Konceptualizacja pojęcia współpraca transgraniczna

Współpraca pomiędzy regionami coraz częściej określana jest jako współpraca terytorialna, w ramach której można wyodrębnić trzy składowe: współpracę trans-graniczną określaną często mianem przygranicznej (cross-border), międzyregio-nalną (interregional), ponadnarodową (transnational).

Schemat 3.1. Rodzaje współpracy terytorialnej

Źródło: P.R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, t. 2,

Wydawni-ctwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 423–424.

Współpraca międzyregionalna jest formą współpracy pomiędzy jednostkami terytorialnymi i podmiotami szczebla regionalnego i lokalnego, które nie są poło-żone w bezpośrednim sąsiedztwie. Ta forma współpracy dotyczy zazwyczaj regio-nów o mniejszej powierzchni. Współpraca transnarodowa z kolei jest prowadzo-na przez podmioty regioprowadzo-nalne i lokalne prowadzo-na większych obszarach (np. współpraca państw Krajów Beneluksu, Europy Środkowo-Wschodniej, państw basenu Morza Bałtyckiego). Szczególną formą współpracy terytorialnej jest współpraca trans-graniczna2. Jej celem są „wszelkiego rodzaju pokojowe międzynarodowe stosunki, mające na celu wzajemne korzyści”3. Zgodnie z zapisami Europejskiej Konwencji

Ramowej o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami

teryto-rialnymi współpraca transgraniczna to „każde wspólnie podjęte działanie mają-ce na mają-celu umocnienie sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami

1 Główny Urząd Statystyczny, Współpraca transgraniczna w Europie, http://www.stat.gov.pl/ cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_14-19.pdf, s. 14 [dostęp 20.05.2014].

2 P.R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 423–424.

3 E.J. Osmańczyk, Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ, PWN, Warszawa 1974, s. 1008.

1

Współpraca terytorialna

Współpraca

3.2. Współpraca transgraniczna – pojęcie... 65

terytorialnymi dwóch lub większej liczby umawiających się stron”4. Współpraca transgraniczna odbywa się w ramach regionów przygranicznych i transgranicz-nych. Region przygraniczny to region umiejscowiony po jednej stronie granicy państwowej5. Może on być również postrzegany jako obszar lub terytorium poło-żone w sąsiedztwie granicy państwa6.

Region transgraniczny obejmuje terytorium przekraczające co najmniej jed-ną granicę państwową. Charakteryzuje się występowaniem szeregu współzależ-ności gospodarczych oraz wspólnoty więzi społecznych pomiędzy mieszkańcami. Region transgraniczny to obszar po obu stronach granicy, w  którym, jak pisze M. Fic, „ludność chce współpracować, by pobudzać postęp kulturalny, społecz-ny i gospodarczy”7. Czynnikami delimitacji regionów transgranicznych są przede wszystkim: stopień homogeniczności i ich położenie, status i poziom rozwoju, sto-pień formalizacji granic państwowych, skala instytucjonalizacji współpracy8.

Schemat 3.2. Główne przesłanki rozwoju współpracy transgranicznej w Europie

Źródło: B. Kawałko, Granica wschodnia jako czynnik ożywienia i rozwoju społeczno-ekonomicznego

regionów przygranicznych. Synteza, 2008, s. 625, http://www.polskawschodnia.2007-2013.gov.pl/

analizyraportypodsumowania/documents/kawalko.pdf [dostęp: 23.05.2014].

Współdziałanie „ponad granicami” w Europie ma wieloletnią i bogatą tra-dycję, jest nieodzownym czynnikiem determinującym stały i  zrównoważony rozwój regionów. Kooperacja pomiędzy regionami przygranicznymi w głównej

4 Rada Europy, Europejska Konwencja Ramowa o współpracy transgranicznej między

wspólno-tami i władzami terytorialnymi – dokument Rady Europy podpisany 21 maja 1980 r. w

Ma-drycie.

5 M. Obrębalski, Społeczno-ekonomiczna charakterystyka pogranicza Polski, „Wiadomości Sta-tystyczne”, nr 10/1999, s. 58.

6 Problemy polsko-ukraińskiej współpracy przygranicznej, „Biuletyn PAN”, nr 9/1995, s. 51.

7 M. Fic, Elementy metodologii obszarów przygranicznych, „Wiadomości Statystyczne”, nr 11/1996, s. 23.

8 B. Kawałko, Stymulowanie rozwoju w regionie transgranicznym, „Gospodarka Narodowa”, nr 6/1997, s. 47–49. 1 Historyczne wspolna historia, tradycja, religia Polityczne współpraca jako element procesu integracji europejskiej, polityka sąsiedztwa Gospodarcze aktywizacja terenów przygranicznych Społeczne nawiązywanie kontaktów, przełamywanie barier społecznych

mierze oparta jest o  wewnętrzny potencjał regionu, zasoby naturalne i  ludz-kie9. Nawiązanie współpracy może prowadzić do wzrostu poziomu konkuren-cyjności regionów przygranicznych, poprzez ułatwienie im dostępu do rynków zagranicznych10.

Z ekonomicznego punktu widzenia współpraca transgraniczna umożliwia trwały i  zrównoważony rozwój obszarów przygranicznych, określanych często mianem peryferyjnych lub zacofanych11. Jej przejawem jest podejmowanie sze-regu działań wspierających rozwój małej i średniej przedsiębiorczości, inicjatyw związanych z ochroną środowiska naturalnego, wspieraniem handlu oraz przed-sięwzięć kulturalnych. Socjologiczny aspekt współpracy transgranicznej przejawia się w tym, że bardzo często granice państw określane są mianem „blizn historii”, które dzielą ludność o  podobnej charakterystyce społecznej i  przywiązaniu do wspólnych wartości.

Współpraca „ponad granicami” stanowi dla społeczności regionalnych i lokal-nych, a także dla całej Unii Europejskiej element współtworzący integrację gospo-darczą i społeczną. Istotą współpracy transgranicznej jest tworzenie sieci powiązań na szczeblu regionalnym i lokalnym, dzięki którym tworzy się stała i skoordyno-wana współpraca gospodarcza i kulturalna12.

Współpraca transgraniczna13 dotyczy transgranicznych więzi i relacji pomię-dzy władzami regionalnymi, jest zjawiskiem zróżnicowanym i złożonym, wpły-wającym na budowanie więzi i relacji międzynarodowych, stanowi składowy ele-ment wszystkich programów samorządowych gmin przygranicznych, jest formą uspołeczniania stosunków międzynarodowych. Pogłębianie zakresu współpracy „ponad granicami” i jej coraz szerszy zakres związane są z rosnącymi potrzebami społeczności regionalnych i lokalnych.

9 B. Kawałko, Granica wschodnia jako czynnik ożywienia i rozwoju społeczno-ekonomicznego

regionów przygranicznych. Synteza, Ekspertyza dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego,

Warszawa 2008, s. 623.

10 A. Mierosławska, Czynniki aktywizujące i hamujące rozwój współpracy transgranicznej, „Samorząd Terytorialny”, nr 3/2004, s. 43.

11 K. Tomaszewski, Regiony w procesie integracji europejskiej, Oficyna Wolters Kluwer Polska, Kraków 2007, s. 113.

12 E. Szadkowska, Pojęcie współpracy transgranicznej, [w:] M. Perkowski, Współpraca

trans-graniczna. Aspekty prawno-ekonomicznego, Fundacja Prawo i Partnerstwo, Białystok 2010,

s. 15–16.

13 M. Greta, T. Kostrzewa-Zielińska, Od współpracy transgranicznej do euro regionalizacji i

uru-chamiania przedsiębiorczości lokalnej, „Ekonomia i Zarządzanie. Zeszyty Naukowe

3.2. Współpraca transgraniczna – pojęcie... 67

3.2.2. Geneza i podstawy prawne europejskiej współpracy