Zajęcia muzykoterapeutyczne opierają się przede wszystkim na wyko-rzystaniu podstawowych form działalności muzycznych i ruchowych przy muzyce, do których należą: marsz, biegi, podskoki, cwał, skłony wykonywa-ne zgodnie z akompaniamentem muzycznym; ćwiczenia realizujące ruchową
Aktywność taneczna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 91 wartość tematów rytmicznych czy wykorzystujące elementy tańców klasycz-nych, towarzyskich, ludowych i współczesnych (Gulińska-Grzeluszka, 2009).
Muzykoterapia zaspokaja także potrzeby okresu dzieciństwa: „Swobod-na i „Swobod-natural„Swobod-na aktywność w muzykoterapii budzi radość i chęć do życia, uła-twiając tym samym terapeutyczny dostęp do emocji. Wobec rosnącej liczby przypadków zaburzeń rozwoju i niepokojących zachowań u dzieci właśnie twórczo-terapeutyczna praca z medium, jakim jest muzyka, może w przy-szłości istotnie zyskać na znaczeniu” (Temming, 2005, s. 15, za Stegemenn, Hitzeler, Blotevogel, 2015). Natomiast „przez muzykoterapię dla dzieci rozu-mie się przemyślane i planowane używanie muzyki i/lub jej elementów w ra-mach realizacji terapeutycznej z dzieckiem lub nastolatkiem w celu odbudo-wania, podtrzymania i wspierania ich zdrowia psychicznego i somatycznego oraz korekcji i wspomagania rozwoju” (Stegemann, 2015, s. 64).
W czasie realizacji zadań muzykoterapeutycznych realizowane mogą być między innymi takie cele, jak podczas każdej innej aktywności tanecz-nej, to znaczy: emocjonalne (aktywizują bądź wyciszają przeżycia i emocje małych tancerzy); społeczne (poprawiają komunikację i interakcję w gru-pie uczestników); poznawcze (stymulują myślenie, pamięć, wyobraźnię, uwagę); psychomotoryczne (wspomagają koordynację ruchową i orientację w przestrzeni); społeczne (Cesarz, 2012). Muzykoterapia spełnia ważną rolę w rozwoju dzieci, ponieważ jej zadaniem jest wykrywanie i diagnozowanie oraz stymulowanie ich potrzeb i uzdolnień, a także wskazywanie na moż-liwości kompensacyjne uczniów z problemami szkolnymi i życiowymi (Ba-czyńska, 2008). Skoro pełni znaczącą rolę w rozwoju dzieci, to moim zda-niem także w przypadku dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a zwłaszcza takich.
Na potrzeby analizy aktywności tanecznej dzieci ze specjalnymi potrze-bami edukacyjnymi zasadne jest przedstawienie schematu Mobilnego Mo-delu Rekreacji Muzycznej (MMRM), autorstwa lekarza i muzykoterapeuty M. Kieryła (1993, 1995, 1996). Jego zdaniem jest to układ zróżnicowanych pod względem formy ćwiczeń ruchowych, oddechowych i wyobrażenio-wych przy muzyce. Każde z nich stymuluje do innego typu aktywności.
Mają charakter mobilny, gdyż w zależności od potrzeb zmienia się ich ko-lejność, powtarza się je lub redukuje (Piotrowska, 1998). W modelu można wskazać pięć następujących etapów aktywności dzieci: odreagowanie (to początek procesu redukcji wzmożonego napięcia psychofizycznego po-przez krótkie, szybkie ćwiczenia ruchowe w formie, np. podskoków, tup-nięć); zrytmizowanie (polega na wykonywaniu prostych, wolnych ćwiczeń do muzyki ze słyszalną budową utworu „AB”); uwrażliwienie (to faza, w której realizowane są główne treści zajęć; wykorzystywane są elementy pantomimy, psychodramy muzycznej, ekspozycji zadań związanych z
per-cepcją muzyki i uwrażliwieniem na jej przebieg); relaksacja (to moment na-uki różnych form odpoczynku, obejmuje ćwiczenia izometryczne oraz tre-ning relaksacyjny z elementami wizualizacji); aktywizacja (poprzez którą ujawnić się mogą zdolności twórcze uczestników; ćwiczenia z tego obszaru to krótkie zadanie ruchowe przy muzyce o żywym tempie, miłym nastroju, mające na celu przywrócenie naturalnej aktywności życiowej i motywacji do działania) (Gulińska-Grzeluszka, 2008, 2009; Hofmann, 2010; Broda-Ba-jak, Majewska, 2010).
Twórca muzykoterapii (Kierył, 1996, 2014) zwraca uwagę na dwa rodzaje efektów stosowania tej metody. Wyróżnia natychmiastową skuteczność, któ-ra polega na popktó-rawie nastroju, korekcie postawy, napięciu lub rozluźnieniu dużych lub/i małych grup mięśniowych, oraz długofalową, jako utrwalenie nabytych sprawności psychofizycznych i redukcję negatywnych objawów w tym zakresie. Autor podkreśla, że każdy nauczyciel, nawet z minimalny-mi zdolnościaminimalny-mi muzycznyminimalny-mi bez wykształcenia muzykoterapeutycznego, może i powinien prowadzić zabawy muzyczne, ruchowe, taneczne z wyko-rzystaniem tej metody.
Choreoterapia
Rozważaniami definicyjnymi na temat choreoterapii zajmowało się wiele osób, jednak z wielości tych ujęć należy zacytować słowa, które odnoszą się do dzieci. W opinii M. Hitzelera (2015, s. 83-84): „terapia tańcem dla dzieci i młodzieży wykorzystuje taniec i ruch – poprzez interaktywne przeżywanie ciała i ruchu – oraz muzykę i media w ramach relacji terapeutycznej. Celem oddziaływania terapeutycznego jest odzyskanie, zachowanie i wspieranie zdrowia psychicznego, fizycznego i poznawczego dzieci i młodych ludzi tak, aby mogli oni rozwijać stabilną tożsamość i autonomię”.
Opisując aktywność taneczną dziecka ze specjalnymi potrzebami edu-kacyjnymi, należy przypomnieć, że przedstawiona metoda choreoterapii nie opiera się na nauce techniki, kroków czy też układów tanecznych, ale stanowi odnajdywanie własnego wewnętrznego rytmu, uwalnianie się od codziennych napięć. Podczas zajęć, wsłuchując się w muzykę oraz same-go siebie, młody tancerz może odnaleźć własny rytm, zsame-godny z jesame-go we-wnętrznym, naturalnym rytmem. Do podstawowych zadań choreoterapii, jak wskazuje m.in. M. Śniarowska-Tlatlik (2007), należy funkcja: ekspre-syjna (umiejętność rozpoznawania charakteru rytmu i ruchu własnego);
eksploracyjna (poszukiwanie i świadomość własnych możliwości i ograni-czeń); rozwojowa (rozwój osobisty jako droga do własnego wnętrza); har-monizująca (doskonalenie nierozerwalności, wzajemne oddziaływanie ciała
Aktywność taneczna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 93 i psychiki); aktywizująca (uaktywnienie ukrytego potencjału ruchowego);
stabilizująca (umiejętność wyciszenia, poczucie zaufania do samego siebie);
koncentrująca (skupienie się na tym, co najważniejsze – przeżywanie); roz-luźniająca (odblokowanie twórczego potencjału), wymiany (relacja między uczestnikami w formie wymiany emocji, myśli, działań, przeżyć, doświad-czeń). Celem choreoterapii jest połączenie prawidłowo funkcjonującego cia-ła ze zdrowym duchem, dlatego też mogą w niej uczestniczyć osoby (szcze-gólnie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi) mające trudności z werbalnym wyrażaniem swoich stanów emocjonalnych, w relacjach mię-dzyludzkich, nieakceptujące własnego ciała, o niskim poziomie poczucia wartości, a także te, które chcą poznać lepiej siebie, podnieść kompetencje komunikacyjne.
Opisywana metoda, stosowana u dzieci w profilaktyce i terapii tańcem (a więc także u dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi), może służyć jako wstęp do efektywnego uczenia się i podnoszenia sprawności percepcyj-nych. Wynika to z ogromnego znaczenie muzyki dla funkcjonowania central-nego układu nerwowego, opisacentral-nego przez A. Tomatisa (za Hofmann, 2010).
Wykazał on, że ucho jest organem nie tylko do słuchania i słyszenia, rozpo-znawania dźwięku, zachowania równowagi i wyprostowanej postawy cia-ła, kontrolowania orientacji przestrzennej, ale także jest instrumentem, który bierze udział w skuteczności przyswajania informacji. Dlatego też obcowanie z muzyką poprawia m.in.: koncentrację, kreatywność, podwyższa motywa-cję, kondycję fizyczną i psychiczną, napięcie mięśniowe. Muzyka spełnia więc zasadniczą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu jednostki, stając się natu-ralnym lekiem na wiele dolegliwości.
Każdy nauczyciel powinien pamiętać, że wprowadzanie aktywności ta-necznej może wspierać rozwój dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjny-mi, zwiększając ich aktywność zarówno w różnych obszarach treści progra-mowych, jak i sfer rozwojowych.
Muzyka w edukacji małego dziecka ma wartość nieograniczoną. Wyci-sza, rozwija słuch muzyczny i fonemowy. Ulubione motywy muzyczne mogą być sygnałem organizacyjnym w różnych momentach aktywności przedszko-laków. Każde dziecko w sposób spontaniczny i nieskrępowany reaguje na muzykę. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych chętnie uczestniczą w różnych formach muzykowania. Cieszy je ruch przy muzyce, jeśli nie mogą wykazać się wśród rówieśników innymi umiejętnościami, to mogą zabłysnąć w tańcu lub improwizacji muzycznej. Na podkreślenie zasługuje renesans tańców ludowych. Coraz więcej dzieci ma kontakt z tradycyjnymi tańcami polskimi. Rodzice zainspirowani w przedszkolu występami, podczas których ich dzieci prezentują krakowiaka, poloneza, czy też inne tańce, zapisują swoje dzieci na zajęcia zespołów ludowych.