Współpraca transgraniczna jako wyznacznik rozwoju regionów

Po zakończeniu II wojny światowej współpraca transgraniczna była jednym z warunków pokoju, a jej celem było dążenie do nawiązywania sąsiedzkich kon-taktów po to, by niwelować pojawiające się antagonizmy pomiędzy społecznoś-ciami lokalnymi88. Obecnie jest ona ważnym czynnikiem kreującym korzyści go-spodarcze i społeczne, a także umożliwiającym rozwój regionom peryferyjnym. Współpraca transgraniczna jest jednym z podstawowych warunków korzystania ze środków finansowych pochodzących z  programów pomocowych służących usuwaniu dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów89.

Priorytetem współpracy transgranicznej jest stworzenie sieci powiązań po-między regionami przygranicznymi państw i umożliwianie im współpracy gospo-darczej, społecznej i rozwiązywania problemów90. Różnorodność form tej współ-pracy i jej szeroki aspekt podmiotowy i przedmiotowy stają się wyznacznikiem rozwoju terenów przygranicznych. Znamienne jest, że współpraca ta co do zasady odbywa się w oparciu o lokalne i regionalne zasoby oraz środki finansowe Unii Europejskiej.

Wzrost konkurencyjności powoduje, że regiony przygraniczne są często nie-jako zmuszane do podejmowania działań w interesie swoich obywateli. Ewolucji podlega również samo postrzeganie granicy państwowej. Następuje odejście od traktowania jej jako linii demarkacyjnej oddzielającej dwa często wrogo do siebie nastawione obszary. Współczesne granice państwowe stają się granicami admi-nistracyjnymi, a pomiędzy oddzielonymi przez nie obszarami odbywa się współ-praca o  szerokim zakresie. O  jej kształcie decyduje wzrost znaczenia regionów w  Unii Europejskiej91 oraz specjalnie jej dedykowane programy pomocy finan-sowej, zmierzające do rozbudowy infrastruktury transportowej i usuwania barier w przepływie towarów, usług i kapitału. Europejska Karta Regionów Granicznych i  Transgranicznych uznaje, że podstawą aktywnej współpracy transgranicznej jest „rozwój infrastruktury regionów granicznych, usunięcie przeszkód w trans-granicznym przepływie osób i towarów, wzrost poziomu przychodów

i wysoko-88 A. Żelazo, Pojęcie współpracy transgranicznej samorządu terytorialnego, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, „Biuletyn”, nr 24(212)/2004, s. 1.

89 B. Jurkowska, Unijne programy wsparcia współpracy transgranicznej w  latach 2007–2013

w państwach członkowskich i sąsiadujących z Unią Europejską, „Studia Lubuskie”, t. VII/2011,

s. 185.

90 M. Greta, Euroregiony a integracja europejska. Wnioski dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, s. 39.

ści PKB brutto w stosunku do przeciętnej krajowej w państwach graniczących ze sobą”92.

Rada Europy, która odgrywa olbrzymią rolę w  propagowaniu działań na rzecz regionów europejskich, wymienia trzy główne płaszczyzny współpracy transgranicznej:

• współpraca transgraniczna zapewnia lepszą jakość produktów i usług, pro-wadzi zatem do wzrostu efektywności władz samorządowych,

• zapewnienie autonomii i swobody w zakresie współpracy pomiędzy samorzą-dami poszczególnych regionów położonych przy granicach różnych państw, • określana mianem politycznej traktuje współpracę transgraniczną jako

wa-runek zapewnienia pokoju i niwelowania wzajemnych antagonizmów. Współpraca transgraniczna napotyka na szereg przeszkód wynikających z róż-norodności regionów przygranicznych w  Unii Europejskiej, a  także znacznych dysproporcji w poziomie ich rozwoju93. Bariery w rozwoju poszczególnych regio-nów mogą być różne na granicach każdego z państw członkowskich, a czynni-ki negatywnie wpływające na rozwój współpracy w jednym kraju mogą być cał-kowicie nieistotne w drugim. Bariery mają charakter ekonomiczny, prawny lub społeczny94. Hamulcem ekonomicznym jest różne tempo wzrostu i poziomu życia obywateli mierzone przy pomocy wskaźnika PKB per capita95. Bardzo często giony przygraniczne należą do obszarów peryferyjnych. W przeciwieństwie do re-gionów centralnych nie przyciągają zbyt wielu inwestorów zagranicznych96. Barie-rami natury prawnej są różnorodne wewnętrzne unormowania prawne dotyczące szeregu działań wpływających na współpracę transgraniczną, brak ujednolicenia zasad podatkowych, skomplikowane procedury dotyczące prowadzenia działalno-ści gospodarczej97. Do przeszkód społecznych należy zaliczyć wzajemne antagoni-zmy będące wynikiem wspólnej, często tragicznej historii98.

92 M. Fic, S. Ogrodowicz, Badania społeczno-gospodarcze obszarów przygranicznych, „Wiado-mości Statystyczne”, nr 6/1996, s. 59.

93 S. Pisarenko, Bariery społeczno-gospodarcze ukraińsko-polskiej współpracy transgranicznej, [w:] J. Kitowski (red.), Czynniki i bariery regionalnej współpracy transgranicznej – próba

synte-zy, Wydział Ekonomiczny Filii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Rzeszów 1998, s. 43.

94 A. Mierosławska, Czynniki aktywizujące i hamujące rozwój współpracy transgranicznej, „Samorząd Terytorialny”, nr 3/2004, s. 47.

95 S. Ciok, Bariery i ograniczenia współpracy transgranicznej, [w:] J. Kitowski (red.), Czynniki

ba-riery regionalnej współpracy transgranicznej – próba syntezy, Wydawnictwo UMCS, Lublin

1998, s. 62.

96 K. Krok, M. Smętkowski, Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna, [w:] G. Gorzelak, K. Krok (red.), Nowe granice Unii Europejskiej – współpraca czy wykluczenie?, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006, s. 182–183.

97 B. Kawałko, Granica wschodnia…, s. 41.

98 E. Mikuła-Bączek, Czynniki ograniczające i aktywizujące współpracę transgraniczną Polski

i Ukrainy, [w:] M. G. Woźniak (red.), Spójność społeczno-ekonomiczna a modernizacja regio-nów transgranicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, s. 120.

3.5. Uwagi końcowe 83

3.5. Uwagi końcowe

Współpraca transgraniczna pomiędzy regionami przygranicznymi w Unii Eu-ropejskiej jest swoistym elementem składowym działań podejmowanych w ramach integracji kontynentu europejskiego. Stanowi ważne ogniwo w realizacji unijnej polityki spójności społeczno-gospodarczej. Dotychczasowy dorobek prawny Unii Europejskiej wydaje się wystarczający, aby współpraca transgraniczna w oparciu o obowiązujące aktualnie przepisy prawa unijnego, międzynarodowego czy we-wnętrznego mogła się trwale rozwijać. Euroregiony są specyficzną i charaktery-styczną dla europejskiej współpracy transgranicznej zinstytucjonalizowaną for-mą kooperacji o  szerokim zakresie problemowym. Współpraca transgraniczna w formie euroregionów niesie za sobą wiele korzyści prowadzących nie tylko do wzrostu gospodarczego i społecznego w regionach, lecz także do nawiązywania, a następnie zacieśniania relacji sąsiedzkich i pogłębiania procesów integracyjnych.

Rozdział 4

Implementacja idei trwałego