Instrumenty finansowe polityki regionalnej Instrumenty polityki regionalnej są narzędziami służącymi do realizacji celów

określonych w programach unijnych. Środki z funduszy mają za zadanie wspiera-nie przemian społeczno-gospodarczych w regionach i sektorach gospodarki, któ-re wyróżniają się słabszym tempem i poziomem rozwoju w któ-relacji do śktó-redniego poziomu w  Unii Europejskiej. Wyróżniono cztery rodzaje funduszy struktural-nych: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (zastąpiony przez Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej) oraz Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, wspierający rozwój sektora rybołówstwa (obecnie Europejski Fundusz Rybacki).

Funkcjonowanie unijnych funduszy strukturalnych oparte zostało od 1989 r. o  następujące zasady40: koncentracji środków, komplementarności, partnerstwa podejmowania działań w ramach wieloletnich programów, wzmocnienie systemu kontroli i monitoringu. W 1988 r. przeprowadzono reformę dotyczącą finansowa-nia funduszy strukturalnych. W pierwszym okresie finansowafinansowa-nia w latach 1988– 1993 przeznaczono 63 mld ECU dla wszystkich funduszy, wprowadzono zmianę celów i priorytetowych działań wspólnotowej polityki regionalnej. Wprowadzono koordynację wszystkich instrumentów finansowych, zasadę współfinansowania projektów przez wszystkie fundusze strukturalne oraz ustanowiono tzw. inicjaty-wy wspólnotowe.

Kolejna reforma została przeprowadzona w  1993 r. i  skutkowała zmianami w finansowaniu funduszy strukturalnych. W latach 1994–1999 całkowity budżet funduszy strukturalnych wyniósł 140 mld ECU, z czego 72 mld ECU przekazano na rzecz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego41.

39 K. Michałek, B. Master, op. cit., s. 13; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Strategia Rozwoju

Kraju 2007–2015, Warszawa 2012, s. 90–92.

40 D. Czykier-Wierzba, Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej. Euro od A do Z, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2003, s. 155–156.

2.3. Instrumenty finansowe polityki... 53

Na lata 2007–2013 Komisja przewidziała dwa fundusze strukturalne: Euro-pejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz EuroEuro-pejski Fundusz Społeczny. Ze środków EFRR finansowane są projekty zwiększające zatrudnienie, rozwój inno-wacyjności i przedsiębiorczości (priorytetem są małe i średnie przedsiębiorstwa), poprawę infrastruktury, ochronę środowiska naturalnego42. Budżet przeznaczony na realizację Konwergencji wynosi 81,7%, na Regionalną konkurencyjność i za-trudnienie – 15,9%, natomiast na Europejską Współpracę terytorialną – 2,4%43.

W latach 2014–2020 na wydatki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional-nego i Europejski Fundusz Spójności przewidziano w sumie 256 mld euro.

2.3.1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego utworzony został w 1975 r. w celu finansowania polityki regionalnej. Głównym jego zadaniem jest gromadzenie środków pieniężnych w celu zmniejszania dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów. W  pierwszych pięciu latach funkcjonowania funduszu (1975–1980) środki finansowe kierowane były do wszystkich państw Wspólnoty i służyły re-fundacji wydatków ponoszonych na inwestycje z zakresu szeroko pojętej infra-struktury i przemysłu. W 1979 r. przeprowadzono reformę EFRR, w wyniku któ-rej fundusz ten stał się instrumentem wspólnotowym. Wydzielono do wyłącznej dyspozycji Komisji Europejskiej 5% środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Komisja mogła je przeznaczyć na realizację własnych, prioryte-towych zadań. Reforma z 1979 r. nadała nowy, wspólnotowy charakter polityce regionalnej. Za kryterium przyznawania środków uznano długotrwały niedo-rozwój społeczno-gospodarczy, charakteryzujący się niskim poziomem dochodu

per capita, wysoką stopą bezrobocia i wskaźnikiem migracji44. W 1985 r. wprowa-dzono minimalne i maksymalne pułapy transferów przekazywanych do poszcze-gólnych państw członkowskich45.

W okresie programowania 2014–2020 EFRR ma za zadanie wsparcie rozwo-ju regionalnego i lokalnego poprzez realizację szczegółowych priorytetów, takich jak: wsparcie prac badawczo-rozwojowych, innowacje, rozwój technologii infor-macyjnych, telekomunikacyjnych, energetycznych, przejście na gospodarkę

nisko-42 http://20090209.archiwa.gov.pl/repository/wspolpraca/Fundusze_strukturalne.pdf [dostęp 15.05.2014].

43 W. Willak, Polityka spójności na lata 2007–2013, http://www.malopolskie.pl/Pliki/2006/4_ CONF24FEB2006WWillakPL.pdf, s. 10–14 [dostęp 16.05.2014].

44 http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/working2008/work_ pl.pdf [dostęp 16.05.2015].

45 J. Szlachta, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – szansa dla Polski, http://www.bzfe. uw.gda.pl/download/Europejski%20Fundusz%20Rozwoju%20Regionalnego.pdf [dostęp 15.05.2014].

emisyjną, poprawa efektywności administracji publicznej, zrównoważony rozwój miast, inwestycje w służbę zdrowia, rozwój ośrodków edukacyjnych46. EFRR jest instrumentem realizacji strategii Europa 2020, a jego priorytetowe zadania kon-centrują się na badaniach, innowacjach, wsparciu małych i  średnich przedsię-biorstw, rozwoju technologii informacyjnych i  komunikacyjnych oraz wsparciu gospodarki niskoemisyjnej.

2.3.2. Europejski Fundusz Społeczny (EFS)

Europejski Fundusz Społeczny jest narzędziem finansowym Unii Europejskiej wspierającym rozwój społeczno-gospodarczy krajów członkowskich. EFS utwo-rzony został na mocy postanowień Traktatu Rzymskiego w 1957 r. Odegrał szcze-gólną rolę w  momencie budowy jednolitego rynku wewnętrznego. To właśnie w 1988 r. określono jego podstawowe zadania, w tym m.in.: zawodowe wcielanie na rynek pracy, ochrona pracowników przed długoterminowym bezrobociem, kształcenie, dokształcanie, przeszkalanie, a także finansowanie praktyk i szkoleń wewnątrzzakładowych, kształcenie kadr, wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, tworzenie miejsc pracy, promowanie nowych technologii47.

EFS realizuje swoje zadania za pomocą programów operacyjnych. Podlega on bezpośredniej kontroli ze strony Komisji Europejskiej48. Wsparcie z Funduszu wy-nosi od 50 do 85% całkowitych kosztów danej inwestycji. Głównym celem Eu-ropejskiego Funduszu Społecznego w latach 2000–2013 był: wzrost zatrudnienia, promocja innowacyjności, realizacja szkoleń z zakresu know-how oraz zapewnie-nie elastyczności na rynku pracy49. Ważna jest również jego rola w aktywizacji lu-dzi starszych, zapewnieniu rozwoju zawodowego, równości szans na rynku pracy czy wsparciu przedsiębiorczości50. Działania EFS są zbieżne z realizowaną przez Unię Europejską strategią Europa 2020 oraz Strategią na rzecz wzrostu

gospodar-czego i zatrudnienia51.

46 Polityka spójności 2014–2020. Inwestycje w rozwój gospodarczy i wzrost zatrudnienia, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/propo sals/regulation2014_leaflet_pl.pdf [dostęp 15.05.2014].

47 Centrum Informacji Europejskiej MSZ, http://www.cie.gov.pl/publikacje/fi/docs/europej. pdf [dostęp 12.01.2013]

48 Komisja Europejska, Europejski Fundusz Społeczny, http://ec.europa.eu/employment_so cial/esf/discover/participate_en.htm [dostęp 10.05.2014 ].

49 http://uniaeuropejska.org/unia/files/encyklopedia/EFS_MKarapuda_%20FKE.pdf, s.  4–5 [dostęp 12.01.2013].

50 http://ec.europa.eu/employment_social/esf/docs/esf_leaflet_pl.pdf, s. 4 [dostęp 12.01.2013]. 51 Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Kwalifikowalność wydatków w ramach Europejskiego

Fun-duszu Społecznego, 2005, http://www.wup-rzeszow.pl/sporzl/files/63_WytyczneEFS_aktua

2.3. Instrumenty finansowe polityki... 55

W okresie programowania 2014–2020 znaczenie Europejskiego Funduszu Spo-łecznego uległo zwiększeniu, czego przejawem są: określenie minimalnego udziału EFS w finansowaniu inwestycji w kapitał ludzki, wsparcie dla równouprawnienia ko-biet i mężczyzn, określenie, że 20% z całej puli środków zgromadzonych w EFS ma być przeznaczonych na walkę z wykluczeniem społecznym, walka z bezrobociem w szczególności wśród ludzi młodych (minimum 6,4 mld euro na gwarancje dla młodzieży), zwiększenie efektywności funduszu poprzez zmniejszenie liczby celów oraz wprowadzenie nowych, innowacyjnych zasad zarządzania środkami z EFS52. Podstawowymi celami Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2014–2020 są: pomoc w znalezieniu zatrudnienia, włączenie społeczne, lepsza edukacja. Te zadania niosą za sobą konieczność wzmocnienia i wsparcia administracji publicznej.

2.3.3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej powstał na mocy postanowień

Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Gospodarczą w 1964 r. Sekcja Orientacji

zali-czana jest do Funduszy Strukturalnych, a zakres jej działań obejmuje m.in. restruk-turyzację i poprawę funkcjonowania gospodarstw rolnych, wdrażanie nowych tech-nologii przy produkcji rolnej, wsparcie terenów leśnych, tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, inwestycje w  ochronę środowiska naturalnego. Ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej w ramach Sekcji Orientacji finansowany jest Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Mo-dernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich53. Od 2007 r. Fundusz ten został zastąpiony przez dwa nowe – Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej.

2.3.4. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa  utworzony został w  1993 r. w celu realizacji zadań związanych w szczególności z adaptacją polityki struktural-nej w rybołówstwie. Z wykorzystaniem FIOR-u finansowane są inicjatywy w na-stępujących dziedzinach: rozwój hodowli ryb, rozwój portów rybackich poprzez zapewnienie odpowiedniej infrastruktury, rozwój i unowocześnianie floty ryba-ckiej, metod połowu ryb, wzrost konkurencyjności unijnych produktów rybnych, promocja i reklama produktów związanych z rybołówstwem. W okresie

progra-52 Europejski Fundusz Społeczny, http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=62&langId=pl [do-stęp 15.01.2013].

53 EFOiGR, czyli Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, http://www.portfel.pl/pdf/ art773 [dostęp 17.03.2013].

mowania 2007–2013 FIOR został zastąpiony przez Europejski Fundusz Rybacki, którego celem jest zapewnienie finansowania sektorowi rybołówstwa i społecz-nościom nadbrzeżnym.

2.3.5. Fundusz Spójności

Fundusz Spójności powstał na mocy Traktatu z Maastricht w celu zmniejsza-nia różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego krajów i regionów Unii Europejskiej. Środki finansowe z  Funduszu Kohezji przyznawane są państwom członkowskim, których PKB per capita jest niższy od 90% średniej dla Unii Eu-ropejskiej54. Fundusz Kohezji jest jednym z głównych narzędzi realizacji spójno-ści społeczno-gospodarczej. Z Funduszu finansowane są duże projekty z zakresu infrastruktury transportowej i  ochrony środowiska o  wartości przekraczającej 10 mln euro. Środki finansowe Funduszu Spójności podzielone są na dwie równe części: na ochronę środowiska i na infrastrukturę transportową55. W okresie pro-gramowania przypadającym na lata 2000–2006 środki pomocowe z Funduszu Ko-hezji otrzymywały Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia oraz wszystkie dziesięć państw, które przystąpiły do Unii Europejskiej w 2004 r. W okresie programowa-nia 2007–2013 środki udostępnione w ramach funduszy strukturalnych i Fundu-szu Spójności wyniosły 336,1 mld euro.

Fundusz Spójności jest instrumentem realizacji spójności społeczno-gospodar-czej, natomiast nie jest zaliczany do funduszy strukturalnych. Środki finansowe z  Funduszu Spójności przekazywane są na pomoc krajom, natomiast fundusze strukturalne zapewniają rozwój regionów56. Podstawowym celem Funduszu Kohe-zji jest wzmacnianie koheKohe-zji społeczno-gospodarczej poprzez finansowanie pro-jektów z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury transportowej57.

W okresie programowania na lata 2014–2020 w ramach Funduszu Spójności przeznaczonych zostało 63,4 mld euro na transeuropejskie sieci transportowe (środki finansowe w ramach Funduszu Spójności przekazywane są na realizację projektów infrastrukturalnych w ramach instrumentu Łącząc Europę) oraz śro-dowisko (w tym projektów związanych z energetyką, transportem, odnawialnymi

54 S. Konopacki, Polska pięć lat w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Ibidem, Łódź 2009, s. 254–257.

55 http://www.funduszspojnosci.gov.pl/Podstawowe+informacje/ [dostęp12.05.2013]. 56 A. Jankowska, Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania na lata 2007–2013, Polska

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 12.

57 L.J. Jasiński, Globalna pozycja Unii Europejskiej w dłuższej perspektywie, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego”, nr 4(72)/2014, s. 182.

2.4. Inicjatywy Wspólnotowe jako... 57

źródłami energii). W obecnym okresie programowania z Funduszu Spójności ko-rzystają: Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Cypr, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja, Portugalia, Słowenia, Grecja, Malta58.

2.4. Inicjatywy Wspólnotowe jako narzędzie dla