Etap trzeci – zakończenie postępowania

Postępowanie to opierało się przede wszystkim na postanowieniach in-strukcjizroku1825,uzupełniającostosowałosięprzepisyinstrukcjiz1819r�

¹³⁸

 Zestawmyzatemtreśćobutychaktówprawnych�

Wypadastwierdzić,iżmiędzytymidwomainstrukcjaminiezachodząja- kieśdalekoidąceróżnice�Czasami,stanowiącyprawoprzepisałwdosłow-nym brzmieniu postanowienia wcześniejszej instrukcji� Pierwsza, z roku

1819, więcej uwagi poświęcała czynnościom poprzedzającym sporządzenie

protokołuregulacji�Natomiastdruga,z1825r�,kładzieszczególnynaciskna

czynnościorganizacyjno-technicznedokonywanejużwmomenciesporządza-niaprotokołu�

135 Art�18instrukcjihipotecznejz1825r�

136 Podsędekoczywiściemożewyznaczyćsiebiesamego,zob�art�18instrukcjihipotecznej

zroku1825�

137 Art�14instrukcjizroku1825�

138 Art� 46 pkt 1 instrukcji hipotecznej z roku 1825� „Instrukcja hipoteczna Komisją

HipotecznymWojewódzkimsłużąca,którawczymprzezniniejszeurządzeniezmienionąniezosta-ła,służyćimbędziezawskazówkęwpostępowaniu”�

Tabela9�Porównanieprzepisówinstrukcjiz1819r�iinstrukcjiz1825r�

Art� 17: „Członek do komisji

hipotecznej wybrany […] ba- czyćbędzie,abyaktatychnie-ruchomości, których hipoteka

regulowaną najpierw będzie,

najsamprzód należycie zebra-nymiiuzupełnionymizostały”^a Art� 26: „Komisja ogłaszając

termina […�] wezwie wszyst-kich interesantów� Nadto Ko-misja uwiadomi (pouczy) Iż

każdy powinien obrać sobie

zamieszkaniewkraju”, – „każdy zgłaszający się po-winien złożyć dokumenty na

którychopierasięjegoprawo�

Na tych położone będą ozna-ki, przez osoby składające je

i przez urzędnika przejmują-

cego”,

– „Jeżeli prawo zgłaszającego

sięzapisanejestdoksięgihipo- tecznejpodpowagąprawapru-skiego prowadzonej Komisja

poinformujeotreściart�152”

Art�19:„Członeksądu[…]za-piszedoprotokołuregulacji:

–stawiennictwozgłaszających

sięstron”,

– „wymieni zamieszkanie, ja-kiekażdaznichwedługart�27

i157prawazroku1818ohipo-tekachobraćsobiepowinna”, – „załączy do protokołu ob-wieszczenie w sądzie wywie-szone”,

–„[niekiedy]oryginałwezwa-niakierowanegodowłaściciela

w trybie art� 17 niniejszej in-strukcji”,

– „egzemplarz gazety zawie-rającej obwieszczenie ewentu-alnie wzmiankę przy którym

zaktówsięznajduje”�

Zachodzą dość istotne różni-ce w opisywaniu czynności

przygotowawczych do regula-cji hipotecznej przez oba akty

prawne� Pierwszy, opisując

czynności przygotowawcze,

dość szczegółowo w tytule II

art� 14 do art� 30, zajmuje się

czynnościami i obowiązkami

realizowanymi przed osobi- stymstawieniemsięprzedwy-znaczonymurzędnikiem�

Drugizroku1825zaczynno-ści przygotowawcze uznaje te

działania prawne i techniczne

(np� wszycie do protokołu ob-wieszczenia o regulacji), któ-re odbywają się już w trakcie

postępowania regulacyjnego

przedwłaściwymurzędnikiem

Art�49:„urzędnikprzyjmujący

akt,powiniennajsamprzódza- jąćsięwyjaśnieniemstanuwła-sności� W tym celu przyjmuje

oświadczenie właściciela, do-kumenty przez niego składane

przejrzyizaznaczyjewrazze

składającym”^c

Art� 20: „W regulacji samej

członek do takiej delegowany

najsamprzód zająć się winien

wyjaśnieniemstanuwłasności�

W tym celu przyjmie oświad-czenie właściciela i dowody

przezniegozłożone”

Identycznie brzmiące zapisy

wobuaktachprawnych�Jedy-naróżnicadotyczyobowiązku

przeglądaniaskładanychdoku-mentówiichzaznaczaniaczyli

parafowania^d

Art� 50: „W protokole wy-szczególniona będzie wartość

dóbr,jakasięokazujezdoku-mentów, lecz za nią nie ręczy

urząd,ręczytylkozahistorycz- nąprawdę,iżsięwdokumen-tachznajduje”^e

Art� 20 c�d�: „wymieni także

wprotokolewartośćnierucho-mości,jakasięzdokumentów

ukazuje”

O wartości nieruchomości nie

decydują ustalenia sądu, wy-nika ona tylko ze złożonych

dokumentów� Urzędnik po-twierdza istnienie dokumentu

zawierającegoinformacjeoce-nie, szacunku nieruchomości

1 2 3

itotendokumentjestpodstawą

ustaleniawartościnieruchomo-ści�

Art�51:„Przyjmujeoświadcze-nie interesownych, sądzących

mieć równe lub lepsze prawo

do własności i również do-kumenty przez nich składane

przejrzyiwspólniezaznaczy”

Art� 21: „Następnie przyjmie

oświadczenia interesantów,

którzybyrównelublepszepra-wo do własności mieć sądzili

i dowody przez nich pokłada-ne”�Art� 24: „Delegowany doku-menty do aktu regulacji przez

strony składane, wraz z nimi

stosownie do art�: 16 i 157

prawa z r� 1818 o hipotekach

zaznaczy,itakowejakoorygi-nałyprzyaktachhipotecznych

pozostawi”^f

Instrukcja z 1825 r�, przynaj-mniej literalnie rozszerza ka-talog środków dowodzących

lepsze bądź takie samo prawo

do własności osób zaintereso- wanych�Tonietylkodokumen-ty, jak w pierwszej instrukcji,

awszystkiedowody

Art�52:„Przystąpidalejurzęd-nik, przyjmujący akt do wyja- śnieniastanuobciążenia,jakie-muulegamająteknieruchomy”

Art� 22: „Przystąpi dalej do

wyjaśnienia stanu obciążeń

i wierzytelności, jakim nieru-chomośćulega”

Instrukcja z 1825 r� bardziej

szczegółowo określa elementy

stosunku zobowiązaniowego�

Nakazuje bowiem urzędniko-wi badanie nie tylko istnienia

i zakresu obowiązków dłużni-ka, ale też zakresu uprawnień

wierzyciela^g Art� 55: „Wyświeciwszy cały

stanobciążeniamajątkunieru-chomego przystąpi do wykry-cia stanu obciążenia, jakiemu

ulegać mogą prawa hipoteko-wane”

Art�23:„Powyjaśnieniustanu

obciążenia delegowany przy- stąpidowyjaśnieniasubonera-cji,jakimprawahipotekowane

ulegają”

Art� 57: „przedstawi urzęd-nik przyjmujący akt, stronom

stawającym, przetłumaczoną

z księgi pruskiej treść aktów

dawnych hipotecznych, przez

późniejsze niezmienionych,

i ułoży przez siebie treść no-wych aktów, jeżeli jakieś za-szły, które to połączone treści

Art�25:„Pospisaniutymspo-sobemwnioskówioświadczeń

stronstawających,delegowany

ułoży projekt do wykazu hi-potecznego i całość czynności

przedstawistawającymdopod-pisu”

Procedurapostępowaniawobu

przypadkach jest identyczna,

tzn� urzędnik, współdziałając

z osobami uczestniczącymi

wczynnościach,przygotowuje

projekt,którymabyćwpisany

do wykazu hipotecznego� Pro-jekt musi być zaakceptowany

przez ,,stawających”, czego Tabela9(cd�)

1 2 3 stanowić będą nowy wykaz

hipoteczny� Układając ten wy-kaz hipoteczny, nie będzie

układałżadnychrubryk”^h

wyrazemsąichpodpisyzłożo-nenanim,ściślejmówiącpod

nim�Różnice wynikają z koniecz-ności odwoływania się niejed-nokrotniedoistniejącychksiąg

pruskich, przekładania ich tre-ści na język polski, porówny-wania z późniejszymi aktami

iuzgadnianianowejtreści

aTakżeart�59tejżeinstrukcji�

bObaartykułydotycząprawzapisanychjużwksięgachpruskichipolskichpodpanowaniem

,,rządu austriacko-galicyjskiego i konsekwencji prawnych z tego tytułu płynących”, zob� też

KomisjaRządowaSprawiedliwościz8XI1827r�,nr11880,[w:]Prawo cywilne…,t�II,s�138�

cZob�np�uwaginas�8niniejszejpracyiprzypis72�

d Aletakiobowiązekpojawiasięwinnymmiejscu,wart�24instrukcjiz1825r�zdodatkowym

ustaleniem,żetakowe(parafowane)jakooryginaływaktachhipotecznychpozostaną�

e Instrukcja potwierdzała tylko postanowienia ustawy hipotecznej z 1818 r� – art� 39:

„Wartość dóbr jaka się okazuje z dokumentów, może być wciągnięta do wykazu hipotecznego�

Zwierzchnośćhipotecznaodpowiedzialnąjestzarzetelnośćwpisu,aniezarzetelnośćwartości”�

Zob�teżart�66„Zapewnienie,żewartośćdóbrnieruchomychwystarczynazaspokojenieobowiązku

hipotekowanego,niejestprzedmiotemuznaniazwierzchnościhipotecznej”�

fArt�16Uhz1818r�zdaniedrugie�„Nakażdymdokumenciepowinnybyćpołożoneoznaki

przezosobyskładającejeiprzezpisarzaaktowego”�Podobnejtreścizdaniedrugieart�157Uh

zdodatkowąinformacją:„złożonymibędądozbiorudokumentów,gdziepozostanąjakooryginały”�

gNiemniejzakresdziałańibadańurzędnikawobuprzypadkachjesttakisam;świadczyotym

porównanietreściart�53instrukcjizroku1819,zart�22zdaniadrugieitrzecieinstrukcjiz1825r�

h W dalszej części art� 57 ustala według jakiego porządku spisywane mają być treści do

wykazuhipotecznego:a)treśćaktustanowiącegoprawowłasności,b)ścieśnienietejżewłasności,

ciężarywieczysteisłużebności,c)długi;aoobciążeniachprzykażdym,konkretnymdługunależy

wspominać�Treśćprojektowanamusiałabyćprzyjętaprzezuczestnikówpostępowania�

Źródło:opracowaniewłasne�

Wypadastwierdzić,iżmiędzytymidwomainstrukcjaminiezachodząja-kieśdalekoidąceróżnice�Czasami,stanowiącyprawoprzepisałwdosłownym

brzmieniupostanowieniawcześniejszejinstrukcji�Pierwsza,zroku1819,wię-cej uwagi poświęcała czynnościom poprzedzającym sporządzenie protokołu

regulacji�Natomiastdruga,z1825r�,kładzieszczególnynacisknaczynności

organizacyjno-techniczne dokonywane już w momencie sporządzania proto-kołu�

Wyraźne jest natomiast w obu instrukcjach dążenie do porządkowania, ujed-nolicania, tworzenia formularzy – wzorów postępowania i wzorcowych aktów

Tabela9(cd�)

koniecznychwprocesieregulacyjnym,wsytuacjachtypowych

¹³⁹

�Przygotowanezo- staływzory:obwieszczeniadoregulacjinowejhipotekipowiatowej,protokołupier-wiastkowejregulacjihipotek,decyzjizatwierdzeniaaktupierwiastkowejregulacji,do

obwieszczeniaspadkowego,wreszciewzórwykazuhipotecznego

¹⁴⁰

�Jednak,cozo- stałopodkreślonewobuinstrukcjach,niemogąbyćuważane„jakoformaobowiązu-jąca,aletylkojakopomociradapożyteczna”

¹⁴¹

i„tylkodlainformacjiich(tj�Sądów

Pokoju)służą”

¹⁴²

�Jedynymwyjątkiemjesttutajwzórdowykazuhipotecznego,który

musiałbyćbezwzględnieodwzorowanyibyłdlasądów,,obowiązującym’’

¹⁴³

�

Czyteszczegółowepostanowieniainstrukcyjnebyływprowadzaneiwyko-nywaneprzezurzędnikówbrzezińskich?Czydasięwskazaćjakieśodstępstwaod

tych,wynikającychzprzepisówzasadpostępowania?

W dokumencie Tomasz Kubicki. Prawo hipoteczne Królestwa Polskiego z 1825 roku i jego realizacja w powiecie brzezińskim do 1914 roku (Stron 135-139)