Integracja europejska i jej wpływ na rolę regionów

W kontekście wszystkiego, co napisano wcześniej moŜna zauwaŜyć, iŜ obecnie mają miejsce trzy procesy, które kształtują relacje na arenie międzynarodowej. Są to: globalizacja, integracja europejska (mogąca być równieŜ rozumiana jako globalizacja w skali europejskiej) oraz regionalizacja gospodarek narodowych. Zjawiska te, choć mogą się wydawać rozbieŜne w rzeczywistości doskonale się uzupełniają i tworzą nowe mechanizmy rozwoju Europy.¹⁹¹

NaleŜy zakładać, iŜ w przyszłości nadal Europa i Unia Europejska będą kształtowały kierunki integracji gospodarek światowych i utrzymają w tym zakresie wiodącą rolę. W tym celu konieczne jest by intensyfikowały swoje działania i wpływy w Europie tworząc tym samym europejski nurt globalizacji. Dzięki temu będą miały moŜliwość oddziaływania na

189 Komitet Regionów. Polska ubiega się o status obserwatora, Rzeczpospolita z 25 lutego 1999r.

190 Samorządowy głos o przyszłości, Unia & Polska, nr 2 z 28 lutego 2003 r.

191 Woś B., Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2005, s. 41

nurty o zasięgu światowym. Brak efektywnej integracji europejskiej doprowadzić moŜe, natomiast, do konfliktu interesów państw Europy oraz na porzuceniu realizacji wspólnych celów i zamiast tego skoncentrowaniu się na kwestiach wyłącznie narodowych.¹⁹²

W trakcie rozwaŜań nad procesami integracji naleŜy równieŜ zauwaŜyć, iŜ ma ona równieŜ niekiedy swoje negatywne aspekty. Wiadomym jest, iŜ procesy integracyjne wpływają na przestrzenne rozmieszczenie działalności gospodarczej i lokalizacji podmiotów a co za tym idzie stopień rozwoju regionalnego. Efektem tych procesów jest zróŜnicowanie przestrzenne stopnia rozwoju i marginalizacja niektórych obszarów. Dotychczasowe doświadczenia związane z procesami integracji wyraźnie pokazują, iŜ jest ona związana ze spowolnieniem wzrostu gospodarczego niektórych obszarów. Częstym zjawiskiem jest równieŜ pogłębienie dysproporcji rozwojowych pomiędzy regionami danego kraju co wpływa niekorzystnie zarówno na rynek pracy jak i społeczeństwo jako całość. Faktem jest, niestety, iŜ głównymi beneficjentami procesu integracji są transnarodowe korporacje, międzynarodowe podmioty gospodarcze oraz instytucje finansowe i inne „silne” jednostki. Największe korzyści równieŜ odnoszą największe, najzamoŜniejsze państwa. Wiadomym jest, iŜ kierunki działań Unii Europejskiej nie są wyznaczane przez słabe, ubogie regiony i kraje lecz przez ich potęŜnych sąsiadów.¹⁹³ Mimo opisanych zagroŜeń naleŜy jednak zauwaŜyć, iŜ integracja w ramach przestrzeni europejskiej daje moŜliwości rozwoju zarówno silnym, bogatym regionom jak równieŜ jednostkom peryferyjnym i słabo rozwiniętym, aczkolwiek tej drugiej grupie zdecydowanie trudniej jest odegrać znaczącą rolę na arenie europejskiej.

WaŜną kwestią, poruszaną juŜ wcześniej, związaną z procesami integracji jest zauwaŜalne stopniowe ograniczanie suwerenności państw narodowych. Władze państwowe wraz z rozwijająca się internacjonalizacją i europeizacją gospodarki i polityki dysponują coraz mniejszą częścią kompetencji oraz narzędzi polityki ekonomicznej. Część tej władzy przejmują ogromne, transnarodowe korporacje, instytucje finansowe oraz organy centralne Unii Europejskiej. Podmioty te (wyłączając ostatnie) juŜ od kilku dziesięcioleci „odrywają” się od podmiotów władzy państwowej.¹⁹⁴ W literaturze często podkreślane jest postępujące uniezaleŜnienie procesów gospodarczych od decyzji narodowych. W dobie globalizacji i europeizacji gospodarka światowa funkcjonuje pozbawiona podstaw narodowych,

192Brzeziński Z., Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku, Editions Spotkania, Warszawa 1993, s.191

193Kukliński A., Unionizacja polskiej przestrzeni, op. cit., s. 102.

194 Zorska A., Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 47

społecznych i kulturalnych. Kwestie regulowane na gruncie państwowym nie mają juŜ bezpośredniego przełoŜenia na wymierne efekty ekonomiczne.¹⁹⁵

Powszechny równieŜ jest pogląd, iŜ obecne zmiany w polityce regionalnej, będące efektem integracji europejskiej nie oznaczają jednak końca procesów dostosowawczych. Zapowiadają raczej dalej idące zmiany organizacyjne i regulacyjne o charakterze jakościowym. Pomimo iŜ rola i suwerenność państw narodowych jest sukcesywnie ograniczana nie moŜna nadal powiedzieć, iŜ Europa osiągnęła poziom ponadnarodowo sterowanej gospodarki, której to podmiotami są instytucje europejskie.¹⁹⁶

NaleŜy, ponadto, wyróŜnić dwa poziomy integracji europejskiej. Pierwszy z nich dotyczy przenoszenia kompetencji regulacyjnych w zakresie polityki gospodarczej na szczebel ponadnarodowy – europejski. Instytucje centralne UE wyznaczają kierunki kształtowania konkurencyjności unijnej gospodarki jak równieŜ podejmują działania w celu umoŜliwienia efektywnych działań na międzynarodowym rynku podmiotów gospodarczych o duŜym potencjale konkurencyjnym. Drugi wymiar ma charakter społeczno-polityczny i polega na wzmacnianiu roli podmiotów gospodarczych innych niŜ państwa narodowe w sferze międzynarodowej. Podmiotami tymi są m.in. przedsiębiorcy (głównie duŜe korporacje międzynarodowe, ośrodki metropolitalne, wspólnoty administracyjne, miasta, gminy, aglomeracje miejskie itd. Unia Europejska więc realizując w swoim zakresie politykę gospodarczą wspiera zarówno procesy globalizacyjne, europeizacyjne oraz regionalizacyjne.¹⁹⁷

Procesy zarówno globalizacyjne jak i regionalizacyjne moŜna jednocześnie traktować jako wyznacznik podziału aktorów gospodarczo-politycznych na zwolenników oraz przeciwników europejskiej teorii integracji. Na ten temat prowadzone są w trybie ciągłym dyskusje mające na celu wyznaczanie kierunków zmian i przyszłego kształtu Unii Europejskiej.¹⁹⁸

Generalnie łatwo zauwaŜyć, iŜ sama Unia Europejska oraz regiony państw członkowskich są zwolennikami idei integracji a w związku z tym globalizacji i regionalizacji, natomiast przeciwnikami wspierania tego procesu są, ze zrozumiałych względów, władze

195

Krugman P., Geography of Trade, Cambridge, 1991.

196 Fukujama F., Koniec historii, Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań, 1996r.

197 Woś B., Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2005, s. 42

198 Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1997, s.16-27; D. Milczarek, Pozycja i rola Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych. Wybrane aspekty teoretyczne, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003, s. 53-70

centralne krajów narodowych oraz państwa charakteryzujące się struktura unitarną czyli np. Wielka Brytania, Francja, Szwecja, Holandia i Polska.¹⁹⁹

Integracja europejska tworząc m.in. warunki do istnienia rynku międzynarodowego stopniowo ogranicza suwerenność państw członkowskich jednocześnie zmierzając w stronę pełnienia roli władzy centralnej dla całej wspólnoty, która staje się stopniowo międzynarodowym państwem prowadzącym własne działania społeczno-gospodarcze. W tym zakresie Unie Europejska ma moŜliwość oddziaływać nie tylko na integrację europejską ale równieŜ na procesy globalizacyjne w skali światowej stosując instrumenty polityki monetarnej, fiskalnej, finansowej i socjalnej za pośrednictwem polityki budŜetowej, coraz częściej odnoszącej się do całej wspólnoty. Dzięki sprawnej integracji wielu państw Europa ma szanse sprostać i przeciwstawić się zagroŜeniom płynącym z procesu globalizacji w skali światowej. Osiągnięciu tego celu ma słuŜyć m.in. europeizacja polityk narodowych a co za tym idzie stosowanie specjalnie na ten cel stworzonej polityki regionalnej, która stanowi mechanizm kontrolowania globalizacji w Europie.²⁰⁰

Trwa dyskusja czy prowadzone działania regionalizacje mogą stanowić metodę przeciwdziałania postępującym w szybkim tempie negatywnym efektom procesów globalizacji na gruncie europejskim. Istnieje szansa, iŜ polityka regionalizacji moŜe stanowić rozwiązanie tych problemów i narzędzie demokratyzacji procesu integracji podczas gdy w wielu analizach i opracowaniach podkreśla się, iŜ kontrolowanie globalizacji jest celem praktycznie nieosiągalnym.²⁰¹ Unia Europejska, na chwilę obecną, w sposób satysfakcjonujący realizuje cele promowania demokracji na przełomie XX i XXI wieku przywracając strukturze ponadnarodowej (UE) funkcje państwowe prowadząc politykę gospodarczą powiązaną z integracją europejską.²⁰²