Opieka i edukacja małych dzieci a nierówności społeczne

społeczne a edukacja…

W dalszej części tego tekstu przyjrzymy się, jak główne kategorie, takie jak miejsce zamieszkania, wykształcenie rodziców, ubóstwo oraz obce obywatelstwo wpływają na karierę edukacyjną dziecka w okresie od urodzenia do końca edukacji wczesnoszkolnej.

2.4. Opieka i edukacja małych dzieci a nierówności społeczne

2.4.1. Miejsce zamieszkania

W 2012 roku w Polsce dzieci do lat 3 w ramach opieki instytucjonalnej mogły uczęszczać do żłobka lub oddziału żłobkowego. Liczba dzieci objętych opieką żłobkową jest w Polsce bardzo niska, cho-ciaż wzrosła nieco w porównaniu do roku 2011. Wykres 2.5 pokazuje odsetek dzieci objętych opieką instytucjonalną w 2012 roku.

Najpopularniejszą formą opieki instytucjonalnej jest żłobek. W tej instytucji dziecko może przeby-wać do 10 godzin dziennie, ale blisko 27% placówek opiekowało się dziećmi dłużej. Wśród dzieci poniżej trzech lat objętych opieką instytucjonalną najwięcej jest dwulatków. Wykres 2.6 pokazuje rozkład procentowy wieku dzieci objętych opieką żłobkową.

Większość placówek, bo 54%, ma charakter niepubliczny. Oferują ponad 27% miejsc. Sektor nie-publiczny dominuje w zakresie klubów dziecięcych, należy do niego 97% tego rodzaju placówek. Żłobki mają przede wszystkim charakter publiczny. Stanowią 63% takich placówek. (GUS, 2013). Usytuowanie żłobków na terenie kraju jest bardzo zróżnicowane. Wykres 2.8 pokazuje, że najwięcej dzieci poniżej trzech lat objętych opieką instytucjonalną jest w województwach opolskim i dolno-śląskim. Najmniej dzieci uczęszcza do tego rodzaju placówek w województwach pomorskim, lubel-skim i warmińsko-mazurlubel-skim. Największa liczba placówek znajduje się w dużych miastach. Mimo to ciągle istnieją tam niezaspokojone potrzeby społeczne na zapewnienie opieki dla dzieci poniżej trzech lat w sposób instytucjonalny. Na terenach wiejskich nie ma praktycznie dostępu do placówek opieki dla małych dzieci. Zaledwie w 13% gmin znajdują się placówki opieki nad dziećmi do lat trzech (Chłoń-Domińczak i Magda, 2013).

Wykres 2.6. Odsetek dzieci poniżej 3 lat objętych opieką instytucjonalną

oddział żłobkowy klub dziecięcy żłobek ogółem w 2012 ogółem w 2011 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 Źródło: GUS, 2013

132

2.4. Opieka i edukacja małych dzieci a nierówności społeczne Rozdział 2. Nierówności

społeczne a edukacja…

Wykres 2.7. Rozkład procentowy wieku dzieci objętych opieką żłobkową

0 10 20 30 40 50 60 4 lata i więcej 3 lata 2 lata rok poniżej roku Źródło: GUS, 2013

Wykres 2.8. Dzieci do lat trzech objęte opieką instytucjonalną w 2012 roku w procentach według województw

0 1 2 3 4 5 6 7 8 Polska dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: GUS, 2013 2.4.2. Wykształcenie rodziców

Zapotrzebowanie na żłobki wciąż przewyższa podaż, mimo znaczącego wzrostu liczby takich pla-cówek w ciągu ostatnich dwóch lat. Wszystkie placówki publiczne oraz prawie połowa prywat-nych mają listę oczekujących. W tej sytuacji żłobki wyznaczają kryteria przyjmowania dzieci. Zwykle

2.4. Opieka i edukacja małych dzieci a nierówności społeczne Rozdział 2. Nierówności

społeczne a edukacja…

wymagają aktywności zawodowej obojga rodziców lub przyjmują dzieci z rodzin będących w trud-nej sytuacji (Pięta-Kosińska, Ruzik-Sierdzińska 2010). Jeśli są to dzieci rodziców pracujących, to należy przypuszczać, że częściej mają wykształcenie wyższe lub średnie, niż ci, których dzieci nie uczęsz-czają do placówki opieki nad dzieckiem poniżej trzech lat. Jakie są proporcje w stosowaniu jed-nego bądź drugiego kryterium przyjmowania dzieci do placówki, trudno powiedzieć, bowiem nie ma w tym zakresie badań.

2.4.3. Ubóstwo

Opłaty za pobyt dziecka w żłobku lub oddziale żłobkowym to stosunkowo nieduży wydatek. Nie-duży w porównaniu do zatrudnienia niani na pełny etat, kiedy trzeba wydać około 2000 złotych miesięcznie. Są to dane orientacyjne, bowiem w dalszym ciągu instytucja niani funkcjonuje w szarej strefie. W zależności od dofinansowania z gminy, czesne oraz koszty wyżywienia dziecka w żłob-ku wynoszą średnio od 836 do 292 złotych miesięcznie. (Pięta-Kosińska i Ruzik-Sierdzińska, 2010) Za pobyt dziecka w żłobku publicznym z dotacją trzeba było zapłacić średnio 270 złotych mie-sięcznie, a za pobyt w żłobku prywatnym z dotacją średnio 354 złote. Dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 2012 roku zebrane z 211 gmin pokazują, że koszt pobytu dziecka w żłobku wynosił 1033 złote, a w klubiku 656 zł. Rodzice ponosili średnio 31% kosztów, czyli około 318 zł, pozostałą część kosztów pokrywały gminy (Chłoń-Domińczak i Magda, 2013). Zakres oraz wysokość dofinansowania pobytu dziecka w żłobku zależy od określenia potrzeb lokalnej społeczności w tym zakresie przez gminę, chociaż możliwość dofinansowania placówek prywatnych zarejestrowanych w oparciu o ustawę o działalności gospodarczej, nie jest w ustawie o jednostkach samorządu te-rytorialnego jednoznacznie określona. Wysokość dofinansowania w 2010 roku wahała się od 9% do 92% kosztów pobytu dziecka w placówce. Średnio w tym samym roku udział gminy w pokryciu kosztów pobytu dziecka w dotowanych placówkach wynosił 66%. Trudno orzec, w jakim stopniu

Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3 z 2011 roku wpłynęła na wzrost wydatków z budżetów

samo-rządów na opiekę nad dziećmi w wieku żłobkowym, jednak taki trend można zanotować w dużych miastach (Chłoń-Domińczak i Magda, 2013). Tak duże zróżnicowanie kosztów opieki nad dzieckiem ponoszonych przez rodziców na terenie kraju powoduje powstawanie różnic w dostępie do tego rodzaju opieki.

Pewnych informacji na temat sytuacji materialnej rodzin z dziećmi dostarczają wyniki polskiej edycji badań Generations and Gender Survey. Aktywność zawodowa kobiet jest silnie związana z macie-rzyństwem. Wzrost bierności zawodowej można zauważyć szczególnie mocno u kobiet, które mają dwoje i więcej dzieci do trzech lat. Pracujące kobiety korzystają dwukrotnie częściej z opieki instytu-cjonalnej i prywatnej, niż niepracujące zawodowo. (Chłoń-Domińczak i Magda, 2013). Z kolei wśród kobiet biernych zawodowo relatywnie częściej można odnotować korzystanie ze żłobka, natomiast kobiety będące na urlopie macierzyńskim częściej zatrudniają nianię. Prawdopodobnie wiąże się to z zasobnością domowego budżetu.

2.4.4. Niepełnosprawność

Wczesne wspomaganie rozwoju to zadanie, jakie wyznacza Ustawa o systemie oświaty w stosunku do dzieci niepełnosprawnych. Za organizowanie takiego działania odpowiedzialne są przedszkola, szkoły oraz publiczne i niepubliczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne. We wszystkich tych instytucjach mogą być tworzone zespoły, których celem jest pobudzenie psychoruchowego i spo-łecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do momentu pójścia do szkoły. Wspomaganie rozwoju dziecka, zgodnie z rozporządzeniem do ustawy o systemie edukacji, obej-muje współpracę z rodzicami dziecka i prowadzone może być tylko przez osoby z odpowiednimi kwalifikacjami. Dzieci niepełnosprawne w wieku 0–3 pozostają głównie pod opieką rodziny. Jest to czas rozpoznawania rodzaju niepełnosprawności, opracowania programu wspomagania rozwoju dziecka i jego realizacji w poradni, bądź w domu dziecka.

134

2.5. Edukacja przedszkolna a nierówności społeczne