Kierunki rozwoju i problemy polityki regionalnej po roku 2004

Polska stała się oficjalnym członkiem Wspólnoty europejskiej 1 maja 2004 roku. Od tego czasu zaczęto podkreślać znaczenie prowadzenia polityki rozwoju regionalnego na obszarze naszego kraju. W roku 2007 do Wspólnoty przystąpiły dwa nowe państwa: Rumunia i Bułgaria. W tym samym roku a dokładanie 30 maja Komisja Europejska opublikowała

199 Woś B., Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2005, s. 45

200

TamŜe.

201 Martin H.P., Schumann H.,: Pułapki globalizacji. Atak na demokrację I dobrobyt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999, s.17

202 Woś B., Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2005, s. 45

raport oceniający dotychczasowe skutki prowadzenia polityki regionalnej i wyznaczający kierunki prowadzenia działań w następnym okresie programowania. Stwierdzono, iŜ działania prowadzone przez UE wpłynęły korzystnie na rozwój regionów i na wzrost zatrudnienia. Ponadto zwiększył się poziom PKB we wszystkich państwach, w tym tych przyjętych po roku 2004. Raport składał się z czterech podstawowych części²⁰³:

- Sytuacja gospodarcza, społeczna i terytorialna oraz trendy w państwach członkowskich i regionach 27 państw UE

- Wpływ polityki spójności

- Wpływ polityk narodowych na kwestie spójności

- Polityka Wspólnoty w kontekście spójności

Raport wyznaczył listę pytań i zagadnień koniecznych do rozwaŜenia w kontekście kolejnego okresu programowania i wdraŜania polityki spójności tj.²⁰⁴:

- Czy wdraŜana polityka spójności skutecznie realizuje postawione przed nią cele i jakie wnioski na przyszłe okresy moŜna wyciągnąć na podstawie przygotowania się do wdraŜania w okresie 2007-2013;

- Jak naleŜy wspierać konkurencyjność regionów reprezentujących niski lub średni poziom rozwoju technologicznego?

- Jakie cele naleŜy wyznaczyć polityce spójności w kontekście zaobserwowanych zjawisk o charakterze demograficznym (zróŜnicowanie regionalne liczby urodzeń, śmiertelności oraz zjawisk migracyjnych);

- W jaki sposób polityka spójności ma pomóc w rozwiązaniu problemów i kwestii związanych ze zmianami klimatycznymi i ochrona środowiska;

- Jak moŜna usprawnić politykę spójności by jeszcze lepiej w przyszłym okresie przyczyniała się do zintegrowanego i zrównowaŜonego rozwoju regionów i tworzenia nowych miejsc pracy;

- W jaki sposób polityka spójności moŜe wspierać efektywnie zrównowaŜony rozwój na obszarze całej UE uwzględniając specyfikę regionów pomimo znacznych zróŜnicowań terytorialnych (wyspy, regiony peryferyjne, zacofane, miasta, obszary poprzemysłowe, obszary wiejskie);

203 Komisja ocenia skutki wsparcia finansowego dla regionów UE i otwiera debatę dotyczącą następnego okresu w polityce spójności, pobrane z strony http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP /07/721 &format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=fr

204

- Jak zadania wyznaczone w raporcie wpłyną na interesy społeczności lokalnych i kluczowe dla nich zagadnienia takie jak włączenie, integracja i szanse dla wszystkich. Jak moŜna usprawnić realizację tych celów w ramach polityki spójności;

- Jaki typ kwalifikacji i umiejętności naleŜy promować w celu uzyskania przez mieszkańców UE moŜliwości sprostania przyszłym wyzwaniom społeczno-gospodarczym;

- Jakie są najwaŜniejsze czynniki konkurencyjności i w jaki sposób naleŜy je rozwijać w regionach, aby mogły one rywalizować na arenie międzynarodowej;

- Jak naleŜy ocenić dotychczasowe działania w ramach zarządzania polityką spójności;

- W ramach wdraŜania polityki spójności analizie poddano trafność podziału kompetencji pomiędzy instytucje Wspólnotowe, krajowe oraz regiony w ramach wielopoziomowego zarządzania;

- W jaki sposób moŜna włączyć politykę spójności w politykę publiczną państw członkowskich, a tym samym przybliŜyć jej ideę obywatelom;

- Jak moŜna by powiązać politykę spójności z innymi politykami stosowanymi na szczeblu krajowym oraz europejskim tak by zwiększyć ich współdziałanie i skumulować efekty;

- Identyfikacja nowych moŜliwości nawiązania współpracy pomiędzy regionami zarówno naleŜącymi do UE jak o tymi znajdującymi się poza jej granicami.

Mimo, iŜ ocena polityki spójności generalnie miała wydźwięk pozytywny i jej efekty wpłynęły w znacznym stopniu na rozwój regionalny wyznaczono jednak kolejne cele tej polityki m.in. poprawienie konkurencyjności regionów i zmniejszanie zróŜnicowań w ich rozwoju. Jest to kwestia tym bardziej pilna do uregulowania, iŜ róŜnica pomiędzy najuboŜszym a najbogatszym regionem w Polsce ma się jak jeden do ośmiu podczas gdy w takich potęgach gospodarczych jak Japonia i Stany Zjednoczone ten stosunek wynosi 2, 2,5.²⁰⁵ Zdaniem Rady Europejskiej zadaniem polityki spójności jest w dalszym ciągu działanie na rzecz konkurencyjności, innowacyjności, stymulowania potencjału produkcyjnego a środkiem do osiągnięcia celu jest wyrównanie poziomu rozwoju regionów. W okresie programowania

205 Communication of the Commision, Growing Regions, Growing Europe” Fourth Report On Economic and Social Cohesion, May 2007, s.9

2007-2013 dla najbiedniejszych regionów Europy zostało przeznaczonych 50 960 mln euro, podczas gdy wcześniej były one na poziomie 38 971 mln euro.²⁰⁶

Planowanie tego budŜetu następowało jednak w atmosferze znacznej niepewności, jako Ŝe pojawiły się opinie o przeformułowaniu polityki spójności w kwestii realizacji strategii lizbońskiej. Zdaniem niektórych naleŜałoby w pierwszej kolejności wspierać regiony i podmioty mogące pełnić funkcję tzw. lokomotyw wzrostu i w dalszym okresie „pociągnąć” za sobą rejony słabsze. W odniesieniu do tego została sformułowana tzw. hipoteza Williamsona, zgodnie z którą kraje członkowskie mają do czynienia z podwójną luką rozwojową: z jednej strony istnieje róŜnica pomiędzy ich rozwojem a rozwojem całej Wspólnoty a z drugiej strony muszą się borykać ze zróŜnicowaniem międzyregionalnym. Istnieje teoria mówiąca, iŜ w danym kraju w początkowych fazach integracji występuje wewnętrzna dywergencja, jako Ŝe polityki wspólnoty, przepływy finansowe i inne tego typu czynniki działają niejako na korzyść najsilniejszych ośrodków. Z czasem sytuacja ta zmierza do wyrównania poziomów, poniewaŜ dzięki „silnym” podmiotom równieŜ słabsze jednostki wykazują szybszy rozwój.²⁰⁷

Równocześnie ukształtował się drugi „front” popierający tradycyjne podejście do polityki regionalnej i uzasadniający konieczność jej prowadzenia w niezmienionej formie. Argumentowano to między innymi korzyściami natury społecznej tj. niechęcią obywateli do zmiany miejsca zamieszkania (podejmowania pracy), kwestiami związanymi ze środowiskiem wynikającymi z faktu, iŜ większość społeczeństwa skupia się wokół duŜych ośrodków miejskich, co oznacza iŜ z pomocy będą w duŜym stopniu korzystały ośrodki dobrze prosperujące. Za koniecznością prowadzenia polityki regionalnej przemawiają równieŜ kwestie natury politycznej. Argumenty w tym kontekście podkreślają iŜ polityka regionalna przyczynia się do zmniejszania nierówności, napięć społecznych i poczucia niesprawiedliwości u obywateli. Zwolennicy tego podejścia zaznaczają równieŜ, iŜ gdyby czynniki produkcji (w tym praca) były doskonale mobilne nie byłoby konieczności wyrównywania poziomu rozwoju regionów. Wobec tego naleŜy zwiększać mobilność czynników produkcji tym bardziej, iŜ sterowane centralnie działania realizujące ten cel są relatywnie mniej kosztowne niŜ nakłady regionów najbiedniejszych związane z konsekwencjami nie mobilności czynników produkcji z ich obszaru.²⁰⁸

206

Kawecka – Wyrzykowska E. (red), op. cit. s. 350

207 Dubowska A., Polityka regionalna Unii Europejskiej – ewolucja koncepcji w kontekście pogłębiania integracji, pobrane z http://civitaseuropae.eu/wp-content/uploads/2009/02/anna_dubowska_regiony.pdf

208 Gawlikowska-Hueckel K., Zielińska-Głębocka A., Integracja Europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 223

W Unii Europejskiej co jakiś czas dochodzi do dyskusji na temat kierunków prowadzenia polityki regionalnej a zdania członków Wspólnoty są często w tej kwestii podzielone (ma to m.in. związek z uchwalaniem kolejnych budŜetów). Sporty te nasiliły się przede wszystkim w związku z rozszerzeniem Unii Europejskiej o kolejne państwa członkowskie, których poziom rozwoju gospodarczego wymusza zmianę paradygmatu prowadzonej polityki. NaleŜy podjąć działania zmierzające do niwelowania podziału Wspólnoty na część „starą” i „nową” oraz zapobiegać zjawisku hamowania rozwoju UE poprzez gospodarki nowych państw członkowskich, których poziom często znacznie odbiega od średniej UE. NaleŜy bowiem pamiętać, iŜ celem Strategii Lizbońskiej jest uczynienie z gospodarki UE najbardziej konkurencyjnej gospodarki świata, co jest moŜliwe do osiągnięcia wyłącznie poprzez wyrównanie poziomu rozwoju jej członków.