Podstawy programowania okresu 2004-2006

Od dnia 1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, co równocześnie oznaczało, iŜ ma zapewniony dostęp do wachlarza instrumentów pomocy udzielanej przez Wspólnotę. Wiązało się to równieŜ ze zwiększeniem moŜliwości rozwojowych Polski zarówno pod względem gospodarczym jak i społecznym. Celom tym mają słuŜyć fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności, których Polska stała się największym, spośród dziesięciu przyjętych krajów, Beneficjentem.

Pierwszy okres programowania w Polsce przypadł na lata 2004-2006. W tym okresie czasu przyznano równieŜ pierwszą pulę środków pomocowych. Dokumentem, który regulował wszelkie kwestie związane z dostępem Polski do środków z funduszy strukturalnych był Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR). Został on zdefiniowany Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku²⁵¹ jako „dokument określający cele rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, w tym wspierane cele rozwoju regionalnego, oraz sposoby ich osiągania w okresie zgodnym z okresem programowania obejmującym lata 2004-2006”.

Jest to kompleksowy dokument regulujący zasady funkcjonowania Polski w pierwszym okresie członkostwa w Unii Europejskiej oraz zapewniający spójność działań sektorowych, horyzontalnych oraz regionalnych. SłuŜą one realizacji nadrzędnego celu określonego w NPR jako „rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia, poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym”.²⁵²

Narodowy Plan Rozwoju jest dokumentem, który szczegółowo wyznacza kierunki działań oraz wysokość środków przeznaczonych na wsparcie polityki regionalnej z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Podmiotami odpowiedzialnymi za negocjacje w ramach tych kwestii są Rząd RP oraz Komisja Europejska. NPR, będący dokumentem strategicznym, przedstawiany jest do akceptacji przez Komisję Europejską, która ostatecznie

251 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju Dz. U. 2004, nr 116, poz. 1206 wraz z późniejszymi zmianami oraz Dz. U. 2006, Nr 149, poz. 1074.

252

zatwierdza go jako tzw. Postawy Wsparcia Wspólnoty (PWW). W ramach tak sformułowanego dokumentu zdefiniowane zostały zasady wdraŜania sześciu jednofunduszowych programów operacyjnych:

1. SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw; 2. SPO Rozwój zasobów ludzkich;

3. SPO Transport;

4. SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich;

5. SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb; 6. PO Pomoc techniczna.

oraz jednego wielofunduszowego – Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Ponadto NPR obejmował równieŜ dwie inicjatywy wspólnotowe współfinansowane z funduszy strukturalnych: EQUAL oraz INTERREG.

Zestawienie programów operacyjnych oraz inicjatyw wspólnotowych wraz ze źródłami i wielkością finansowania przedstawia tabela nr 7.

Tabela nr 7. Wydatki w ramach NPR w latach 2004-2006 w Polsce.

NAZWA FUNDUSZ ^{Wartośćśrodków}

(mln euro) Programy Operacyjne

SPO Wzrost konkurencyjności

przedsiębiorstw EFRR 2 529,7

SPO Rozwój zasobów ludzkich EFS 1 782,2

SPO Transport EFRR / Fundusz Spójności 2 759,0

SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich

Europejski Fundusz Orientacji i

Gwarancji Rolnej (EFOGR) 1 947,8

SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb

Finansowy Instrument

Orientacji Rybołówstwa (FIOR) 330,5

PO Pomoc techniczna EFRR 27,0

ZPORR EFRR / EFS 4 385,2

Inicjatywy wspólnotowe

EQUAL EFS 158,9

INTERREG EFRR 261,1

Utworzenie programów operacyjnych odzwierciedla cele określone w NPR a proporcje środków na nie przeznaczonych w ramach funduszy strukturalnych uzaleŜnione są od moŜliwości kaŜdego z programu do realizacji zadań związanych ze zwiększaniem konkurencyjności oraz spójności społeczno-gospodarczej kraju. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006 wyznacza pięć najwaŜniejszych kierunków rozwoju Polski:

I. Oś rozwoju – Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw

Jest ona realizowana w ramach SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Głównym jej celem jest podnoszenie konkurencyjności gospodarki oraz zapewnienie trwałego wzrostu gospodarczego. Środki finansowe w ramach programu przeznaczone są w głównej mierze na wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie zwiększania ich innowacyjności produktowej i technologicznej. Działania w ramach tej osi finansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego a wartość środków pochodzących z funduszu to 1,3 mld euro.

II. Oś rozwoju – Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia.

Realizowana jest poprzez SPO Rozwój Zasobów Ludzkich oraz Inicjatywę Wspólnotową EQUAL. Działania w ramach tej osi koncentrują się wokół rynku pracy oraz podnoszenia jakości zasobów ludzkich poprzez edukację oraz kształcenie ustawiczne. Skierowane są równieŜ na podnoszenie konkurencyjności, przedsiębiorczości i zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw, które są warunkiem zwiększenia moŜliwości zatrudnienia pracowników na europejskim rynku pracy. Środki finansowe pochodzą z Europejskiego Funduszu Społecznego i wynoszą 1,4 mld euro.

III. Oś rozwoju – Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, promowania zrównowaŜonego rozwoju i spójności przestrzennej.

Oś trzecia wdraŜana jest poprzez SPO Transport. W ramach tego programu realizowane są dwa najwaŜniejsze cele. Pierwszy związany jest z rozbudową i modernizacją istniejącej infrastruktury drogowej oraz kolejowej. W dalszym ciągu obejmuje on działania dotyczące inwestycji w infrastrukturę portów lotniczych oraz morskich. Drugim celem programu jest finansowanie inwestycji w infrastrukturę związaną z ochrona środowiska przyrodniczego. W ramach programu rozdysponowywane są środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 627,2 mln euro.

IV. Oś rozwoju – Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie, rozwój obszarów wiejskich.

Inwestycja w ramach tej osi realizowane są poprzez SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich oraz SPO

Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb. Działania mają na celu przede wszystkim modernizację i restrukturyzację rolnictwa oraz rybołówstwa w Polsce oraz rozwój obszarów wiejskich i uzaleŜnionych od rybołówstwa. Działania w ramach czwartej osi wdraŜane są zgodnie z zasadami Wspólnej Polityki Rolnej, której nadrzędnym zadaniem jest podniesienie konkurencyjności polskiego rolnictwa w skali europejskiej oraz podniesienie standardów cywilizacyjnych mieszkańców obszarów wiejskich. Inwestycje w ramach wyŜej wymienionych programów współfinansowane są ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (ponad 1 mld euro) oraz Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa (178,6 mln euro).

V. Oś rozwoju – Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów.

Ostatnia oś jest realizowana poprzez Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Jej celem jest wspieranie procesu rozwoju oraz modernizacji wszystkich sektorów gospodarki oraz grup społecznych. Działania skoncentrowane są głównie na wspieraniu i budowaniu konkurencyjności poszczególnych regionów oraz zapobieganiu marginalizacji społecznej oraz gospodarczej obszarów dotkniętych zjawiskami restrukturyzacji (upadające gałęzie przemysłu, dominacja rolnictwa). Inwestycje dotyczą przede wszystkim modernizacji infrastruktury, rozwoju zasobów ludzkich oraz budowania współpracy międzyregionalnej. Finansowanie tych działań następuje w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (2,7 mld euro) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (360 mln euro).

Rysunek nr 5. Podział środków NPR 2004-2006 w ramach Programów Operacyjnych (środki UE) SPO WKP 18% SPO RZL 17% SPO ROL 14% SPO Transport 9% SPO RYBY 2% ^{PO PT} 0% ZPORR 40%