Okoliczności, w jakich człowiek podejmuje działania językowe, mają na nie różnoraki wpływ� Można rozpatrywać okoliczności jako te, które towarzy-szą nadawaniu komunikatu, wraz ze wszystkimi uwarunkowaniami, dotyczą-cymi wyboru stosownej i skutecznej formy językowej� Wówczas na pierwszy
44 Logika mediów to determinowanie zawartości przekazów medialnych przez strategię isposobydziałaniainstytucjimedialnejnarynku�Regułytejlogikizależąodprawrynku(dążenia dozwiększeniazyskówizmniejszeniakosztów,zwiększenialiczbyodbiorcówkosztemdążeniado wysokiejjakościprzekazów,niedziałaniawbrewreklamodawcomipubliczności),rozwojutech-nologii,zmianwkulturze(np�zmianwzorcówzaspokajaniapotrzebodbiorców)(Fras2010:69)� 45 Badaniamedioznawcówodsłaniająobrazdalekiodidealnychzałożeń�Instytucjewładzy tworząrozmaitebarieryutrudniającedostępmediówdopewnychinformacji�Sązainteresowane przekazywaniemjawnejpropagandylubwnajlepszymraziekreowaniempozytywnegowizerunku, comazagwarantowaćpokazywaniepolitykówwsposóbkorzystny�Decyzjepolitycznezapadająza zamkniętymidrzwiami,azapadłetamuzgodnieniasąnastępnieodgrywanepubliczniewdebacie parlamentarnej,wsposóbodpowiadającywymogomwidowiska(oratorskiepopisy,utarczkisłow-ne,zajadłespory,dramatycznegłosowania)(Mrozowski2001:130–131)�
46 Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz, powołując się na Andreasa Dörnera, definiuje politain-mentjakoformępublicznej, medialnej komunikacji, wktórejtematypolityczneiprocesypoli-tyczneorazichinterpretacjazostająpokazanewkonwencjirozrywki,dziękitemutworząobszar doświadczeń społecznych, w których polityka staje się dostępna dla odbiorców (Szkudlarek- -Śmiechowicz2010:22–23)�
planwysuwasięfunkcjaregulacyjnaotoczeniaaktukomunikacji,wrazzpre-ferencjami typowych wzorców stylowych, gatunkowych, odpowiednich w da- nychokolicznościachorazzograniczeniamizachowańuznanychzaniestosow-ne�Funkcjaregulacyjnawiążesięwięczwyborem,którymkierująpreferencje i ograniczenia, wynikające z dostosowania zachowań do okoliczności mowy� Możnarównieżrozpatrywaćokolicznościwypowiedzijakote,któretowarzyszą jejodbiorowi,awówczasmająonezazadaniewspomagaćinterpretacjętekstu (wanaliziedyskursumówisięprecyzyjniejointegracjidyskursu)�Ichrolęmoż-naokreślićjakosensotwórczą�Zadaniemnadawcyjestpowiązanieokreślonej formykomunikatuzuwarunkowaniami,któreprzesądziłyotakim,anieinnym kształcietekstu47� Zjeszczeinnąperspektywąanalizymamydoczynieniawówczas,kiedyoko- licznościwypowiedzistająsięjejtematem,awięcnadawcawsposóbbezpośred- niwskazujenaelementyotoczeniafizycznego,definiujewprostukładinterak-cyjny,negocjujerolenietrwałeuczestników,podważapozwolenienadanyrodzaj działańkomunikacyjnych,wskazujenazależnośćzachowańkomunikacyjnych odrelacjiinstytucjonalnychitd�Wtakimprzypadkuokolicznościwypowiedzi mają charakter tekstotwórczy� Tego typu działania językowe są dla badacza szczególnie cenne, gdyż ukazują mechanizmy komunikacji, a niektóre z nich ujawniająnawetimplicytnezasadydyskursu�
Takwięcwszystkoto,coznajdujesiępozafizycznościąsamegotekstuzosta-jewłączonewdynamicznyproceskomunikacjinaetapienadawaniaiodbioru� Regułytegowłączeniastająsięjawnewtedy,gdykodowanieprzechodziname-tapoziomkomunikacji�
Okoliczności aktu komunikacji bywają nazywane tłem pozajęzykowym, sytuacją, kontekstem sytuacyjnym, kontekstem� Terminu „sytuacja” używano w filozofii na oznaczenie ‘stanu rzeczy jako fragmentów rzeczywistości, znaj-dującychsweodbiciewzdaniachjęzykanaturalnego’,itakteżtopojęciejest rozumianepotocznie48�SłuszniezauważajednakAleksyAwdiejew,żesytuacja jestzaledwieuproszczonymmodelemstanurzeczy,rzeczywistości,gdyżzawie-ratylkoteelementy,któresąobecnewświadomościmówiącegowmomencie wypowiadaniasięi–conajważniejsze–którewpływająnawybórśrodkówję-zykowychpodczastworzeniawypowiedzi(Awdiejew1984:103–104)�Badacz w celu wskazania zależności między rzeczywistością, sytuacją a
wypowiedze-47 Odbiorcamożenp�różniezinterpretowaćtensamkomunikat,wzależnościoduwarunko-wańrolispołecznejnadawcy:razjakogroźbę(jeślinadawcapozostajewrelacjiwładzy),ainnym razemjakonarzekanie(kiedypozostajewrelacjipodrzędnej)�Interpretacjadziałańpodlegazmia-nomwramachinstytucji,np�rozmowypolitykazbiznesmenemnagruncieprywatnymsąinaczej interpretowaneniżwtedy,gdynazwiesięjeinterwencjąposelską� 48 Sytuacjajestogólniedefiniowanaprzezzwiązekzmiejscem,któreimplikujeokreślone warunki,por�‘zespółokoliczności,położenie,wjakimsięktośznajduje,ogółwarunków,wktórych cośsiędzieje,cośsięrozwija’(SJPSz,t�3:387)�
29 niemużywaokreśleniasytuacjijakostrukturysensu49�Oddajeonapewienstan przedwerbalny, który jest podstawą dla realizacji językowej� Autor rozpatruje zatemsytuacjęzewzględunamechanizmwerbalizacji,czyliobierakierunekod rzeczywistości,poprzezsytuację,dowypowiedzi�
Dla logików i językoznawców (zwłaszcza zajmujących się składnią) waż-ne jest zagadnienie odniesienia grup nominalnych i zdań do rzeczywistości, czylizagadnieniereferencji(Topolińska1984;Wolniewicz1985;Lyons1989; Grzegorczykowa1995)�Przyjmująwięckierunekanalizyodzdaniadosytuacji, odgrupynominalnejdoargumentu�Wlogicesytuacjajestrozumianajakood-niesienie przedmiotowe (korelat semantyczny) zdania, od którego zależy jego wartośćlogiczna�Zdaniejestprawdziwe,oilezachodzisytuacja,którazdanieto opisuje;jeśliniezachodzi,zdaniejestfałszywe�Wtymujęciusytuacjajestfrag-mentemrzeczywistości,któryweryfikujezdanie50�Założenialogikizasadniczo przejęła składnia predykatowo-argumentowa, w ramach której sytuacja okre- ślanajestjakozbiórtychelementów(przedmiotówiichwłaściwościlubprzed-miotówirelacjimiędzynimi),doktórychodsyłazdanie(Topolińska1984:20)51�
W filozofii i logice sytuacja była zatem rozumiana raczej w kategoriach konkretnej, obserwowalnej zmysłowo rzeczywistości (ad oculos)� Pojawia się jednakpotrzebarozszerzeniakoncepcjisytuacjijakojedyniefizycznegootocze-nianadawcy�Argumentówdostarczanp�analizaskładniowa�Wśródjednostek opisu składniowego, jakimi są wyrażenia argumentowe, wyróżnia się bowiem takie,któreodsyłajądoprzedmiotówmaterialnych(przestrzenniewymiernych, wyróżnianychwprocesienazywaniaczęściotaczającegonasmaterialnegoświa-ta,np�kamień,kamieńprzydrożny,człowiek)idoprzedmiotówniematerialnych (np�spacer,codziennyspacercałejszkoły)�JaktwierdziZuzannaTopolińska, predykaty,któreotwierająpozycjetylkodlaargumentówprzedmiotowych(pre- dykatypierwszegorzędu),tworząstrukturybędąceodbiciemrelacjiobserwowa-49 Wprocesiekonceptualizacjipodmiotdokonujerozczłonkowaniadanegoodcinkarzeczy-wistości,awjegoświadomościpowstajeokreślonastrukturapojęć(konceptów)�Każdyskładnik takiejstruktury(pojęcieproste)orazsamastrukturawcałościmogąbyćzastąpioneprzezwyraz, grupęwyrazówlubwypowiedzeń�Zastąpieniepojęćwstrukturzesytuacjiprzezwyrazy,połącze-niawyrazów,wypowiedzeniaAleksyAwdiejewnazywawerbalizacją(Awdiejew1984:104)� 50 Opróczzdańanalitycznych,któresąprawdziwenamocyznaczeniawystępującychwnim słów, wszystkie inne zdania w logice mają charakter syntetyczny, a więc wymagają weryfikacji przezodniesienieichdorzeczywistości(por�Szymanek2004:338–341)� 51 Niezbędnejestzatem,abywzdaniuzostałsprecyzowanyprzedmiotlubzbiórprzedmio- tówtegofragmenturzeczywistości,doktóregosięonoodnosi,którydenotuje�Przedmiotyzastępu-jesięwzdaniuargumentami,którestanowiąichjęzykowekorelaty�Obokwskazaniaprzedmiotu niezbędnejestwyrażeniewnimtego,cosięotychprzedmiotachstwierdza,czyliprzypisanieim cech,właściwościlubrelacji,którejełączą�Dotegocelusłużąpredykaty�Wyrażeniaargumen- towesłużądowskazywaniaprzedmiotów,czylipełniąfunkcjęreferencyjną�Wyrażeniapredyka-tywnesłużądoopisywania,charakterystykiwskazanychprzedmiotówisąużywaneaskryptywnie (Topolińska1984:20–22)�
nychprzezczłowiekawświeciematerialnym(podmiotobserwujący)�Predykaty implikujące, obok przedmiotowych, również argumenty nieprzedmiotowe no-sząmianopredykatówwyższegorzędu�„Strukturypredykatowo-argumentowe zpredykatamiwyższegorzędutojęzykoweodbiciepsychicznejdziałalności,my-ślowejspekulacjiczłowieka,wyraziodbicieumiejętnościtworzeniawtórnych, fikcyjnychświatów,atakżewydawaniaocenzjawiskobserwowalnychwświecie materialnym”(Topolińska1984:302)�
Owa spekulacyjność myślowa człowieka musiała zostać uwzględniona wodpowiedniopojemnychdefinicjachsytuacji�WedługBarbaryBonieckiej„sy-tuacją jest to wszystko, co dla mówiących ma znaczenie wtedy, gdy konstru-ująteksty,czyteżto,copowinnibraćpoduwagę,gdymówiąinni,wreszcieto wszystko,zczegopowinnizdawaćsobiesprawę,wchodzącwinterakcję,przyza-łożeniu,żestronomzależynaosiągnięciukonkretnychcelów”(Boniecka1999: 49)�Autorkapodkreślazatemrolęsytuacjiwtworzeniuiodbieraniutekstów orazjejwpływnaskutecznośćdziałańinterakcyjnych�
Taką funkcję językoznawcy przypisują również szeroko rozumianemu kontekstowi52� Stanisław Gajda nazywa „kontekstem” określone kulturowo okoliczności,któredeterminująwypowiedźiwyróżniatrzyrodzajekontekstu� Najbliższystanowisytuacjakomunikacyjna,następniejestkontekstsocjokultu-rowy(obejmujeonm�in�typysytuacji,kategorieuczestników–ichfunkcjeirole społeczneorazkonwencjezachowań)inajszerszy–kontekstogólnokulturowy (wiążesięztakimiczynnikami,jakrodzajeiceledziałalnościspołecznej)�Za czynnikikontekstowe,któredecydująoformie,stosownościiznaczeniutekstu badacz uznaje: parametry komunikacyjne z ich właściwościami społecznymi, biologicznymiijęzykowymi;warunkiczasoweiprzestrzenneprzebiegukomu- nikacji;dziedzinężyciaspołecznego,doktórejnależyaktkomunikacjijęzyko-wej;tematkomunikacji;kanałprzekazu;stopieńoficjalności;intencjenadawcy (Gajda2004:147)�Wzaproponowanymujęciukontekstisytuacjaróżniąsię główniezakresami–sytuacjajestrozumianawąsko,kontekstzaśszeroko�
Głębsza analiza systemu odniesień referencjalnych (np� wyznaczoności grup imiennych, wyznaczania czasowo-przestrzennych parametrów relacji) iodniesieńwewnątrztekstowych(np�anafory)rodzipytaniaoontologięsytuacji�
52 Por� stwierdzenie Stanisława Gajdy: „w badaniach działalności językowej za kluczowe przyjmujesiękategorie«kontekstu»i«aktukomunikacjijęzykowej»,anawet«kodeksukomu- nikacyjnego»”(Gajda2004:146)�Wydajesię,żemówienieo„kodeksie”jesttrafnymodczyta- niemkierunkuposzukiwańbadawczych,gdyżwistociezmierzająonedoformalizacjiparame-trówkontekstowych,takabynadaćimwiększąwymierność(por�Miczka2002;Wojtak2011)� W opracowaniach akademickich, podręcznikach (por� Mikołajczuk 2003: 31–38) mówi się już okodachspołecznych,pragmatycznych,kulturowychwramachtzw�kodowegozapleczakomu-nikacji�Jakkolwiekmożnadyskutować,czyjużmamydoczynieniazkodemczynie,tokierunek poszukiwańjesttaki,abyzkontekstuwydobywaćwsposóbpowtarzalnyicorazbardziejsystema-tycznyto,cokształtujeznaczenietekstu�
31 UrszulaŻydek-Bednarczukpostulujewzwiązkuztymodróżnieniesytuacjiod kontekstu�Wprowadzadefinicjęregulującą,wmyślktórejsytuacjabyłabyze-wnętrznąramądlatekstu,determinującągowpolutematycznych,społecznych iinstytucjonalnychorazkulturowychodniesień53 �Kontekstzaśjestwyznaczni-kiemtekstowości,zostajezakodowanywtekście,abudujesięwnimpoprzez odniesienia referencjalne – w tym deiksę miejsca, czasu, osoby – oraz przez anaforę54(Żydek-Bednarczuk2005:231–253)�RównieżJacekWarchalawidzi potrzebęzarezerwowaniaterminu„kontekst”dlanazwaniaotoczeniatekstowe-godanegowyrażenia,aktumowy,znaku,aczkolwiekzauważa,żewpraktyce językoznawcystosujągozamienniezterminem„sytuacja”oraz„tłopozajęzyko-we”�Badaczodnotowujetrzyrozumieniapojęciasytuacji:sytuacjajakohoryzont życia,którywyznaczapodstawowewarunkidziałaniakomunikacyjnego,alenie podlega interpretacji bezpośredniej; sytuacja, o której się mówi (świat przed-stawiany)totematyzowanestanyrzeczy,iwreszciesytuacja,wktórejsięmówi, rozumianajakointerpretantznaczenia(Warchala2003:89–90)�
Za swoiste przeniesienie i adaptację pojęcia czynników sytuacyjnych na gruntanalizydyskursumożnauznaćwprowadzeniepojęciaparametrówdyskur-su(Wojtak2011:30)�Możezatymprzemawiaćfunkcja,jakąsięimprzypisuje, chociażzakreszostałznacznieposzerzony,asamopisuszczegółowiony�Maria Wojtakwyodrębnianastępująceparametrydyskursu:dziedzinętematyczną(te-matyglobalneicząstkoweorazsposobyichprezentacji),dziedzinęontologiczną (stosunekświatadyskursudorzeczywistości,awięcświatodzwierciedlanyczy teżobrazświata),dziedzinęfunkcjonalną(dominująceillokucjeczylicelekomu-nikacyjne), dziedzinę wypowiedzeniową (związki między nadawcą i odbiorcą, czasimiejscekomunikacji),dziedzinęaksjologiczną(systemwartościprzyjęty isystemzwalczany)orazdziedzinękonwencjigatunkowych(Wojtak2011:30)� Parametry dyskursu zostały wyodrębnione na podstawie dziedzin poznaw-czychreprezentacjidyskursu,którestanowiąswoistezbiorydanych(Miczka2002: 100–109)�Danetekonsekwentnieodróżniasięodmiejsca55,zktóregopochodzą� 53 Poletoautorkaokreślajakoumowne,gdyżsytuacjęnależałobyrozpatrywaćzpunktuwi-dzeniainterlokutorówwdanymmiejscuiczasie�Doboremskładnikówrządzizasadarelewancji, ponieważuczestnicywybierająteelementy,któresłużąrealizacjicelów(por�Żydek-Bednarczuk 2005:231)� 54 Anaforajestwtórnymsystememodniesienia,którynawarstwiasięnasystempodstawo-wy (odniesień do wyróżnionych i nazywanych przez nadawcę tekstu fragmentów rzeczywisto-ścipozatekstowej)�Polegananawiązaniudosprawiprzedmiotówjużwtekściewspomnianych� Anaforyzowane mogą być nie tylko grupy imienne, ale treści sformalizowane w całym zdaniu� Jesttozabieguspójniającytekst(Topolińska1984:236)�Lyonsupatrujewanaforzeważnyme-chanizmkontekstualizacji,awięcprzeinterpretowanieodniesieniadeiktycznegonaodniesienie anaforyczne,wewnątrztekstowe(Lyons1989:270–273)�
55 Pojęciekontekstujestwłaśniepodtymwzględemniejednoznaczne,ponieważmożeozna-czaćzarównoźródłoinformacjikontekstualnych,jakisameteinformacje(Miczka2002:110)�
Mającharakterpotencjalnychwyznacznikówwinterpretacjidyskursu,podczas gdyparametrymogąjużstanowićwskaźnikicharakteryzująceokreślonydyskurs� Przybliżającsposóbpozyskiwaniadanychcząstkowych,EwaMiczkapodaje pomocnicze pytania heurystyczne� W dziedzinie informacyjnej należy ustalić: oczymwdyskursiejestmowa,jakijestjegotematglobalny,jakiejdekompozy-cjimożnagopoddaćwceluwyodrębnieniatematówcząstkowych,jakierelacje mogązachodzićmiędzytematemglobalnymatematamicząstkowymi56(wgrę wchodzinp�relacja:element/klasaelementów,element/element,część/całość, zjawisko/przejaw zjawiska, relacja inkluzji, przyległości, relacje o charakterze czasowym, przestrzennym, relacja przyczynowo-skutkowa, relacja signans/ signatum),copowiedzianooobiektachwybranychnatematglobalnyitematy cząstkowe,zjakichcechirelacjisązbudowanewiązkirematóworazjaksąupo-rządkowane�Dziedzinaontologicznareprezentacjidyskursuwyznaczastosunek światadyskursudorzeczywistości(ewentualnierzeczywistościzakładanejjako standardowa)�Pojawiająsiępytania:czydyskursoddajerzeczywistośćstandar-dową,czyrobitowsposóbwierny,czyświadomiejąprzekształca�Wdziedzinie funkcjonalnejchodzioustalenie,jakiglobalnyaktillokucjirealizujedyskurs; jakajestgłównafunkcjadyskursu,czylijakązakładareakcjęodbiorcy;jakich instrukcjidostarczadyskursodnośniedoprzewidywanychczyteżpożądanych zachowańipostawpotencjalnegoodbiorcy�Dziedzinawypowiedzeniowarodzi pytania o to, kto jest nadawcą, jakie są językowe wykładniki jego obecności, dokogodyskursjestadresowany,jakarelacjawiążeuczestnikówaktukomu-nikacji,czynadawcawspecjalnysposóbmodelujeukładnadawczo-odbiorczy� Wdziedzinieaksjologicznejtrzebaustalić,jakisystemwartościobowiązuje;czy dyskursprojektujejakiśsystemkonkurencyjny,zwalczany;jakiezdarzenia,sta-ny,procesy,osobyirzeczysąocenianepozytywnie,negatywnielubniepodlegają wartościowaniu�Dziedzinakonwencjigatunkowychjestreprezentacjądyskur-su,wktórejnależyokreślić,jakąformęgatunkowąrealizujewypowiedź(Miczka 2002: 104–108)� Ciąg pytań stanowi podstawę operacji kognitywnych, które pozwoląnawypełnieniemiejscitymsamymokreślenieparametrówdyskursu� Zbiórparametrówdyskursu,tworzącynapoziomiewzorcaluźnąwiązkęcech, w konkretnych tekstach podlega hierarchizacji� Oznacza to, że pewne zabiegi możnauznaćzadominującezperspektywycelówstrategicznychnadawcy�
Problemudziałuczynnikówsytuacyjnychwnadawaniuiodbieraniutek- stówjeststaleobecnywbadaniachlingwistycznych,gdyżwiedzanatematpa- rametrówdyskursustanowiważnyelementkompetencjikomunikacyjnejczło-wieka� Tak więc w warunkach złożonych układów komunikacyjnych istnieje zapotrzebowanienasystematyczneanalizyuwarunkowańkomunikacji�
56 Por�omówienieróżnychrodzajówrelacjiwartykuleSytuacja – tekst – rozumienie tekstu (Miczka1996),uruchomienietypówrelacjiwbudowaniuargumentów(Perelman2004),szczegó-łoweomówienierelacjimiędzyzdaniamiskładowymizdańzłożonych(Topolińska1984)�
33 3.4. Sytuacje i konteksty w medialnym dyskursie publicznym
i politycznym Sytuacjętworzeniaiodbiorutekstówwmedialnymdyskursiepublicznym ipolitycznymzdefiniowanowniniejszejpracyjakouporządkowanyzbióroko- licznościiuwarunkowań,któreregulujądobórśrodkówjęzykowychidetermi-nująsensownyodbiórtekstu�Przyczymregulacjadotyczyzarównopreferencji, jakiograniczeńwstosowaniutychśrodków�Sytuacjawdyskursiemafunkcję sensotwórczą, to znaczy, że wiedza na temat uwarunkowań sytuacyjnych jest koniecznadofortunnego,optymalnegozrozumieniawypowiedzi�
Sytuacja, jako wycinek rzeczywistości (konkretnej i mentalnej), nie może byćprzedmiotemwyczerpującegoopisu,gdyżzawieranieskończonyzbiórele- mentówirelacji�Dlapotrzebanalizyautorkaprzyjmujejedenzmożliwychmo-deli sytuacji, który posłuży do uporządkowania strategii językowych� Zostały wnimwyeksponowaneczynnikiszczególnieważnewanaliziejęzykoznawczej: substancjalnaodmianajęzyka,wjakiejrealizowanyjesttekst;typkontaktuję-zykowego;uwarunkowaniapragmatyczneikomunikacyjne�
35
Rys. 1. Schemat czynników sytuacyjnych (zastosowany do analizy tekstu z wykorzystaniem strategii) Najbardziej elementarnym czynnikiem sytuacyjnym, mającym wpływ na organizację analizowanych w pracy tekstów, jest ich ustność. Zakładamy, że tekst mówiony (z uwagi na właściwości percepcyjne) wymaga szczególnych sygnałów segmentacji, spójności i podtrzymania kontaktu. Z ustnością tekstu związane są takie cechy, jak: sekwencyjność i linearność, dialogowość, sytuacyjność (strategiom tekstotwórczym związanym ze wskazanymi uwarunkowaniami poświęcono rozdział 4).
Kolejnym czynnikiem jest oficjalność sytuacji, rozpatrywana w opozycji do nieoficjalności. W socjolingwistyce stanowi ona ważną kategorię służącą rozmówcom do budowania statusu. Dodatkowo, norma dyskursu mówiąca o oddzieleniu sfery publicznej od sfery prywatnej jest wykorzystywana strategicznie (strategie związane w sposób szczególny ze wskazaną kategorią omówiono w rozdziale 3).
Dość rozbudowany zbiór możliwych odniesień wypowiedzi implikuje jej rozpatrywanie w sytuacji wspólnego działania. Działanie to może mieć charakter zawodowy (profesjonalny) bądź niezawodowy, instytucjonalny lub nieinstytucjonalny. Ze względu na rodzaj działania można wyróżnić kontekst: polityczny, naukowy (np. historyczny, filozoficzny, bioetyczny), religijny, medialny. Ze względu na poziom ogólności odniesienia można wskazać poziom
Elementy systemu komunikowania:
– kontrola zawartości komunikatów przekazywanych w systemie, – sposoby ich dystrybucji,
– charakter kontaktów i rodzaj styczności między członkami systemu, – zadania, jakie mają do wykonania,
– reguły, normy i wzory rządzące zachowaniem członków,
– uwarunkowania sytuacyjne ze względu na zasięg i sposób komunikowania, – podwójna sytuacyjność komunikacji medialnej
Dziedzina działalności pozajęzykowej i role społeczne uczestników: – kontekst zawodowy/niezawodowy,
– instytucjonalny/nieinstytucjonalny, – potoczny/ekspercki (specjalistyczny),
– polityczny, medialny, naukowy (np. historyczny, bioetyczny), religijny, – jednostkowy, lokalny, globalny
Oficjalność sytuacji:
opozycja: sfera prywatna/sfera publiczna
Ustność realizacji tekstu (sekwencyjność, dialogowość, wąsko rozumiana sytuacyjność)
Rys�1�Schematczynnikówsytuacyjnych(zastosowanydoanalizytekstu zwykorzystaniemstrategii)
Najbardziejelementarnymczynnikiemsytuacyjnym,mającymwpływnaor-ganizacjęanalizowanychwpracytekstów,jestichustność�Zakładamy,żetekst mówiony(zuwaginawłaściwościpercepcyjne)wymagaszczególnychsygnałów segmentacji,spójnościipodtrzymaniakontaktu�Zustnościątekstuzwiązanesą takiecechy,jak:sekwencyjnośćilinearność,dialogowość,sytuacyjność(strate- giomtekstotwórczymzwiązanymzewskazanymiuwarunkowaniamipoświęco-norozdział4)� Kolejnymczynnikiemjestoficjalnośćsytuacji,rozpatrywanawopozycjido nieoficjalności� W socjolingwistyce stanowi ona ważną kategorię służącą roz- mówcomdobudowaniastatusu�Dodatkowo,normadyskursumówiącaood-dzieleniu sfery publicznej od sfery prywatnej jest wykorzystywana strategicz-nie(strategiezwiązanewsposóbszczególnyzewskazanąkategoriąomówiono wrozdziale3)� Dośćrozbudowanyzbiórmożliwychodniesieńwypowiedziimplikujejejroz- patrywaniewsytuacjiwspólnegodziałania�Działanietomożemiećcharakterza- wodowy(profesjonalny)bądźniezawodowy,instytucjonalnylubnieinstytucjonal-ny�Zewzględunarodzajdziałaniamożnawyróżnićkontekst:polityczny,naukowy (np�historyczny,filozoficzny,bioetyczny),religijny,medialny�Zewzględunapoziom ogólnościodniesieniamożnawskazaćpoziomjednostkowy(indywidualny),ponad-jednostkowypoziomlokalny(grupaspołeczna,naród),ponadjednostkowypoziom globalny(stosunkimiędzynarodowe)�Dziedzinawspólnegodziałaniadostarczain- formacji,któremniejlubbardziejbezpośredniodecydująosensiewypowiedzi,re-gulujązasadykomunikowaniasię,sąźródłemkonwencjiporozumiewania,których znajomośćwarunkujeudziałwdyskursie(strategiesensotwórczezwiązanezinter-pretacjązachowańkomunikacyjnych,jakrównieżstrategieinterakcyjnetypowedla danejdziedzinyirólspołecznychzaprezentowanowrozdziale2)� Najbardziejskomplikowanyukładelementówsytuacyjnychwiążesięzroz- patrywaniemwypowiedziwkontekściekomunikacyjnym�Instytucjonalnyime- dialnytypsystemukomunikowaniawymagauwzględnieniam�in�takichelemen-tówprzynależnychdodefinicjisytuacji,jak:kontrolazawartościkomunikatów przekazywanychwsystemie;sposobyichdystrybucji;charakterkontaktówiro-dzajstycznościmiędzyczłonkamisystemu;zadania,jakiemajądowykonania; reguły,normyiwzoryrządzącezachowaniemczłonków�Ważnymicechamisy-tuacjiwaspekciekomunikacyjnymsą:zasięgkomunikowania(wszczególności chodziodostęppodmiotówiskutecznośćdziałań)orazsposóbkomunikowania (strategiewynikająceztypówkomunikowaniaomówionowrozdziale1)�
Czynniki sytuacyjne i kontekstowe decydują o parametryzacji dyskursu wzakresiedziedzinytematycznej,ontologicznej,funkcjonalnej,wypowiedzenio-wej, aksjologicznej i konwencji gatunkowych� Parametry te porządkują zbiory informacjipochodzącychzwiedzyouwarunkowaniachsytuacyjnychwsposób właściwydlaokreślonegodyskursu�Jakjużwspomnianowpunkcie3�2,wni-niejszejpracypotraktowanodyskurspublicznyipolitycznytoczonywmediach
35