Zasady generalne

A. Zasada subsydiarności.

Zasada ta pojawiła się po raz pierwszy w Traktacie Rzymskim w związku z zamieszczeniem jej w Traktacie o Unii Europejskiej w roku 1992. Artykuł opisujący tę zasadę włączony został następnie do Traktatu z Maastricht głównie w wyniku nacisków landów niemieckich oraz wspólnot belgijskich. Doprowadziły one do uchwalenia przez Zgromadzenie Regionów Europejskich w Stuttgarcie w roku 1990 rezolucji, która wskazywała na konieczność umieszczenia w traktatach europejskich zasady subsydiarności. Celem tych działań było zapewnienie regionom połoŜonym na obszarze przyszłej Unii Europejskiej zarówno kompetencji jak i autonomii.

Niemniej jednak w Traktacie z Maastricht zapisy dotyczące zasady pomocniczości zostały zmodyfikowane, jako Ŝe nie uwzględniono w nim szczebli władz krajowych niŜszych od szczebla centralnego. Określono ponadto, iŜ w przypadku zadań, które nie stanowią zakresu wyłącznych kompetencji Wspólnoty podejmuje ona działania zgodnie z zasadą subsydiarności tylko wtedy, gdy cele tych działań nie mogą być osiągnięte za pośrednictwem władz krajowych. NaleŜy w tym miejscu zauwaŜyć, iŜ główną rolą wprowadzenia tejŜe zasady było rozdzielenie kompetencji Wspólnoty i władz krajowych. MoŜna co prawda zakładać, iŜ zasada ta automatycznie mogła być przenoszona na niŜsze szczeble władzy, w tym na władze samorządowe jednak nie zostało to jednoznacznie określone co z kolei pozostawiało szeroki zakres interpretacji.

Późniejsze zmiany wprowadzone Traktatem Amsterdamskim przyczyniły się wprawdzie do wprowadzenia do Traktatu o Unii Europejskiej oddzielnego artykułu poświęconego zasadzie pomocniczości, jednak nadal sprowadzała się ona praktycznie wyłącznie do zagwarantowania kompetencji państwom członkowskim zgodnie z kryteriami wyznaczonymi

podczas szczytu Europejskiego w Edynburgu w 1992r. Mówią one o tym, iŜ Wspólnota ma prawo działać tylko wtedy, gdy naleŜy to do jej kompetencji lub gdy załoŜone cele nie mogą być osiągnięte w wyniku działania państwa członkowskiego, Warunkiem realizowania działań przez Wspólnotę jest zachowanie proporcjonalności wykorzystanych środków do załoŜonych celów co oznacza osiąganie określonych celów tylko w niezbędnym zakresie.¹⁴⁷

Prawdopodobnie najlepszym przykładem stosowania w praktyce zasady subsydiarności jest sama polityka regionalna. Jako, Ŝe nie stanowi ona wyłącznej kompetencji Wspólnoty moŜe być przez nią realizowana jedynie jako uzupełnienie dla działań krajów członkowskich. Rozwiązywanie problemów z zakresu rozwoju regionalnego leŜy przede wszystkim w gestii władz krajowych. Wspólnota wspierając te działania bierze pod uwagę rodzaj i skalę problemów regionalnych oraz moŜliwości ich rozwiązywania przez organy krajowe, stąd teŜ zakres działań pomocniczych charakteryzuje się duŜym zróŜnicowaniem na obszarze poszczególnych krajów i regionów.

B. Zasada koordynacji

Zasada koordynacji reguluje przede wszystkim następujące kwestie:

- zintegrowane stosowanie wszystkich instrumentów polityki regionalnej;

- koordynowanie programów rozwoju regionalnego realizowanych przez państwa członkowskie;

- zapewnianie zrównowaŜonego rozwoju całego ugrupowania.

W kwestii zintegrowania instrumentów polityki regionalnej chodzi głównie o skoncentrowanie na priorytetach i skoordynowanie stosowania wszystkich czterech funduszy strukturalnych oraz zharmonizowanie ich działania z pozostałymi instrumentami takimi jak: poŜyczki EBI, wsparcie finansowe w ramach EWWiS oraz Funduszu Spójności.

W zakresie koordynowania programów rozwoju regionalnego państw członkowskich jej głównym celem jest zapobieganie zjawiskom zakłócania wolnej konkurencji na obszarze Wspólnoty oraz rywalizacji dotyczącej poziomu otrzymywanej pomocy dla inwestorów. Zasada ta jest przede wszystkim realizowana w oparciu o wprowadzony w roku 1979 system kontroli przyznawanej pomocy regionalnej, który koncentrował się na następujących pięciu czynnikach:

1. ZróŜnicowanie pułapu pomocy regionalnej zaleŜnie od skali oraz powagi problemów regionalnych. Mierzona ona była udziałem procentowym w ogólnej kwocie

147 Milczarek D., Subsydiarność, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, DW „Elipsa”, Warszawa, 1996, s. 243-250.

nakładów inwestycyjnych lub w kwocie mierzonej w euro przypadającej na 1 utworzone miejsce pracy;

2. Stopień przejrzystości udzielanej pomocy, co oznacza m.in. iŜ wysokość pomocy powinna być określona przed jej rzeczywistym udzieleniem;

3. Uwzględnienie specyfiki poszczególnych regionów podczas wyznaczania rozmiarów pomocy, co oznaczało uwzględnienie cech poszczególnych regionów oraz ich rzeczywistej sytuacji społeczno-ekonomicznej. Pomocą nie powinien być objęty obszar całego kraju, ale poszczególne regiony wyznaczone na postawie odrębnych cech a wysokość pomocy powinna być jasno uzasadniona;

4. Wprowadzenie restrykcji odnoszących się do pomocy udzielonej według kryteriów sektorowych a takŜe kumulowanie pomocy regionalnej z sektorową w przypadku przekraczania przez nie dopuszczalnego pułapu;

5. UmoŜliwienie Komisji prowadzenia nadzoru nad przestrzeganiem ww. zasad poprzez informowanie państw członkowskich o zamiarze przyznania pomocy (przy zachowaniu pełnej tajemnicy działalności gospodarczej).

6. Ostatnia, trzecia kwestia regulowana przez zasadę koordynacji dotyczy działań podejmowanych przez Komisję poczynając od końca lat osiemdziesiątych a mających na celu inicjowanie i wspieranie współpracy krajów członkowskich w ramach zagospodarowania przestrzennego ora planu rozwoju terytorium Europy w perspektywie XXI wieku. Plan ten stał się podstawą decyzji podejmowanych zarówno przez kraje członkowskie jak równieŜ Komisję Europejską.

C. Zasada elastyczności

Zasada elastyczności oznacza respektowanie przez Komisję w prowadzonej polityce regionalnej charakterystyki i odrębności korzystających z pomocy regionów. Nie ma ona podstaw prawnych by ingerować w specyfikę zarówno organizacyjną jak i instytucjonalną państw członkowskich a takŜe nie podejmuje czynności w celu zmiany ich struktury lub zagospodarowania terytorialnego. Sugeruje jedynie i zachęca do współpracy z władzami niŜszych szczebli oraz partnerami społeczno-gospodarczymi jednak kwestie dotyczące ostatecznych ustaleń pozostawia w dyspozycji władz krajowych. Wspólnota z załoŜenia stanowi ugrupowanie niezaleŜnych i suwerennych państw, które we własnym zakresie uchwalają przepisy Konstytucji, organizują systemy instytucjonalne oraz terytorialne. Zgodnie ze stanowiskiem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przyjętym dnia 15 grudnia 1971 r. „w przypadku, gdy przepisy traktatu lub regulaminów uznają kompetencje państw

członkowskich lub nakładają na nie zobowiązania w celu stosowania prawa wspólnotowego, problem, w jaki sposób wykonywanie tych kompetencji lub realizacji zobowiązań moŜe być powierzone przez państwo członkowskie określonym organom, zaleŜy wyłącznie od konstytucyjnego systemu kaŜdego państwa”.

Komisja nie moŜe równieŜ ingerować w powiązania poszczególnych szczebli władzy centralnej, regionalnej i lokalnej w poszczególnych krajach członkowskich, jako Ŝe jest ona zobowiązana, jak wcześniej wspomniano, do respektowania toŜsamości narodowej kaŜdego ze swoich członków a do niej moŜna z pewnością zaliczyć równieŜ system instytucjonalny i organizację terytorium. Kwestie te szczegółowo określa i reguluje artykuł 6 Traktatu z Maastricht. W związku z opisanym powyŜej stosowaniem zasady elastyczności na obszarze Unii Europejskiej istnieje ogromna róŜnorodność rozwiązań instytucjonalnych w poszczególnych krajach i wiele róŜniących się od siebie charakterystyk regionów. Stąd teŜ obecnie pojęcie regionu w nomenklaturze wspólnotowej nie zostało jeszcze jednoznacznie zdefiniowane.

Zasada elastyczności jest równieŜ często stosowana w procesie wyznaczania regionów kwalifikujących się do wspólnotowego wsparcia oraz do określania rozmiarów pomocy finansowej. Pozwala równieŜ państwom członkowskim na posługiwanie się innymi niŜ określone odgórnie przez Unię Europejską wskaźnikami statystycznymi, które lepiej oddają zjawiska społeczno-ekonomiczne uwzględniając specyfikę danego kraju.