Wstęp
Wraz z wprowadzeniem w Polsce gospodarki ryn-kowej nastąpił renesans badań nad bankructwem.
Zakres prowadzonych badań jest szeroki i wielo-wątkowy, stąd pojawia się potrzeba syntetycznego opracowania dostępnego piśmiennictwa. Pomimo licznych prac syntetycznych innych autorów (dla przykładu Antonowicz, 2015a), liczba bieżących badań jest na tyle znaczna, iż wymaga agregacji i syntezy.
Celem niniejszego artykułu jest identyfi kacja ten-dencji rozwojowych i dalszych kierunków badań w obszarze szeroko rozumianego bankructwa z wy-korzystaniem metody analizy frekwencyjnej. Ba-danie obejmowało artykuły publikowane w Polsce i rejestrowane w BazEkon, których pełne teksty są dostępne w domenie publicznej.
Nie sposób w krótkiej formie, jaką jest artykuł, przedstawić pełnej syntezy wszystkich prac nad bankructwem, dlatego zdecydowaliśmy się ogra-niczyć analizę do publikacji dostępu otwartego za lata 2013-2016. Z uwagi na wygaszanie impulsów
związanych z globalnym kryzysem fi nansowym za punkt odniesienia przyjęto koniec 2012 roku.
Badanie przeprowadzono na próbie 64 artykułów publikowanych w okresie od 2013 do 2016 roku.
Analizę metodami text miningu (analizy frekwen-cyjnej) 1 przeprowadziliśmy na postawie treści wy-odrębnionych artykułów. Niniejsze badanie cechuje chęć pokazania interdyscyplinarności badań nad bankructwami. Stąd nie nakładamy konkretnego przekroju merytorycznego, a jedynie ograniczenia czasowe i domenę.
Analiza tekstów w badaniach ekonomicznych
Metody analizy tekstu wspomagane narzędzia-mi informatycznynarzędzia-mi są coraz częściej stosowane w naukach społecznych i ekonomicznych w ostat-nich latach (Pagel i in 2007, Azar, 2009, DeWall i in. 2011, Loughran & McDonald 2011). Na zwięk-szenie ich popularności wpływa między innymi dostępność różnorodnych tekstów w wersji elektro-nicznej, rozwój narzędzi informatycznych
wspoma-1 Metoda analizy frekwencyjnej bywa również określana mianem analizy frekwencyjności (por. Czakon 2011)
WIERZYTELNOŚCI I UPADŁOŚCI
gających analizę tekstów oraz metod statystycznych analizy tekstów (w tym text mining), jak również pracochłonność tradycyjnych metod analiz tekstów (por. Li, 2010). Do szerszego zastosowania metod analiz tekstu wspomaganych metodami informa-tycznymi przyczynia się również spostrzeżenie, że nie tylko sprawozdania fi nansowe prezentujące in-formacje w formie monetarnej, ale również treść opisowa raportów dostarczanych przez podmioty gospodarcze zmniejsza asymetrię informacyjną po-między zarządami i akcjonariuszami. Wśród metod analiz tekstów stosowanych w badaniach w naukach społecznych i ekonomicznych możemy wyróżnić dwie główne grupy (Tomanek, 2014): metody słow-nikowe i metody statystyczne.
Badania służące analizie tekstów wspomagane za pomocą narzędzi informatycznych prowadzone do tej pory były z wykorzystaniem różnych materiałów źródłowych, takich jak: sprawozdania z działalno-ści, listy do akcjonariuszy, prospekty emisyjne, opi-nie biegłych rewidentów, transkrypcje konferencji z analitykami (conference calls transcriptions). Ana-liza tekstów była również wykorzystywana w bada-niach literatury z danej dziedziny (zob. De Bakker i in. 2005). Caserio i in. (2016) wskazują, że analiza tekstów wspomagana narzędziami informatyczny-mi pozwala odkryć sygnały i zależności, które naj-prawdopodobniej pozostałyby ukryte ze względu na skomplikowaną strukturę sformułowań zawartych w sprawozdaniach z działalności.
Źródło: opracowanie własne
Tabela 1. Zestawienie artykułów w próbie według lat i autorów
2013 2014 2015 2016
Juszczyk i Balina, 2013;
Król i Stefański, 2014;
Niebieszczańska, 2014;
Craig i in. (2013) przeanalizowali listy prezesa za-rządu hinduskiej spółki Satyam i wykazali wyraźną zmianę języka prezesa spółki w listach do akcjona-riuszy w pięciu latach poprzedzających bankruc-two spółki. Czerney i in (2014) wykazali, że język używany w opiniach biegłych rewidentów bez za-strzeżeń przedstawia bardziej zawoalowaną infor-mację o jakości sprawozdań. Co więcej, autorzy ci zaobserwowali, że specyfi czne słownictwo pozwala przewidzieć, które ze sprawozdań będą podlegały przekształceniom w przyszłości. Caserio i in. (2016) przebadali sprawozdania z działalności amerykań-skich spółek z sektora fi nansowego z trzech grup:
takich które zgłosiły wniosek o upadłość, a zatem były narażone w dużym stopniu na bankructwo, ta-kich które nie złożyły wniosku o bankructwo, ale ze względu na niepokojące wartości wskaźników fi -nansowych są na nie narażone oraz takich, których wskaźniki fi nansowe wskazywały na dobrą sytuację fi nansową. Niezgodnie z ich oczekiwaniami przed-siębiorstwa w złej sytuacji fi nansowej częściej uży-wały pozytywnych określeń, niż te znajdujące się w sytuacji dobrej. Zaobserwowali oni również, że negatywne określenia w sprawozdaniu z działalności stanowią predyktor pogarszającej się sytuacji fi nan-sowej w kolejnych okresach.
Wyniki badań prowadzonych w Polsce (Fijałkow-ska i in. 2015), w(Fijałkow-skazują, że poziom optymizmu prezentowany w listach do akcjonariuszy nie jest skorelowany z poziomem osiąganych wyników fi -nansowych. Badacze ci zaobserwowali również występowanie efektu atrybucji i technik manipula-cji wrażeniami (autoprezentamanipula-cji) w listach do akcjo-nariuszy. Badania Klimczaka i in. (2016) wykazały, że zarządy w listach do akcjonariuszy starają się używać języka pozbawionego emocji i unikają dys-kutowania wpływu niepewności na ich spółki. Stąd zastosowanie analizy tekstu może ujawnić dodatko-we informacje o trendach w badaniach nad bankruc-twem.
Procedura badawcza i wyniki badania Próbę artykułów wykorzystanych w innym badaniu Mączyńskiej, Morawskiej i Staszkiewicza (2017) wykorzystaliśmy w niniejszym badaniu. Podstawą do wyboru próby była baza BazEkon. Bazę przeszu-kaliśmy z wykorzystaniem słowa kluczowego „ban-kructwo” i zidentyfi kowaliśmy 194 artykuły
doty-czące bankructwa publikowane w okresie od 2002 do 2016 roku, 85 artykułów publikowanych w latach 2013-2014 oraz 64 artykuły, dla których dostępne były pełne teksty. Szerszą dyskusję argumentacji za wyborem próby znajdzie Czytelnik w pozycji Mą-czyńskiej i innych (2017).
Próbę artykułów podzieliliśmy na podgrupy we-dług kryterium roku publikacji (patrz tabela 1), a uzyskane pełne teksty scalono i skonwertowano z zastosowaniem narzędzia OCR do jednego pliku.
Zastosowano analizę sentymentu z pakietu EDGAR (Lonare i Bharat, 2017), narzędzie budowania korpu-su (Feinere i Hornik 2015) oraz pakiet do prezentacji grafi cznej (Fellows, 2014). Surowe dane frekwen-cyjne manualnie oczyszczono ze słów pospolitych i łączników. Zastosowaliśmy łączenie artykułów na-pisanych w różnych językach, by uchwycić zarówno przemiany merytoryczne, jak i zmianę języka komu-nikacji (z polskiego na angielski). Ograniczeniem badania jest zastosowanie analizy poszczególnych wyrazów, a nie fraz oraz brak zastosowania proce-dury lemmatyzacji.
Grafi cznie przedstawiono najczęściej występujące wyrazy w danych rocznikach z frekwencjami gra-nicznymi na poziomie 30 - 60 wystąpień (rys. 1).
Z korpusu wyodrębniono 20 najczęstszych wyra-żeń dla poszczególnych okresów (tabela 2 panel B), wyrażenia występujące w każdym okresie (tabela 2 panel C ) lub wyrażenia występujące raz (tabela 2 panel A ). Do prezentacji grafi cznej zastosowaliśmy metodę chmury słów (ang. word cloud), (por. Cza-kon 2011). W metodzie tej częstość występowania poszczególnych słów jest odzwierciedlona za po-mocą ich wielkości. Pozwala to na szybką analizę wyników przez badaczy i czytelników w sposób atrakcyjny grafi cznie. Wyniki analizy frekwencyj-nej z zastosowaniem metody chmury słów zostały przedstawione na rysunku 1.
Wyniki analizy frekwencyjnej przedstawione na rysunku 1 i w tabeli 2 pozwalają na wychwyce-nie najważwychwyce-niejszych zagadwychwyce-nień podejmowanych w badaniach nad bankructwem oraz ich ewolucji.
W roku 2013 przeważały badania w języku pol-skim. Dominującymi zagadnieniami badawczymi były: upadłość, rozwój, ryzyko i rynek. Do często podejmowanych problemów badawczych należa-ły również koszty bankructwa oraz bankructwa w sektorze transportu. Rok 2014 był pierwszym
ro-WIERZYTELNOŚCI I UPADŁOŚCI
Źródło: opracowanie własne.
*Częściowo zastąpiono litery diakrytyczne.
2013
2015
2014
2016
Rys. 1 Dynamika zmian lingwistycznych w publikacjach dotyczących bankructw w latach 2013-2016*
1,05%1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 1,05%0,97%0,97%0,53%0,53%0,58%0,58%
%skum %%skum%%skum%%skum% 0,59%1,64%0,65%1,62%0,39%0,92%0,52%1,10% 0,54%2,18%0,59%2,20%0,37%1,29%0,34%1,44% 0,36%2,54%0,57%2,78%0,35%1,63%0,34%1,79% 0,35%2,89%0,50%3,28%0,34%1,97%0,31%2,10% 0,32%3,21%0,36%3,64%0,33%2,31%0,31%2,40% 0,29%3,51%0,31%3,95%0,33%2,63%0,27%2,67% 0,26%3,77%0,29%4,24%0,26%2,89%0,26%2,93% 0,25%4,02%0,25%4,49%0,26%3,14%0,24%3,18% 0,25%4,27%0,24%4,73%0,25%3,39%0,24%3,42% 0,24%4,50%0,23%4,96%0,22%3,61%0,22%3,63% 0,23%4,73%0,21%5,17%0,20%3,81%0,19%3,83% 0,22%4,95%0,20%5,37%0,19%4,01%0,19%4,02% 0,22%5,17%0,20%5,57%0,19%4,20%0,19%4,21% 0,22%5,39%0,19%5,75%0,19%4,39%0,19%4,40% 0,21%5,60%0,18%5,94%0,18%4,57%0,19%4,59% 0,20%5,81%0,18%6,12%0,18%4,75%0,18%4,78% 0,20%6,00%0,18%6,30%0,18%4,93%0,18%4,96% 0,19%6,19%0,18%6,47%0,18%5,11%0,18%5,14% 0,17%6,36%0,18%6,65%0,18%5,28%0,18%5,31%
Źródło: opracowanie własne.
Tabela 2. Zestawienie częstości i skumulowanej częstości pierwszych 20 pojęć w korpusie w poszczególnych latach
POJĘCIE
2016201520142013 bankruptcybankruptcycompaniesprzedsiębiorstwa upadłościprzedsiębiorstwbankruptcyupadłości companiesupadłościprawaryzyka
fi nancialfi nancialWarszawafi nancial modelmodelprzedsiębiorstwarynku
przedsiębiorstwvalueupadłościrozwoju insolvencycompanyfi nancialbankruptcy dataassetsrati osfi rmy assetsbankructwawartościukładu economicpropertyrati okoszty proceedingsbankliquiditybankructwa researchvaluati onmodelitransportu predicti oncompaniesdanychfi nansowej companybusinessanalysisfi rm informati oncostassetsmodel analysisriskpostępowaniaupadłością modelsmarketwolnościanalizy przedsiębiorstwaartvaluecompanies statementspublicbusinessrisk rynkuryzykamodelusytuacji
POJĘCIEPOJĘCIEPOJĘCIE WIERZYTELNOŚCI I UPADŁOŚCI
odkryć sygnały i zależności, które najprawdopo-dobniej pozostałyby ukryte ze względu na skompli-kowaną strukturę sformułowań zawartych w anali-zowanych tekstach. Badanie obejmowało artykuły publikowane w Polsce rejestrowane w BazEkon, których pełne teksty były dostępne w domenie pu-blicznej. Badanie objęło 64 artykuły publikowane w okresie od 2013 do 2016 roku.
Liczba publikacji w obszarze badań nad bankruc-twem była stabilna w latach 2013-2016. Wyniki analizy frekwencyjnej pozwoliły na wychwyce-nie najważwychwyce-niejszych zagadwychwyce-nień podejmowanych w badaniach na bankructwem oraz ich ewolucji.
Na początku badanego okresu przeważały badania w języku polskim, a dominującymi zagadnieniami badawczymi były: upadłość, rozwój, ryzyko i rynek.
Badania koncentrowały się na opracowaniu mode-li przewidywania bankructwa oraz zagadnieniach postępowań upadłościowych, praw, kar i zasad, co znamionuje intensyfi kację badań nad prawem upa-dłościowym.
Od 2014 r. do końca badanego okresu roku za-częły dominować artykuły w języku angielskim.
Najczęściej analizowanymi zagadnieniami stały się bankrupcy (bankructwo), fi nancial ratios (wskaźni-ki fi nansowe), liquidity, values i assets. Interesują-cym trendem było również zwiększenie się dyspersji (rozrzutu tematycznego) podejmowanych zagadnień w 2016 roku.
Zmiana dominującego języka publikacji może jednocześnie stanowić szansę i zagrożenie dla pol-skich badaczy w zakresie badań nad bankructwem.
Z jednej strony, publikując po angielsku włączają się w światowy nurt badań z dziedziny ekonomii i w sposób znaczący wzrasta liczba potencjalnych czytelników. Z drugiej strony, publikowanie w ję-zyku obcym może utrudniać odbiór ich badań przez praktyków zajmujących się w codziennej pracy za-gadnieniami bankructwa.
kiem, w którym znacząco zwiększyła się liczba ar-tykułów i badanych zagadnień w języku angielskim.
Najczęściej występującymi wyrażeniami w języku angielskim były bankrupcy (bankructwo), fi nancial ratios (wskaźniki fi nansowe), liquidity, values i as-sets. Dominującymi zagadnieniami w artykułach w języku polskim stały się modele (przewidywania bankructwa) oraz zagadnienia postępowań upadło-ściowych, praw, kar i zasad, co znamionuje intensy-fi kację badań nad prawem upadłościowym. W roku 2015 utrzymała się przewaga artykułów i zagadnień w języku angielskim. Najbardziej popularnymi za-gadnieniami w tym okresie były: bankruptcy, fi nan-cial, value, assets, cost i risk. W artykułach w języku polskim przeważały zagadnienia modeli (przewidy-wania upadłości).
W roku 2016 została utrzymana tendencja zwięk-szonej popularności artykułów i zagadnień w języku angielskim. Podejmowane były podobne zagadnie-nia jak w roku poprzednim: bankruptcy, fi nancial, as-sets, natomiast zagadnieniami częściej ujmowanymi w artykułach stały się data: information i prediction.
Interesującym trendem było również zwiększenie się dyspersji (rozrzutu tematycznego) podejmowanych zagadnień, co jest odzwierciedlone większą liczbą słów przedstawionych za pomocą chmury słów i re-latywne ujednolicenie ich wielkości.
W przedstawionej wersji badania, występują także wyrazy o charakterze potocznym, jak np. „Warsza-wa”, wskazujące raczej na miejsce publikacji biblio-grafi i źródłowej niż geobiblio-grafi czny zakres badań.
Zakończenie
Celem niniejszego artykułu była identyfi kacja ten-dencji rozwojowych i dalszych kierunków badań w obszarze szeroko rozumianego bankructwa z wykorzystaniem metody analizy frekwencyjnej.
Analiza tekstów wspomagana narzędziami informa-tycznymi – w tym analiza frekwencyjna – pozwala