Aktywność taneczna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjny-mi to przede wszystkim możliwość wyrażania siebie. Zdaniem Heleny Ce-sarz (2008) muzyka poprzez rytm i swoją treść porusza całe ciało, umysł oraz uczucia tańczącego (a więc i dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjny-mi – B. Kosztyła). Na podstawie własnego doświadczenia zawodowego (jako nauczyciela wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej oraz in-struktora tańca) przygotowałam zestaw zadań tanecznych dla dzieci ze spe-cjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Grupa dzieci: Uzdolnieni pod względem muzyczno-ruchowym
Opis ćwiczenia: „Układanka” każde dziecko na wylosowanej kartce ma podane (narysowane, napisane) figury tańca, np. paso doble. Uczniowie mogą mieć kilka zadań w zależności od indywidualnych predyspozycji. Ich zadaniem może być połączenie w tańcu w sposób płynny: a) wszystkich figur w dowolnej kolejności; b) wszystkich wskazanych figur oraz własnych (ilość dowolna); c) całego zestawu kroków według podanej kolejności; d) całego zestawu kroków i figur oraz własnych propozycji tanecznych.
Grupa dzieci: Słabosłyszący
Opis ćwiczenia: „Rytm” – prowadzący i mały tancerz siedzą obok sie-bie. Prowadzący wystukuje rytm palcem/palcami/dłonią, np. na przedramie-niu czy ramieprzedramie-niu dziecka słabosłyszącego. Następnie, trzymając dłoń dziecka, wspólnie wystukują rytm na różnych podłożach (np. ręce, kolanie, blacie ław-ki). W dalszej kolejności dziecko podejmuje próbę wystukania rytmu według
„wzoru” (miejsce i część ciała) prowadzącego. Po opanowaniu ćwiczeń kie-rowanych, mały tancerz podejmuje samodzielnie próbę wystukiwania rytmu w pozycji siedzącej według własnego pomysłu. W dalszej części prowadzący wystukuje rytm stopami. Uczeń, siedząc obok, kładzie dłoń na kolanie prowa-dzącego – czując w ten sposób wystukiwany rytm. Następnie samodzielnie podejmuje próbę pracy swoich nóg. W momencie dogodnym dla ucznia dalsze ćwiczenia można już realizować w pozycji stojącej. Dla wzmocnienia komuni-kacji między prowadzącym a osobą słabosłyszącą można stosować umowne znaki graficzne, oznaczające sposób wykonywania rytmu. Nauczyciel powi-nien pamiętać, aby zmiana „kodów” była zgodna z frazami tanecznymi.
Grupa dzieci: Niepełnosprawni ruchowo
Opis ćwiczenia: „Opowieść muzyczno-ruchowa”. Uczniowie (niezależnie od możliwości ruchowych), słuchając opowiadania nacechowanego opisami zja-wisk przyrodniczych oraz sposobem poruszania się zwierząt, środków lokomo-cji, podejmują próbę pokazania treści swoim ciałem: mimiką, gestami, ruchem.
Aktywność taneczna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 95 Grupa dzieci: Niedostosowani społecznie (osoby konfliktowe)
Opis ćwiczenia: Każda osoba po wylosowaniu informacji (zapisanego symbolu graficznego) podejmuje próbę zastosowania tego elementu, poru-szając się w oryginalny sposób do muzyki. Dzieci, poruporu-szając się, obserwują siebie nawzajem, próbują odnaleźć osobę z tym samym (lub podobnym) zna-kiem. Dzieci po odnalezieniu swojej pary wspólnie tworzą sposób prezentacji swojego „kroku” w rytm muzyki. Następnie każda para losuje kolejną infor-mację o sposobie poruszania. Odczytując znak graficzny, podejmuje się, ana-logicznie jak w części pierwszej, odnaleźć parę poruszającą się takim samym krokiem. Teraz, tworząc czwórki, znów losują symbol, jaki mają zastosować w swoim „tańcu”. W dalszej kolejności dzieci mogą tworzyć większe gru-py, dochodząc do stworzenia dwóch grup, a następnie jednej grupy. Ważne jest, aby każda grupa swoją prezentację wykonywała jako cały zespół, aby ich praca muzyczno-ruchowa była efektem ustalenia pewnej kolejności ruchów i ustawienia.
Na zakończenie można wspólnie ułożyć choreografię z wylosowanych wcześniej symbolów graficznych – sposobu poruszania się (np. cztery kroki marszu w miejscu, cztery podskoki na jednej nodze w miejscu, cztery pod-skoki na lewej nodze w miejscu, czterema krokami obrót wokół własnej osi w prawo, czterema krokami obrót wokół własnej osi w lewo).
Grupa dzieci: Trudności adaptacyjne (nieśmiałość)
Opis ćwiczenia: Każdy z uczestników wykonuje kilka swoich wizytó-wek według własnego pomysłu (najlepiej tyle, ile jest uczestników zabawy) i przypina je do swojego ubrania w widocznym miejscu. Uczestnicy usta-wieni para za parą po kole w pierwszym kierunku tańca. Następnie w rytm muzyki (najlepiej marszowej) poruszają się po linii koła (np. osiem kroków), starając się zachować takie same odległości między każdą parą. Zasadne jest, aby nie było tzw. pierwszej i ostatniej pary. Dzieci na „ósmy” krok stają twa-rzą do siebie, klaszczą w swoje dłonie osiem razy. Następnie w trzymaniu prostym w parze (kółeczko) obracają się w prawą stronę osiem kroków. Teraz następuje pauza w muzyce (zatrzymanie muzyki) i każdy z uczestników daje osobie, z którą tańczył, swoją wizytówkę. Zadaniem dzieci jest „zdobycie”
jak największej liczby wizytówek, a tym samym zatańczenie z jak największą liczbą osób. Po wymianie wizytówkami każde z dzieci podchodzi do wybra-nej przez siebie inwybra-nej osoby, kłania się, zapraszając do wspólnego tańca.
Grupa dzieci: Nadpobudliwość
Opis ćwiczenia: Każde dziecko otrzymuje fragment różnego kształtu i grubości tkaniny. Stojąc w dowolnym miejscu sali, wykonują zestaw ćwi-czeń (proponowanych przez prowadzącego) w rytm muzyki, np. Koncert
fortepianowy e-moll i f-moll, F. Chopina, czy Sonata księżycowa L. van Beetho-vena. Następnie te same elementy (lub inne) uczestnicy wykonują w pozycji siedzącej, a później w leżącej. Leżąc, mogą kreślić, np. palcami, całą dłonią otwartą czy zamkniętą, różnego rodzaju figury, linie, wzory. To samo ćwi-czenie mogą wykonywać w różnym położeniu rąk, np. wzdłuż ciała, nad głową, za głową.
Podsumowanie
Na podstawie analizy literatury oraz wieloletniej pracy w zawodzie nauczyciela i instruktora tańca potwierdzam, że aktywność taneczna jest dla każdego, kto chce tańczyć, a dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyj-nymi może być ona alternatywną, a zarazem bardzo ciekawą formą własnego rozwoju emocjonalnego, społecznego oraz poznawczego.
BIBLIOGRAFIA
Baczyńska, M. (2008). Rola muzykoterapii w korygowaniu skutków niepowodzeń szkol-nych. W: W. Karolak, B. Kaczorowska (red.), Arteterapia w medycynie i edukacji. Łódź:
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi.
Broda-Bajak, M., Majewska, M. (2010). Zabawy muzyczne i elementy muzykoterapii w edukacji przedszkolnej. Bliżej Przedszkola, nr 11(110) s. 38-42.
Cesarz, H. (2012), Wybrane metody i techniki muzykoterapii w pracy z osobami zaburzo-nymi psychicznie. W: K. Stachyra (red.), Podstawy muzykoterapii. Lublin: UMCS.
Edukacja skuteczna, przyjazna i nowoczesna „Jak organizować edukację uczniów ze spe-cjalnymi potrzebami edukacyjnymi”, Przewodnik MEN, Warszawa 2010, wersja elek-troniczna PDF, www.efs.men.gov.pl, [dostęp: 23.02.2016].
Gulińska-Grzeluszka, D. (2008). Model mobilnej rekreacji muzycznej jako innowacja w pracy z dziećmi przejawiającymi zachowania agresywne. W: W. Karolak, B. Kaczo-rowska (red.), Arteterapia w medycynie i edukacji. Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno--Ekonomiczna.
Gulińska-Grzeluszka, D. (2009). Muzykoterapia dzieci agresywnych. Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej.
Hofmann, Z. (2010). Ruch i muzyka w działaniach pedagogicznych i edukacyjnych.
W: E. Kędzior-Niczyporuk (red.), O metodzie Klanzy. Teoria i praktyka. Lublin:
Wydawnictwo Klanza.
Kierył, M. (1993). Elementy muzykoterapii w pracy pedagoga. Wychowanie Muzyczne w Szkole, nr 1, s. 11-25.
Kierył, M. (1995). Mobilna Rekreacja Muzyczna. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossoliń-skich.
Kierył, M. (1996). Muzyczna apteka, czyli profilaktyka i terapia muzyczna na co dzień. Warsza-wa: Wydawnictwo Jacek Santorski & CO.
Kierył, M. (2014). Elementy terapii i profilaktyki muzycznej. Warszawa: Wydawnictwo ISDN.
Kierył, M. (2014). Mobilna Rekreacja Muzyczna, Wychowanie w Przedszkolu, nr 9, s. 18-21.
Aktywność taneczna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 97 Krzywoń, D. (2008). Taniec i muzyka w procesie wychowania i nauczania. W: W. Karolak,
B. Kaczorowska (red.), Arteterapia w medycynie i edukacji. Łódź: Wyższa Szkoła Huma-nistyczno-Ekonomiczna.
Kuźmińska, O. (2002). Taniec w teorii i praktyce. Poznań: Akademia Wychowania Fizyczne-go im. Eugeniusza PiaseckieFizyczne-go.
Lange, R. (2009). O istocie tańca i jego przejawach w kulturze. Poznań: Wydawnictwo Instytu-tu Choreologii w Poznaniu oraz Fundacji Rhytmos.
Lange, R. (2000). Taniec – choreologia – humanistyka. Poznań: Wydawnictwo Rhytmos.
Piotrowska, B. (1998). Muzykoterapia. Jelenia Góra: Wydawnictwo Nauczycielskie BMN.
Śniarowska-Tlatlik, M. (2007). Relacja choreoterapeutyczna jako spotkanie. Interperso-nalny kontekst rozwoju w terapii tańcem. W: K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała (red.), W kręgu sztuki i ekspresji dziecka – Rozważania inspirujące. Mysłowice: Wydawnictwo Górnośląskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Turska, I. (2010). Krótki zarys historii tańca i baletu. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzycz-ne SA.
Tomaszewski, W. (1991). Człowiek tańczący. Warszawa: WSiP.
Wierszyłowski, J. (1981). Psychologia muzyki. Warszawa: PWN.
Wojtuń-Sikora, B. (2008), Znaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych w psychofizycz-nym rozwoju dzieci i młodzieży. Zeszyty Nauczycielskie, nr 6, s. 16-17.
Stegemann, T., Hitzeler, M., Blotevogel, M. (2015). Arteterapia dla dzieci i młodzieży. Gdańsk:
Grupa Wydawnicza Harmonia Universalis.