Edukacja przedszkolna a nierówności społeczne

społeczne a edukacja…

2.4.5. Podsumowanie

Opieka instytucjonalna nad dziećmi do trzeciego roku życia jest w Polsce na bardzo niskim po-ziomie, niecałe 4% dzieci uczęszcza do takich placówek. Pozostałe dzieci pozostają w domu pod opieką matki lub ojca, innego członka rodziny lub niani. Analiza opieki instytucjonalnej w innych krajach pokazuje, że jesteśmy w tym zakresie daleko w tyle. Badania pokazują również, że obok umożliwienia łączenia obowiązków rodzinnych i pracy zawodowej, jest to szansa na wyrównywa-nie różnic w zakresie kapitału kulturowego. Badania Szlendaka przeprowadzone w dwóch różnych kulturowo środowiskach pokazały, że sposób wychowania dzieci może być skrajnie różny w zależ-ności od możliwości finansowych rodziny oraz wzorów społecznych, którymi dysponuje rodzina. (Szlendak, 2003).

Fakt, iż bierność zawodowa kobiet wiąże się silnie z liczbą dzieci w rodzinie, nasuwa przypuszczenie, że to brak dostępu do instytucjonalnej opieki nad dzieckiem jest barierą aktywności matek w tym zakresie. Jednak nie można wykluczyć, iż istotną rolę odgrywa tu przekonanie, że najlepsza opieka dla dziecka w tym wieku to opieka domowa. Niemniej można powiedzieć, że dzieci z rodzin wielo-dzietnych rzadziej objęte są opieką instytucjonalną w wieku do lat trzech, a to właśnie dla nich takie wsparcie miałoby największe znaczenie.

2.5. Edukacja przedszkolna a nierówności społeczne

2.5.1. Miejsce zamieszkania

Miejsce zamieszkania jest jednym z ważniejszych kryteriów wyznaczających dostęp dziecka do edu-kacji przedszkolnej. Dane pokazują, że mimo iż liczba przedszkoli od 2005 roku stale wzrasta, to dzie-ci miejskie mają znacznie łatwiejszy dostęp do tego rodzaju edukacji.

Wykres 2.9. Dzieci w wieku 3–6 lat w instytucjach wychowania przedszkolnego w procentach

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 wieś miasto Polska 2011/2012 2010/2011 2009/2010 2008/2009 2007/2008

2.5. Edukacja przedszkolna a nierówności społeczne Rozdział 2. Nierówności

społeczne a edukacja…

W roku szkolnym 2011/2012 edukacją przedszkolną objętych było 70,8% dzieci w wieku 3–6 lat. Podobnie jak w latach poprzednich istnieje dysproporcja między liczbą dzieci miejskich i wiejskich uczestniczących w edukacji instytucjonalnej w tym wieku. Różnica ta jednak stopniowo ulega zmniejszeniu, pięć lat temu wynosiła około 42 punktów procentowych, obecnie około 30.

Od roku szkolnego 2008/2009 funkcjonują w Polsce cztery formy opieki przedszkolnej dla dzieci w wieku 3–6 lat: przedszkole, oddział przedszkolny przy szkole podstawowej, zespół wychowania przedszkolnego oraz punkt przedszkolny. Do przedszkoli uczęszczają dzieci w wieku 3–6 lat, do od-działów przedszkolnych przy szkołach dzieci głównie sześcioletnie, zespoły wychowania przed-szkolnego oraz punkty przedszkolne przeznaczone są dla dzieci 3–5 letnich. Rozkład liczby takich placówek w mieście i na wsi jest zróżnicowany.

Wśród placówek wychowania przedszkolnego w mieście dominują przedszkola. Stanowią 69,7% wszystkich placówek opieki. Oznacza to, że dzieci z tego środowiska w wieku 3–6 lat objęte są cało-dniową edukacją. Na wsi najwięcej jest oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Sta-nowią 62,8% placówek przedszkolnych. Zatem dzieci wiejskie w wieku sześciu lat rzadziej niż dzieci miejskie mają za sobą długi staż edukacji przedszkolnej. Badania Murawskiej pokazują, że dobrego przedszkola, i to od 3 roku życia, najbardziej potrzebują dzieci z rodzin o niskim statusie społecznym (Murawska, 2004).

W dalszym jednak ciągu tylko niecałe 60% dzieci w wieku 3–4 lat uczestniczy w Polsce w edukacji przedszkolnej. Zróżnicowanie według województw tego wskaźnika pokazuje wykres 2.10.

Wykres 2.10. Odsetek placówek edukacji przedszkolnej różnego typu w mieście i na wsi w roku szkolnym 2011/2012

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

oddziały wychowania przedszkolnego i punkty przedszkolne oddziały przedszkolne w szkołach przedszkola wieś

miasto

Źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2011/2012. GUS, 2013

Największy odsetek dzieci w tym wieku uczęszcza do placówek w województwach opolskim (72%), śląskim (65%) i mazowieckim (66%), najmniej w województwach warmińsko-mazurskim (46,1%), kujawsko-pomorskim (46,3%) i podkarpackim (48,8%). Wyraźnie widać, że istnieje związek między poziomem urbanizacji regionu a udziałem dzieci w wieku 3-4 lat w edukacji przedszkolnej.

136

2.5. Edukacja przedszkolna a nierówności społeczne Rozdział 2. Nierówności

społeczne a edukacja…

Wykres 2.11. Odsetek dzieci w  wieku 3–4  lat w  instytucjach wychowania przedszkolnego w  województwach w  roku 2011/2012 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Polska dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie

Źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2011/2012. GUS, 2013

W związku z rozporządzeniem w sprawie obniżenia wieku szkolnego z 2009 roku stopniowo dzieci sześcioletnie rozpoczynają naukę w szkole. W roku szkolnym 2011/2012 do klas pierwszych uczęsz-czało około 19% dzieci w tym wieku. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym we wrześniu 2014 roku dzieci urodzone w 2008 roku od 1 stycznia do 30 czerwca powinny znaleźć się w klasie pierwszej. Pozostałe dzieci urodzone w tym roku rozpoczną naukę we wrześniu 2013 roku wraz z dziećmi urodzonymi w 2009 roku. Dzieci w wieku pięciu lat natomiast będą objęte obowiązkową edukacja przedszkolną.

2.5.2. Wykształcenie rodziców

Badania związku między uczęszczaniem do przedszkola a umiejętnościami dzieci na progu szko-ły podstawowej (Murawska, 2004) potwierdzają przekonanie, iż wczesna i długotrwała edukacja przedszkolna ma duże znaczenie dla rozwoju umiejętności dzieci z rodzin o niskim statusie społecz-nym mierzospołecz-nym wykształceniem rodziców. Autorka stwierdziła, iż poziom umiejętności uczniów na progu szkoły jest silnie zróżnicowany, a najważniejszym ich wyznacznikiem jest SES (Status Eko-nomiczno Społeczny) rodziny ucznia.

Poziom tych umiejętności jest znacząco powiązany z edukacją przedszkolną. Długość edukacji przedszkolnej ma szczególne znaczenie dla dzieci – w szczególności chłopców – o niskim SES. Wykres 2.12., zaprezentowany poniżej, pokazuje, że najkrócej przedszkolnej edukacji poddawane są dzieci, które najbardziej jej potrzebują, czyli takich rodziców, gdzie przynajmniej jedno z nich ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Najdłuższy staż przedszkolny mają dzieci rodziców z wyższym wykształceniem.

2.5. Edukacja przedszkolna a nierówności społeczne Rozdział 2. Nierówności

społeczne a edukacja…

Wykres 2.12. Długość stażu przedszkolnego z uwzględnieniem wykształcenia rodziców. Dzieci uczęszczające do klasy pierwszej w roku szkolnym 2009/2010

0% 20% 40% 60% 80% 100%

3 lata i więcej 2 lata

1 rok nie uczęszczało do przedszkola

podstawowe

zasadnicze zawodowe

średnie

wyższe

Źródło: Społeczeństwo w drodze do wiedzy. Raport o stanie edukacji, 2010. IBE

2.5.3. Ubóstwo

Bieda ma związek z niskim wykształceniem. Dzieci z rodzin o niskim wykształceniu najrzadziej trafiają do placówek wychowania przedszkolnego, można zatem przypuszczać, że barierą dostępu do tego rodzaju edukacji jest dla nich bieda. Pobyt dziecka w przedszkolu jest kosztowny, w związku z tym pozostaje w domu.

2.5.4. Niepełnosprawność

Dzieci niepełnosprawne mają prawo do edukacji przedszkolnej w przedszkolach ogólnodostępnych, w przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkolach integracyj-nych. Placówki takie muszą zapewnić dziecku realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, warunki do nauki oraz sprzęt specjalistyczny, realizację programu naucza-nia i wychowanaucza-nia z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dziecka z punktu widzenaucza-nia rodzaju jego niepełnosprawności, zajęcia rewalidacyjne oraz umożliwić mu integrację ze środowiskiem ró-wieśniczym. Tak złożone warunki, jakie musi spełniać placówka, stanowią barierę w dostępie dzieci do opieki przedszkolnej. Placówki traktują dzieci niepełnosprawne jako swoiste obciążenie i zwykle ograniczają ich przyjmowanie (Giza, 2010). Dzieci te mogą rozpocząć edukację przedszkolną w wie-ku 3 lat, ale mogą pozostać w placówce powyżej szóstego rowie-ku życia, aż do ukończenia ośmiu lat. W 2012 roku w placówkach wychowania przedszkolnego dzieci niepełnosprawne stanowiły jedynie 1,0% wszystkich przedszkolaków. Organizowane są dla nich przedszkola specjalne. W roku szkolnym 2011/2012 było 118 takich placówek (o 14 więcej niż w roku poprzednim). Dzieci niepełnospraw-ne rzadko uczęszczają do takich placówek na wsi (GUS, 2013). Praktycznie dzieci niepełnosprawniepełnospraw-ne na wsi o wiele częściej niż w mieście skazane są na marginalizację, ponieważ później są diagno-zowane, często dopiero w momencie rozpoczęcia obowiązku edukacyjnego, oraz nie mają szans na wspomaganie rozwoju z powodu braku dostępu do specjalistycznej placówki.

138

2.6. Edukacja wczesnoszkolna a nierówności społeczne