Europeizacja horyzontalna

Europeizację horyzontalna, inaczej zwaną poprzeczną, będziemy analizować w kontekście transferu polityki pomiędzy państwami członkowskimi a UE. W związku z tym wyróŜnić moŜemy dwa typy tego transferu¹⁴⁰:

1. Transfer polityki typu pierwszego (TP1) – polega na przenoszeniu polityki i rozwiązań ze szczebla UE na szczebel krajowy za pośrednictwem programów europejskich lub w procesie integracji europejskiej;

2. Transfer polityki typu drugiego (TP2) – polega on na adaptowaniu rozwiązań i mechanizmów w procesie uczenia się jednych państw członkowskich od innych państw. Odbywa się to na zasadzie przejmowania dobrych praktyk i dobrowolnej współpracy, bez jakiegokolwiek udziału struktur centralnych UE.

140 Howell K.E., Developing Conceptualisation of Europeanization: Synthesising Methodological Approaches, Oueen’s Papers on Europeanization, No. 3/2004 s.5.

Dokonane wyodrębnienie dwóch typów europeizacji pokazuje, iŜ na potrzeby niniejszej pracy więcej uwagi poświęcone zostanie europeizacji typu pierwszego (TP1), jako Ŝe europeizacja rozumiana jako niejakie „narzucanie” pewnych wzorców postępowań i reguł gry musi odbywać się przy udziale podmiotów i instytucji centralnych UE. Przyjmiemy więc iŜ podstawowym aspektem europeizacji horyzontalnej jest TP1, natomiast TP2 stanowi wyłącznie jej uzupełnienie.¹⁴¹

NaleŜałoby być moŜe w tym momencie dokonać zdefiniowania pojęcia „transferu polityki”. W literaturze określana ona jest jako „proces, poprzez który idee, polityka, rozwiązania administracyjne i instytucje w jednym, politycznym układzie wpływają na rozwój polityki w innym politycznym układzie za pośrednictwem instytucjonalnego systemu UE”¹⁴² Często ten transfer polityki zachodzi pomiędzy państwami członkowskimi w wyniku ich niezadowolenia z obecnie działających mechanizmów politycznych i gospodarczych. W tym przypadku praktycznie zawsze ma on charakter dobrowolny.

NaleŜy w tym miejscu podkreślić, iŜ europeizacja nie jest juŜ wyłącznie procesem w którym główną rolę odgrywają podmioty działające na szczeblu centralnym, ustanawiane niezaleŜnie od opinii państw członkowskich. Kraje UE na zasadzie dobrowolnej współpracy i wymiany doświadczeń uczą się od siebie jednocześnie modyfikując własną politykę w załoŜonym kierunku. Istnieje pogląd, iŜ „transfer polityki jest przedstawiany jako bardziej akceptowalne oblicze europeizacji (…) która dokonuje się ukradkiem”¹⁴³

Najczęściej stosowanymi narzędziami w procesie transferu polityki są: - określanie wspólnych standardów działania oraz celów długookresowych;

- identyfikacja oraz przejmowanie najlepszych praktyk, spełniających określone kryteria;

- tworzenie narodowych rankingów wedle przyjętych kryteriów.

Podsumowując transfer polityki na obszarze UE następuje najczęściej poprzez współpracę państw członkowskich o charakterze dobrowolnym. Niemniej jednak równie waŜną rolę odgrywa przenoszenie rozwiązań o charakterze politycznym i gospodarczym z poziomu centralnego (za pośrednictwem instytucji UE) na poziom krajowy, co najczęściej identyfikowane jest z pojęciem europeizacji, jako Ŝe kojarzona jest ona zazwyczaj z pewnego rodzaju naciskiem lub przymusem.

141

TamŜe s.5-6

142 Bulmer S., Padgett S., Policy Transfer in the European Union: An Institutionalist Perspective, British Journal of Political Science 35/2004 s.105

143 Bomberg E., Peterson J., Policy transfer and Europeanization: Passing the Heinehen Test?, Queen’s Papers on Europeanization, No. 2/2000 s.8

Europeizacja jako proces jest najczęściej postrzegana w aspekcie dwutorowym, na który składa się wymiar odgórny i oddolny. Ten pierwszy rozumiany jest na ogół jako tworzenie i rozwój instytucji na szczeblu centralnym UE a tym samym nowych idei, zasad, praktyk, reguł i mechanizmów, natomiast drugi aspekt odnosi się do wpływu, jaki te instytucje mają na państwa członkowskie, ich systemy polityczne, gospodarcze i społeczne.¹⁴⁴

Sposobem na powiązanie europeizacji wertykalnej odgórnej z europeizacją wertykalną oddolną w zakresie interakcji zachodzących pomiędzy państwami członkowskimi jest skoncentrowanie się na roli, jaką pełnią władze narodowe w procesie kształtowania polityki europejskiej.¹⁴⁵ Podmioty krajowe mają do zrealizowania dwa zadania: z jednej strony biorą udział we współtworzeniu zasad i regulacji na szczeblu europejskim a z drugiej zmuszone są dostosować własne systemy i politykę do mechanizmów i reguł wypracowanych na szczeblu centralnym. Instytucje krajowe na wszystkich szczeblach organizacyjnych odgrywają znaczną rolę zarówno w procesie formułowania jak równieŜ wdraŜania polityk europejskich. MoŜna wobec tego zauwaŜyć, iŜ europeizacja jest w tym zakresie procesem o charakterze dwutorowym, na który składają się negocjacje i współpraca zarówno na poziomie narodowym jak i europejskim. Na poziomie narodowym podmioty starają się wywierać wpływ na swoich reprezentantów w celu zwiększenia efektywności realizacji własnych interesów. Na szczeblu europejskim natomiast, podmioty krajowe dąŜą do zdobycia jak największego udziału w kształtowaniu polityk europejskich, które będą wówczas zgodne z interesami krajowymi. Tym samym zminimalizowaniu ulegnie zakres koniecznych dostosowań krajowych systemów do wymogów europejskich. Jak juŜ wcześniej wspominano bardzo popularną i efektywną strategią współtworzenia polityki europejskiej jest przenoszenie rozwiązań krajowych na poziom centralny (czyli europeizacja oddolna). Przyczynia się do mniej „inwazyjnego” i pracochłonnego procesu dostosowawczego (tzn. europeizacji odgórnej). Z drugiej zaś strony moŜliwość skutecznego ingerowania w tworzenie polityk centralnych (europeizacja oddolna) jest bezpośrednio uzaleŜniony od stopnia wcześniejszego dopasowania polityk krajowych (europeizacja odgórna) stąd łatwo zauwaŜyć Ŝe róŜne wymiary europeizacji są ze sobą ściśle powiązane. Istotnym jest, z punktu widzenia danego państwa członkowskiego, alby aktywnie brało ono udział w działaniach zmierzających do tworzenia polityk centralnych tym samym włączając własne (krajowe) rozwiązania do wspólnotowego systemu. Wówczas proces dostosowywania będzie relatywnie łatwy i związany z mniejszą liczbą koniecznych zmian. Oddziaływanie procesu europeizacji nie zanika w opisanym przypadku, jedynie przybiera

144 Börzel T.A., Pace-Setting, Foot-Dragging… 2002, vol. 40, no. 2, p. 193-214

145

formę „uproszczoną” i oznacza, iŜ europeizacja oddolna była na tyle efektywna, iŜ zmniejszyła konieczność prowadzenia zakrojonej na szeroką skalę europeizacji odgórnej. W literaturze moŜna równieŜ natknąć się na pogląd, iŜ europeizacja jest procesem trójtorowym (włączając do niego dodatkowo europeizację horyzontalną). ZaleŜności pomiędzy poszczególnymi typami europeizacji i ich współistnienie w procesie integracji europejskiej przedstawia poniŜszy schemat. Europeizacja w wymiarze horyzontalnym na poziomie narodowym oznacza współpracę państw członkowskich, wymianę doświadczeń, dobrych praktyk oraz proces uczenia się. W skali sub-narodowej oznacza to współpracę pomiędzy instytucjami działającymi np. w regionach.

Rysunek nr 4. Europeizacja trójstopniowa w procesie integracji europejskiej.

Europeizacja odgórna Europeizacja horyzontalna Europeizacja oddolna INTEGRACJA EUROPEJSKA

śródło: Howell K. E., Developing Conceptualisation of Europeanization: Synthesising Methodological Approaches, Queen’s Papers on Europeanization, No. 3/2004

Podsumowując, europeizacja jak wyraźnie widać jest procesem wielowymiarowym i silnie złoŜonym. Pomiędzy poszczególnymi jej rodzajami istnieją, natomiast, ścisłe współzaleŜności i oddziaływania, przez co niekiedy trudno jest wyznaczyć granicę pomiędzy nimi.

3 Polityka rozwoju regionalnego w UE