4�01�2006;dziennikarz–KD:KamilDurczok; gość–KM:KrzysztofMichałek)

Jest to kolejny przykład, w którym dziennikarz identyfikuje zachowanie rozmówcy jako próbę ingerencji w organizację dyskusji, nawet jako próbę jej ograniczenia�Strategiemetadyskursywne,którepodejmuje,mająnaceluuza- sadnieniedziałań,wyjaśnienieintencji,wskazanieichceluifunkcjiwstruktu- rzecałości�Sąpodejmowanezewzględunaodbiorcęzewnętrznego,którynieza-wszejestświadomkonwencjidyskursuimógłbynieodczytaćdziałańrozmówcy jakostrategiioponowania,alejakorzeczywistedezawuowaniedyskusji�

Działania dziennikarza zmierzają do nadania przekazowi telewizyjnemu, któregogłównymelementemjestswoistyteksttelewizyjny,cechcałościowości isensowności�Wichzakresieznajdująsiędziałaniazwiązanezdelimitacjąra-mowąidelimitacjąśródtekstową�Zewzględunaodniesieniedotekstumożna wtegotypudziałaniachwidziećstrategietekstotwórcze�Jesttozwiązanezfor-malnymkształtowaniemstrukturytekstuiodgraniczaniemgo�Zewzględuzaś naodbiorcę,orientowaniegowstrukturzetekstu,wdziałaniachdziennikarza

111 –możnarównieżdostrzecrealizacjęstrategiinadawczo-odbiorczych�Jakwyni- kazanalizy,strategiesąpojęciami,któreporządkująwielowymiaroweiwielo- płaszczyznowedziałania(płaszczyznatekstu,płaszczyznarelacjinadawczo-od-biorczych)�

W dokumencie Strategie dziennikarzy i ich rozmówców w medialnym dyskursie publicznym (Stron 107-112)