Instrumenty finansowe unijnej polityki regionalnej dla rozwoju
2.4. Inicjatywy Wspólnotowe jako narzędzie dla zrównoważonego rozwoju euroregionów
U podstaw stworzenia finansowego wsparcia współpracy transgranicznej w Unii Europejskiej leżało przekonanie, że wyrównywanie dysproporcji w rozwo-ju poszczególnych regionów i krajów ułatwi przechodzenie do dalszych etapów integracji59. Szczególną rolę w finansowaniu współpracy transgranicznej ze środ-ków unijnych odegrały programy Interreg i PHARE. Program PHARE (Poland and Hungary Assistance for Reconstructing of their Economies) powstał w 1989 r., a jego głównym zadaniem było wsparcie przemian gospodarczych, społecznych i politycznych zachodzących w Polsce i na Węgrzech.
Tabela 2.3. Ewolucja programu PHARE
Okres I
(1989–1991) pomoc humanitarna
Działania te służyć miały rozwiązywaniu prob-lemów wynikających z przystosowania państw do wdrożenia gospodarki rynkowej, dlatego też dominowała wówczas pomoc towarowa, po-zwalająca zrównoważyć niedostatki rynkowe w kilku dziedzinach gospodarki.
Okres II
(1991–1993) pomoc doradcza i szkoleniowa
Po 1991 r. program PHARE został skierowany na reformowanie polskiej gospodarki. W tym okre-sie przeważała pomoc doradcza i szkoleniowa. Jej celem było przygotowanie najważniejszych sektorów gospodarki do warunków wolnego rynku.
Okres III
(1993–1997) pomoc przeznaczona na inwestycje
Pomoc zaczęła służyć finansowaniu inwestycji w określonych sektorach gospodarki (ochrona środowiska, transport, rolnictwo, rozwój regio-nalny). Dominowała przede wszystkim pomoc w rozwoju infrastruktury dróg, sieci kolei i tele-komunikacji oraz rozwoju regionów słabo roz-winiętych.
Źródło: http://blog.matrus.pl/2-2-ewolucja-funduszu-phare [dostęp 12.02.2013].
58 Fundusz Spójności, http://ec.europa.eu/regional_policy/thefunds/cohesion/index_pl.cfm [dostęp 12.02.2013].
59 Główny Urząd Statystyczny, Instrumenty finansowe Unii Europejskiej wspierające współpracę
transgraniczną, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_31-42.pdf, s. 31 [dostęp
Wsparcie finansowe w ramach programu PHARE objęło w późniejszym okre-sie również pozostałe państwa Europy Środkowo-Wschodniej. W 1997 r. zostało uznane za instrument pomocy przedakcesyjnej. Z punktu widzenia współpracy transgranicznej ważnym krokiem podjętym w 1994 r. było utworzenie w ramach PHARE Programu Współpracy Przygranicznej PHARE CBC, którego celem było wsparcie współpracy regionów przygranicznych państw Europy Środkowej i Wschodniej z państwami członkowskimi Wspólnoty. Na ten cel, który służyć miał pogłębianiu integracji, przeznaczono 1/4 środków z programu PHARE. Poza programem PHARE CBC powstały również programy: PHARE CREDO wspierający współpracę terenów przygranicznych pomiędzy państwami Europy Środkowo-Wschodniej oraz PHARE TACIS wspierający finansowo współpracę transgraniczną państw należących do Wspólnoty Niepodległych Państw60.
Pomoc finansowa udzielana z programu PHARE obejmuje szeroki zakres dzia-łalności, a jej elastyczność pozwala dostosować się do charakteru przemian i re-form wdrażanych w państwach uczestniczących w programie. Wsparcie dotyczy przede wszystkim działań i dziedzin związanych ze zmianami prawnymi, których celem jest stworzenie demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego. Szeroki zakres funkcjonowania programu PHARE powoduje, że z jego środków wspierane są przedsięwzięcia dotyczące inwestycji w infrastrukturę, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, działania zmierzające do wsparcia współpracy transgranicznej.
Podwyższanie spójności społeczno-gospodarczej odbywa się również przy uży-ciu inicjatyw wspólnotowych. Największą inicjatywą wspierającą rozwój współ-pracy transgranicznej jest program Interreg. Funkcjonował on w Unii Europejskiej w trzech edycjach, na przestrzeni lat 1991–2006. Z jego środków finansowana jest również współpraca międzynarodowa i międzyregionalna.
Tabela 2.4. Edycje Programu Interreg
Program Interreg I
1991–1993 1 082 mln euro
Realizowano trzy cele: pomoc obszarom granicznym w przezwyciężaniu peryferyjności, rozwój współpracy transgranicznej na wewnętrznych granicach Unii Europej-skiej oraz stymulowanie współpracy na zewnętrznych gra-nicach UE z partnerami krajów trzecich.
Program Interreg II
1994–1999 3 525 mln euro
Realizowano następujące cele: wspomaganie zintegrowa-nego rozwoju współpracy transgranicznej i przezwycięża-nie isti przezwycięża-niejących w tym obszarze problemów (komponent A), likwidowanie luk w transeuropejskich sieciach transpor-towych i energetycznych (komponent B), stworzenie wa-runków do zrównoważonego rozwoju Europy w kontek-ście planowania przestrzennego oraz gospodarki wodnej (komponent C).
Program Interreg III
2000–2006 4 875 mln euro
Wydzielono trzy komponenty: A – współpraca transgra-niczna, B – współpraca transnarodowa, C – współpraca międzyregionalna.
Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_31-42.pdf, s. 40 [dostęp 10.05.2014].
2.4. Inicjatywy Wspólnotowe jako... 59
Na program Interreg I, który realizowany był w latach 1991–1993, przewidziano 1 082 mln euro, na Interreg II w latach 1994–1999 – 3 525 mln euro, a na Interreg III – 4 875 mln euro. Podstawowe cele poszczególnych edycji programu przedstawio-no w tabeli 2.4.
W okresie programowania na lata 2007–2013 po raz pierwszy zdecydowano się uznać współpracę transgraniczną ukierunkowaną na harmonijne pogłębianie integracji terytorium Unii Europejskiej za jeden z celów polityki regionalnej. Cel ten nazwano Europejska Współpraca Terytorialna.
Programy w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej obejmują zinte-growane zamierzenia dotyczące priorytetów działania Unii Europejskiej, które są finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wsparcie współ-pracy transgranicznej w latach 2007–2013 objęło: unijne zewnętrzne regiony przy-graniczne, niektóre wybrane regiony zlokalizowane przy granicach wewnętrznych oraz określone regiony położone przy granicach morskich (NUTS III)61.
Wyodrębnienie współpracy transgranicznej jako odrębnego celu polityki regio-nalnej potwierdza znaczenie i rolę tej formy kooperacji dla zwiększania spójności społeczno-gospodarczej. Na współpracę transgraniczną zwiększono również środ-ki finansowe w ramach Europejsśrod-kiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach 2007–2013 przeznaczono w sumie kwotę w wysokości 7,75 mld euro. Realizacja polityki współpracy transgranicznej w latach 2007–2013 jest kontynuacją inicja-tywy Interreg i jest wdrażana poprzez realizację trzech programów operacyjnych:
• współpracy transgranicznej (kontynuacja Interreg IIIA) ukierunkowanej na rozwój inicjatyw lokalnych i regionalnych,
• współpracy transnarodowej (kontynuacja Interreg IIIB) ukierunkowanej na wspieranie rozwoju obszarów miejskich, innowacyjność, ochronę środo-wiska naturalnego tak, by zwiększyć integrację terytorialną w ramach Unii Europejskiej,
• współpracy międzyregionalnej (kontynuacja (Interreg IVC) zapewniającej wymianę doświadczeń w zakresie innowacyjności62.
Beneficjentami programów finansowanych w ramach Europejskiej Współpra-cy Terytorialnej na lata 2014–2020 są władze lokalne i regionalne, szkoły wyższe, euroregiony, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze, centra innowacyjno-ści, organizacje non profit i wiele innych63. Beneficjenci EWT mogą realizować sze-reg projektów wpływających na zwiększanie spójności społeczno-ekonomicznej
61 A. Jankowska, Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania 2007–2013, Polska Agen-cja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005.
62 Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, Europejska Współpraca
Teryto-rialna 2007–2013, http://www.ewt.wzp.pl/ewt/ewt_2007-2013/europejska_wspolpraca_te
rytorialna_2007_-_2013.htm [dostęp 02.03.2013].
63 http://www.ewt.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/Beneficjenci.aspx [dostęp 02.03.2013].
w regionach, w tym np. rozwój bazy i oferty turystycznej, transgraniczne projekty infrastrukturalne, ochronę zabytków, przedsięwzięcia kulturalne i projekty nauko-we. Inicjatywa skierowana jest również na wsparcie integracji oraz wykorzystanie dotychczasowych rezultatów, osiągniętych w zakresie innowacyjności przedsię-biorstw i klastrów, w tym inicjatywy „Region wiedzy”.