Funkcje kosmizacji świata

Percepcja rzeczywistości, jako uporządkowanego systemu warunkujących się nawzajem przyczyn i skutków, ma znaczenie dla myślenia jednostki na temat istnienia porządku we wszechświecie. Aczkolwiek wybory przekonań opartych o doświadczenie i zdroworozsądkowe nadawanie mu znaczeń, mają charakter indywidualny, to jednak po-rządkowane są zgodnie i istniejącymi systemami znaczeń określanych pojęciem świato-poglądu. Jak pisze Clifford Geertz „światopogląd danego ludu jest tworzonym przezeń obrazem rzeczywistego stanu rzeczy, jego koncepcją natury, samego siebie, społeczeństwa. Światopogląd zawiera najogólniejsze idee ładu wyznawane przez daną społeczność. Wierzenia religijne i rytuały wzajemnie się ze sobą konfrontują i potwierdzają, etos staje się w sensie intelektualnym uzasadniony poprzez to, że przedstawia się go jako prezentację sposobu życia sugerowanego przez prawdziwą rzeczywistość, którą opisuje światopogląd, światopogląd natomiast staje się możliwy do przyjęcia w sensie emocjonalnym dzięki temu, że prezentuje się go jako obraz prawdziwej rzeczywistości, której autentycznym wyrazem jest taki właśnie sposób życia” (Geertz 2005a, s.151-152). W ten sposób to, co jest pomyślane i przyjęte za prawdziwe przekonania, oraz to, co jest czynione i inter-pretowane zgodnie z ideologią ukonkretniającą światopogląd, nie tylko kosmizuje świat, ale i pozwala traktować rzeczywistość jako uporządkowaną całość. „Religia legitymizuje instytucje społeczne, nadając im ostatecznie ważny status ontologiczny, to znaczy sytuując je w świętym i kosmicznym układzie odniesienia” (Berger 2005, s. 66).

W społeczeństwie ponowoczesnym wielość światopoglądów staje się faktem ze względu na pluralizm struktur oraz wielość obrazów „prawdziwej rzeczywistości”. Praw-da, tak jak inne wartości, podlega relatywizacji, a im więcej wątpliwości co do

obowiązy-wania „jednej prawdy”, tym więcej światopoglądów, które dają możliwość alternatywnych wyjaśnień istnienia porządku we wszechświecie. Zarówno bowiem emocjonalność postaw wobec idei zawartych w systemie światopoglądowym, jak i wybór stylu życia, który zgod-nie z przekonazgod-niem o odpowiedzialności osobistej, jest prawem jednostki do samostano-wienia, rozszerza zainteresowania religijnością i duchowością, ze względu na pełnione przez nie funkcje. I tu należy zwrócić uwagę na to, że i duchowość i religijność stanowią system, który łączy emocjonalność postaw wobec rzeczywistości, jak i z wyborem stylu życia i poczuciem odpowiedzialności za ład istniejący we wszechświecie.

Zakończenie

Religijność ponowoczesna, jako światopogląd, który stanowi jeden z wielu pa-radygmatów pozwalających zinterpretować i wyjaśnić rzeczywistość, pełni funkcje, któ-re łączą któ-religijność rozumianą tradycyjnie (prokościelną) z duchowością okktó-reślaną jako wewnętrzne doświadczenie nadprzyrodzoności. Jak pisze Clifford Geertz, często cytowa-ny w tym tekście, „religia bez aspektu wewnętrznego, bez swego rodzaju <<skąpanego w sentymencie>> poczucia, że wiara liczy się, liczy się ogromnie, że wiara podtrzymuje, uzdrawia, pociesza, wyrównuje krzywdy, poprawia los, zapewnia nagrodę, objaśnia, zo-bowiązuje, błogosławi, rozjaśnia, godzi, odradza, zbawia czy ocala, nie zasługuje na tę nazwę” (Geertz 2003, s. 223). To aspekt wewnętrzny religii, czyli emocjonalność postaw wobec codziennej rzeczywistości oraz styl życia, który jest konsekwencją doświadczeń i wyborów dokonywanych przez jednostkę, pozwalają religijność ponowoczesną trakto-wać jako nową duchowość, nową, gdyż ideologia proponowana przez Kościół nie jest jedyną uznawaną za prawdziwą przez człowieka ponowoczesnego. Wprawdzie trudno mówić o religii bez rytuałów, ale czynnik emocjonalny każde zachowanie jednostki może uczynić rytuałem dnia codziennego. Nadawanie bowiem zachowaniom wymiaru symbo-licznego, który pozwala interpretować świat zgodnie z idą nadprzyrodzoności, ma charak-ter religijny niezależnie od tego, czy ma związek z przynależnością do Kościoła czy nie.

Zgodnie z wyżej postawionymi tezami religijność i nowa duchowość pełnią podobne funkcje mimo, że mogą być definiowane jako oddzielne kategorie zjawisk spo-łecznych. To, co jest wspólne, pozwala wyłonić nową religijność, określaną jako pono-woczesna. Jej cechą jest przede wszystkim duchowość rozumiana jako emocjonalność, wrażliwość na piękno i dobro, codzienność traktowana jako nadzwyczajność oraz poszu-kiwanie sensu życia i przyczyn istnienia ładu we wszechświecie nie tylko w wymiarze ideologicznym religii, ale też doświadczeniowym i konsekwencyjnym. Wszystko

wska-zuje więc na to, że religijność ponowoczesna tym różni się od tradycyjnej, selektywnej i zindywidualizowanej, że wartością czyni doświadczenie wewnętrzne jednostki oraz zasady etyczne, które eliminują zło rozbudowując wrażliwość na krzywdę wyrządzana innym i walkę o to, aby dobro zbiorowe stało się ideą przewodnią wyznaczającą cel ludz-kiego życia.

Bibliografia

Berger Peter Ludwig, Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, tł. Włodzimierz Kurd-ziel, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2005.

Bréchon Pierre, Cross-National Comparisons of Individual Religiosity, w: James A. Beckford, N. J. Demerath III, red., The Sage Handbook of the Sociology of Religion, Sage Publications, London 2007, ss. 463-489.

Boguszewski Rafał, Wiara i religijność Polaków dwadzieścia lat po rozpoczęciu przemian ustrojo-wych. Komunikat z badań, CBOS BS/34/2009.

Boguszewski Rafał, Przesądy wciąż żywe. Komunikat z badań, CBOS BS/130/2011.

Geertz Clifford, Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Warszawa 2005a.

Geertz Clifford, Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej, tł. Dorota Wol-ska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005b.

Geertz Clifford, Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, tł. Zbigniew Pucek, Uniwersitas, Kraków 2003.

Grabowska Mirosława, red., Religijność i Kościół 10 lat po śmierci Jana Pawła II, CBOS, Opinie i diagnozy nr 31, Warszawa 2015.

Houtman Dick Aupers Stef, The Spirituality Turn and the Decline of Tradition: the Spreadof Post Christians Spirituality in 14 Western Countries, 1981-2000, “Journal for the Scientific Study of Religion”, 46 (3), 2007, ss. 305-320.

Jarosz Marek, Pojęcie duchowości w psychologii, w: Oleg Gorbaniuk, Beata Kostrubiec-Wojtachnio, Danuta Musiał, Michał Wiecherek, red., Studia z psychologii w KUL, t. 16, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, ss. 9-22.

Kaufmann Franz X., Religia i nowoczesność, tł. Bogusław Widła, w: Socjologia religii. Antologia tek-stów. Wybór i wprowadzenie Władysław Piwowarski, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 1998 ss. 361-382.

społecz-nego świata właścicieli zwierząt domowych, WN Scholar, Warszawa 2005.

Mariański Janusz, Religia w społeczeństwie ponowoczesny. Studium socjologiczne, Oficyna Nauko-wa, Warszawa 2010.

Miszczuk Ewa, Świętość w religijnej świadomości maturzystów województwa lubelskiego, Wydaw-nictwo UMCS, Lublin 2015.

Pawluczuk Włodzimierz, Oblicza wiary, Zakład wydawniczy Nomos, Kraków 2014.

Stark Rodney, Glock Charles Y., Wymiary zaangażowania religijnego, tł. Błażej Kruppik, w: Socjolo-gia religii. AntoloSocjolo-gia tekstów. Wybór i wprowadzenie Władysław Piwowarski, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 1998, ss. 182-187.

Szalbot Magdalena, Animal ludens? Zabawki zwierząt domowych z społeczeństwie konsumpcyjnym, „Zabawy i Zabawki. Studia Antropologiczne”, r. 13/2015, ss. 176-194.

Warzeszak Stanisław, Z twórczości Hansa Jonasa (2). Od starożytnej gnozy do współczesnego nihili-zmu, „Warszawskie Studia Teologiczne” nr 7, 1994, ss. 269-278.