Uwarunkowania wdrażania koncepcji zrównoważonego
5.2. Euroregiony na pograniczu zachodnim – geneza, struktura
Geneza tworzenia euroregionów z udziałem Rzeczpospolitej Polskiej sięga po-czątku lat 90. XX w. Na zachodniej granicy Polski utworzony został wówczas Eu-roregion Neisse–Nisa–Nysa, który stał się prekursorem rozwoju współpracy euro- regionalnej w tej części Europy. Euroregiony te tworzone były w celu poprawy
warunków i poziomu życia miejscowej ludności. Poniżej przedstawione zostaną podstawowe uwarunkowania związane z funkcjonowaniem euroregionów na za-chodnim pograniczu Polski.
Euroregion Pomerania utworzony został 15 grudnia 1995 r. w Szczecinie na skutek porozumienia zawartego pomiędzy jednostkami terytorialnymi Szwecji, Polski i Niemiec. Zgodnie z zawartą umową utworzyły go po stronie niemieckiej cztery powiaty przygraniczne i dwa miasta Meklemburgii-Pomorza Przedniego zrzeszone w Związku Komunalnym Europaregion Pomerania1. Stronę szwedzką tworzyły trzydzieści trzy gminy regionu Skania, stanowiące Związek Gmin Ska-nii. Stronę polską tworzyło Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomera-nia (większość gmin województwa zachodniopomorskiego)2. Należy zauważyć, że Komunalny Związek Gmin Skanii był członkiem Euroregionu Pomerania do maja 2013 r. Obecnie w skład Euroregionu Pomerania wchodzą: Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania (województwo zachodniopomorskie wraz z miastem Szczecin) oraz Komunalny Związek Europaregion Pomerania (pięć po-wiatów z Brandenburgii i Meklemburgii-Pomorza Przedniego)3.
Tabela 5.1. Euroregion Pomerania – podstawowe informacje
Regiony tworzące Powierzchnia Ludność (2010 r.) Główne miasta Województwo
zachod-niopomorskie 8 791 km2 1,69 mln Szczecin, Świnoujście Mecklenburg
Vorpom-mern Brandenburg 11 317 km2 0,98 mln Locknitz, Bernau, Neubranenburg Skane (do maja 2013 r.) 11 000 km2 1,20 mln Malmö, Lund, Landskrona
Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Rasz, Euroregiony na granicach Polski, Informacja
nr 686, http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-686.htp [dostęp 18.07.2015].
Nazwa Euroregionu oznacza kraj nad morzem, a u podstaw współpracy leży poczucie wspólnej tożsamości i położenie nad Bałtykiem. Euroregion Pomerania do maja 2013 r. zajmował powierzchnię 31 198 km2, po odłączeniu gmin szwedz-kich – 20 198 km2.Największy jego obszar położony jest po stronie niemieckiej natomiast najmniejszy po stronie polskiej. Zgodnie z danymi z 2010 r. Euroregion zamieszkiwało około 3 870 tys. mieszkańców, najwięcej w szwedzkiej części eu-roregionu, najmniejsze zaludnienie występuje w części polskiej. Do najważniej-szych miast Euroregionu należą Szczecin, Świnoujście i Neubrandenburg.
Niewąt-1 M. Perkowski, Współpraca transgraniczna. Aspekty prawno-ekonomiczne, Fundacja Prawo i Partnerstwo, Białystok 2010, s. 4–18.
2 Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania, Powstanie i historia Euroregionu
Pomerania, http://www.pomerania.org.pl/stowarzyszeniea4.php [dostęp 14.04.2015].
5.2. Euroregiony na pograniczu zachodnim... 111
pliwie wystąpienie z Euroregionu Pomerania regionu Skane wpłynęło na znaczne zmniejszenie liczby ludności zamieszkującej obszar współpracy transgranicznej. Strukturę organizacyjną Euroregionu Pomerania tworzą: Rada Euroregionu (po 12 członków z każdej ze stron), Prezydium Euroregionu (po jednym przedstawi-cielu każdej ze stron) oraz Sekretariat z siedzibą w Szczecinie4.
Euroregion Pro Europa Viadrina powstał w 1993 r. Obejmuje on obszar trzy-dziestu trzech polskich gmin z województw: zachodniopomorskiego i lubuskie-go oraz jednei lubuskie-go miasta wydzielonei lubuskie-go i dwóch powiatów z landu Brandenburgia. W skład Euroregionu wchodzą: Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pro Europa Viadrina oraz Stowarzyszenie Środkowa Odra (niemieckie miasta i powia-ty – Frankfurt nad Odrą i powiai powia-ty Märkisch Oderland i Oder-Spree). Euroregion Pro Europa Viadrina zajmuje łączną powierzchnię 11 645 km2,a jego obszar za-mieszkuje blisko 818 tys. mieszkańców. Powierzchnia polskiej części Euroregionu jest 1,4 razy większa od niemieckiej. Natomiast liczba ludności zamieszkałej po obu stronach granicy jest na podobnym poziomie. Strukturę organizacyjną tworzą: Rada Euroregionu (po 10 członków ze strony polskiej i niemieckiej), Prezydium Euroregionu (po 2 członków z każdej ze stron, z których na kadencję dwuletnią wybierany jest Prezydent Euroregionu), Sekretariat Euroregionu (tworzą go dwa biura: w Gorzowie Wielkopolskim i Frankfurcie nad Odrą), Grupy Robocze Pro-jektmanagement, Grupa Robocza ds. Turystyki i Grupa Robocza ds. Gospodarki5. Tabela 5.2. Euroregion Pro Europa Viadrina
Regiony tworzące Powierzchnia Ludność (2010 r.) Główne miasta Północna część
woj. lubuskiego 7 128 km2 0,38 mln Gorzów Wielkopolski, Kostrzyn, Słubice 1 miasto wydzielone
i 2 powiaty z landu
Brandenburgia 4 517 km
2 0,44 mln Frankfurt, Seelow, Beeskow
Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Rasz, Euroregiony na granicach Polski, Informacja
nr 686, http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-686.htp [dostęp 14.04.2015].
W 1993 r. utworzono Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr, w którym współpracują polskie gminy ze Stowarzyszenia Gmin RP Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr oraz miasta i powiaty Republiki Federalnej Niemiec6. Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr
4 Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania, Władze Euroregionu Pomerania, http://www.pomerania.org.pl/stowarzyszenieb4.php [dostęp 17.09.2014].
5 Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu „Pro Europa Viadrina”, Struktura i Schemat
orga-nizacyjny, http://euroregion-viadrina.pl/content/struktura-i-schemat-organizacyjny-0
[do-stęp 12.04.2015].
6 Umowa o utworzeniu Euroregionu Sprewa–Nysa–Bóbr zawarta między stowarzysze-niem gmin Rzeczpospolitej Polskiej Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr a stowarzyszestowarzysze-niem
obejmuje część obszaru województwa lubuskiego (50 gmin), województwa wiel-kopolskiego (1 gmina), zaś po niemieckiej stronie granicy w skład Euroregionu wchodzi 1 miasto wydzielone i 1 powiat z landu Brandenburgia. Całkowita po-wierzchnia Euroregionu wynosi 9 656 km2, przy czym główny jego obszar poło-żony jest po stronie polskiej (część polska Euroregionu jest ponad czterokrotnie większa od niemieckiej). Po stronie polskiej mieszka 0,63 mln osób, natomiast po stronie niemieckiej – 0,23 mln. Strukturę organizacyjną Euroregionu tworzą: Rada Euroregionu (Konferencja Stowarzyszenia Gmin RP i Zgromadzenie Członków Stowarzyszenia Niemieckiego), Prezydium (konwent Stowarzyszenia Gmin RP i Zarząd Stowarzyszenia Miast i Powiatów RFN) oraz Sekretariat7.
Tabela 5.3. Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr
Regiony tworzące Powierzchnia Ludność (2010 r.) Główne miasta Województwo lubuskie
(50 gmin), województwo
wielkopolskie (1 gmina) 7 844 km
2 0,63 mln Zielona Góra, Żary 1 miasto wydzielone i 1
po-wiat z landu Brandenburgia 1 812 km2 0,23 mln Cottbus, Guben
Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Rasz, Euroregiony na granicach Polski, Informacja
nr 686, http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-686.htp [dostęp 15.05.2015].
Tabela 5.4. Euroregion Neisse–Nisa–Nysa
Regiony tworzące Powierzchnia Ludność (2010 r.) Główne miasta Saksonia (powiaty Bautzen
i Görlitz) 4,5 tys. km2 0,6 mln Gorlitz
Województwo dolnośląskie
(8 powiatów) 5,6 tys. km2 0,57 mln Jelenia Góra, Zgorzelec Liberecky kraj 3,2, tys. km2 0,44 mln Liberec
Źródło: Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Czeski Urząd Statystyczny, Przedstawicielstwo
Okręgo-we w Libercu, Krajowy Urząd Statystyczny Wolnego Państwa Saksonii w Kamenz, Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu, Nysa Euroregion Neisse–Nisa–Nysa 2008, Kraków–Liberec 2008, s. 7.
Euroregion Neisse–Nisa–Nysa powstał w 1991 r. w wyniku podpisania wspól-nej deklaracji o współpracy pomiędzy samorządami polskimi, niemieckimi i cze-skimi. Obejmuje on obszar wschodniej Saksonii (powiaty Bautzen i Görlitz) o powierzchni 4,5 tys. km2, południowej części województwa dolnośląskiego
o po-Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr, http://pliki.euroregion-snb.pl/umowa_snb.pdf [dostęp 15.04.2015].
7 Euroregion Sprewa–Nysa–Bóbr, Struktura organizacyjna, http://euroregion-snb.pl/o_nas/ wladze [dostęp 15.04.2014].
5.3. Diagnoza sytuacji gospodarczej... 113
wierzchni 5,6 tys. km2 oraz czeską część o powierzchni 3,2 tys. km2. Całkowita powierzchnia Euroregionu wynosi 13,3 tys. km2. Najbardziej zaludnioną częścią jest obszar niemieckich powiatów Bautzen i Görlitz, który zamieszkiwany jest przez 0,6 mln mieszkańców, najmniejsze zaludnienie jest po stronie czeskiej, gdzie mieszka około 0,4 mln mieszkańców. Całkowita ludność Euroregionu wynosi oko-ło 1,6 mln mieszkańców.
Euroregion jest wspólnotą trzech krajowych stowarzyszeń, będących auto-nomicznymi podmiotami prawnymi posiadającymi wspólne cele przedstawione w dokumencie Ramowe Porozumienie Euroregionu Neisse–Nisa–Nysa8. Strukturę organizacyjną Euroregionu tworzą następujące organy: Rada Euroregionu (w jej skład wchodzą dziesięcioosobowe przedstawicielstwa każdej z trzech stron), Pre-zydium (w którego skład wchodzą prezydenci strony polskiej, czeskiej i niemie-ckiej), Sekretariat oraz Grupy robocze9.