Gary Cooper znowu w siodle

Piotr Fabiś

Plakat

Wiosną 1989 roku pojawił się w Polsce Gary Cooper, a ściślej rzecz biorąc, można było zobaczyć jego wizerunek na egzemplarzach plakatu wyborcze-go Komitetu Obywatelskiewyborcze-go „Solidarność”. Wizerunek amerykańskiewyborcze-go aktora został wycięty z fotosu reklamującego słynny western, na którym Gary Cooper, jako szeryf (marshal) Will Kane, pewnym krokiem przemierza ulicę miasteczka Hadleyville, będącego miejscem akcji filmu. Na plakacie tłem dla postaci szeryfa są biały kolor papieru i logo Niezależnego Samo-rządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. To samo logo znajduje się na znaczku przypiętym, tuż nad gwiazdą szeryfa, do kamizelki, w którą ubrany jest aktor. W prawą dłoń szeryfa autor plakatu włożył złożoną kart-kę papieru z napisem: WYBORY. Jest to zapewne karta wyborcza. Poniżej postaci szeryfa znajduje się napis: W SAMO POŁUDNIE 4 CZERWCA 1989.

Każda z części składowych tego plakatu powstała w innym miejscu i kontekście, każda ma swoją własną historię. Szeryf Will Kane jest bohate-rem westernu zatytułowanego High Noon (polski tytuł to oczywiście W samo południe), którego reżyserem jest Fred Zinnemann. Premiera High Noon od-była się w 1952 roku, a Gary Cooper za rolę szeryfa Kane’a dostał, drugiego w swojej karierze, Oscara.

Słowo SOLIDARNOŚĆ zapisane na białym tle tak zwaną solidarycą – wspierające się nawzajem czerwone litery, z litery N wyrasta biało czerwona flaga – zaprojektował Jerzy Janiszewski. Projekt tego znaku graficznego po-wstał w sierpniu 1980 roku w czasie strajku w Stoczni Gdańskiej, w którym Jerzy Janiszewski – wówczas młody, dwudziestoośmioletni grafik – brał udział. Początkowo wspierające się wzajemnie litery symbolizować miały wspierających się nawzajem strajkujących robotników połączonych ideą wyrażaną przez słowo, które te litery tworzą. Później ten znak graficzny stał

118 PIOTR FABIŚ

się logo związku zawodowego liczącego miliony członków i jego symbolika została rozciągnięta na miliony Polaków należących do NSZZ „Solidarność”

i olbrzymią część społeczeństwa, która sympatyzowała z „Solidarnością”.

Wybory, które odbyły się 4 czerwca 1989 roku były konsekwencją kom-promisu politycznego osiągniętego przez solidarnościową opozycję demo-kratyczną i tak zwaną stronę rządową. Kompromisu wypracowanego pod-czas obrad Okrągłego Stołu, które toczyły się w Warszawie od 6 lutego 1989 roku do 5 kwietnia tegoż roku.

Autorem plakatu jest Tomasz Sarnecki, który wiosną 1989 roku był jesz-cze studentem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Wspomniałem już wyżej, że na plakacie Gary Cooper trzyma w prawej dłoni kartę wyborczą i o znaczku z logo NSZZ „Solidarność” przypiętym do kamizelki, ale Sar-necki wprowadził jeszcze jedną modyfikację w wizerunku szeryfa. Na pla-kacie Gary Cooper ma pasek do spodni, który zapięty jest w pasie, a poniżej, na biodrach, ma drugi pasek, który opina go asymetrycznie, na prawym biodrze jest nieco niżej niż na lewym. Na reklamującej High Noon fotografii ten niżej, na biodrach, znajdujący się pasek to pas z kaburą, w której jest rewolwer. Kabura i rewolwer są po prawej stronie, żeby można było sięgać po broń prawą ręką. Na plakacie kabury i rewolweru nie ma. Gary Cooper został przez Tomasza Sarneckiego rozbrojony.

Łącząc na białym papierze polski tytuł słynnego westernu i datę wybo-rów, wizerunek Gary Coopera jako szeryfa i logo „Solidarności”, stworzył Sarnecki plakat, który jest w Polsce powszechnie znany chociaż od czerw-cowych wyborów minęło już ćwierć wieku. Ale co właściwie ten plakat mówił odbiorcy w czerwcu 1989 roku? Jest to plakat wyborczy, a więc jego podstawowy przekaz musiał być następujący: 4 czerwca 1989 roku idź na wybory i zagłosuj na kandydatów Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”.

Gary Cooper ze znaczkiem „Solidarności” przypiętym nad gwiazdą szeryfa i logo „Solidarności” za plecami zdaje się sugerować, że kandydaci Komite-tu Obywatelskiego „Solidarność” i ogólnie ludzie „Solidarności” są – jak szeryf w filmie W samo południe – uczciwi, odważni, niezłomni i zdetermi-nowani, żeby walczyć ze złem w każdych okolicznościach. Gary Cooper został rozbrojony, a w prawej dłoni, którą w wielu westernach sięgał po rewolwer, trzyma kartę wyborczą, co stanowi jasną manifestację przekona-nia, że karta wyborcza jest teraz jedyną i właściwą bronią w walce ze złem.

Mit

Teksty, które składają się na Mitologie pisał Roland Barthes w latach 1954–

1956, a pierwsze wydanie tej książki ukazało się w roku 1957. W Mitologiach Barthes przedstawił swoją wykładnię mitu, a fundamentem, na którym tę

Gary Cooper znowu w siodle 119 teorię zbudował, jest koncepcja znaku językowego opracowana przez Ferdi-nanda de Saussure’a. Jak wiadomo, według de Saussure’a znak językowy jest „bytem psychicznym o dwóch obliczach”, który składa się z signifié, bę-dącego pojęciem i signifiant, bębę-dącego obrazem akustycznym. Przy czym obraz akustyczny (signifiant) „nie jest dźwiękiem materialnym, czymś czysto fizycznym, lecz psychicznym odbiciem tego dźwięku, wyobrażeniem, jakie nam o nim daje świadectwo zmysłów”¹. Jeśli myślenie jest taką formą ko-munikacji językowej, w której nadawca jest jednocześnie odbiorcą, to można powiedzieć, że obrazy akustyczne są dźwiękami, które słyszymy, gdy myśli-my. Więź łącząca obrazy akustyczne i pojęcia jest dowolna czy też arbitralna, bo to samo pojęcie może być powiązane z różnymi obrazami akustycznymi.

Angielski znak językowy dog, francuski znak językowy chien i polski znak językowy pies łączą to samo pojęcie z różnymi obrazami akustycznymi i nawet onomatopeje naśladujące szczekanie psa w językach angielskim, francuskim i polskim brzmią inaczej. Dlatego de Saussure stwierdza, że

„znak językowy jest dowolny”². Według Ferdinanda de Saussure’a języki naturalne są systemami znaków dowolnych.

Rzecz jasna obraz akustyczny jest signifiant tylko tych znaków, które tworzą języki sensu stricto. Każda rzeczywistość społeczna obfituje przecież w znaki, które nie są znakami językowymi. Zaletą opracowanej przez autora Kursu językoznawstwa ogólnego koncepcji znaku językowego jest to, że łatwo można ją uogólnić, to znaczy zmodyfikować w taki sposób, żeby była teorią znaku w ogóle, żeby była teorią wszystkich znaków. W zasadzie wystarczy stwierdzić, że każdy znak – a więc także znak językowy – składa się z signi-fié, które jest pojęciem i signifiant, które jest obrazem zmysłowym lub po prostu obrazem. W Mitologiach Roland Barthes odwołał się w ten sposób do uogólnionej koncepcji de Saussure’a, ponieważ zjawisko, które uczynił przedmiotem swoich interpretacji występuje w najróżniejszych dziedzinach i zakamarkach kultury i dotyczy znaków wszelkiego rodzaju. Niejako idąc za ciosem, Barthes dostrzega język w każdym systemie znaków, a każdy system znaków jest dla niego językiem. Językami, w szerokim tego słowa znaczeniu, są język naturalny, pismo, teatr, film, fotografia, malarstwo, pla-kat, reklama, reportaż. Widowiska takie jak wolnoamerykanka i wydarzenia sportowe takie jak Tour de France są w Mitologiach traktowane jako systemy znaków i nawet słynny Citroën DS 19, w oczach autora tej książki, zbudo-wany jest ze znaków, bo motoryzacja też jest językiem.

Mit, według Rolanda Barthes’a, również jest systemem znaków, ale jest to system jedyny w swoim rodzaju, stworzony z osobliwych znaków:

_______________

1 F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, przeł. K. Kaszprzyk, PWN, Warszawa 1991, s. 90.

2 Tamże, s. 91.

120 PIOTR FABIŚ

mit jest systemem szczególnym przez to, że buduje się w oparciu o łańcuch semiologiczny, który istnieje przed nim: jest to wtórny system semiologiczny.

To, co jest znakiem (to znaczy asocjacyjną całością pojęcia i obrazu) w pierw-szym systemie, staje się prostym signifiant w drugim³.

Można powiedzieć, że mit powstaje na drodze zawłaszczenia znaków nale-żących do jakiegoś wcześniej istniejącego języka, a mechanizm tego za-właszczenia sprowadza się do tego, że cały znak należący do tego wcześniej już istniejącego języka, będący signifiant zlepionym z signifié, staje się signi-fiant mitu, do którego przykleja się jakieś mityczne signifié.

Jeden z najbardziej klarownych przykładów działania tego mechanizmu zawiera krótki i cudownie złośliwy szkic Rzymianie w filmie. Tekst ten jest semiologiczną recenzją filmu Julius Caesar (polski tytuł to oczywiście Juliusz Cezar), a film jest hollywoodzką ekranizacją sztuki Williama Shakespeare’a, wyreżyserowaną przez Josepha L. Mankiewicza, której premiera odbyła się w 1953 roku. Barthes zauważył, że w tym filmie

wszystkie twarze pocą się bez przerwy: prości ludzie, żołnierze, konspirato-rzy, wszyscy kąpią swoje surowe i skurczone rysy w tłustych strumieniach (wazelina). Zbliżenia są tak częste, że owo pocenie się jest z całą pewnością atrybutem zamierzonym⁴.

Wazelinowe krople potu są filmowym znakiem:

Znakiem czego? – moralności. Każdy się poci, bo każdy sam ze sobą o coś toczy walkę; mamy przypuszczać, że znaleźliśmy się na terenie, gdzie cnota cierpi straszne udręki, czyli na terenie właściwym tragedii, zadaniem potu jest dawać świadectwo: lud – zaszokowany śmiercią Cezara, a później ar-gumentami Marka Antoniusza – poci się, oszczędnie łącząc w jednym znaku intensywność własnych emocji z surowością swego losu. Także ludzie szla-chetni – Brutus, Kasjusz, Kaska – pocą się bez ustanku, co świadczy o tym, jak ogromnej pracy fizjologicznej dokonuje w nich cnota, która wydała na świat zbrodnię. Pocić się – to myśleć (co w oczywisty sposób opiera się na postulacie właściwym społeczności ludzi interesu: myślenie jest operacją gwałtowną, kataklizmem, którego najdrobniejszym znakiem jest pot)⁵.

Krople wazeliny są filmowym znakiem. Wazelina jest signifiant tego znaku, a jego signifié, pojęcie do wazeliny przylepione, to pot i pocenie się.

Jednak hollywoodzka konwencja – częste zbliżenia, żeby widoczny był wa-zelinowy pot na twarzach aktorów i statystów – używa tego znaku (używa

_______________

3 R. Barthes, Mitologie, przeł. A. Dziadek, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000, s. 245.

4 Tamże, s. 48.

5 Tamże, s. 48–49.

Gary Cooper znowu w siodle 121

signifiant i signifié) jako signifiant znaku mitycznego, którego signifié są jedno-cześnie moralność i myślenie.

Ten semiologiczny mechanizm jest też mechanizmem ideologicznym, ponieważ mit, zawłaszczając znaki, jednocześnie „przekształca (…) historię w naturę”⁶. Sformułował Barthes w ten sposób myśl zaprawdę dużego kali-bru, bo historia i natura to nie byle co. Historia i natura są to duże rzeczy, którym trzeba poświęcić trochę więcej słów:

Świat dostarcza mitowi rzeczywistości historycznej, określonej – jak okiem sięgnąć – przez sposób jej wytwarzania lub wykorzystywania przez ludzi;

mit natomiast przywraca obraz naturalny tej rzeczywistości⁷.

Proces nieustającej ideologicznej manipulacji tożsamy z zawłaszczaniem przez mit wcześniej istniejących znaków jest wynikiem błędnego postrzega-nia charakteru więzi spajającej mityczne signifiant i mityczne signifié, więzi która tworzy znak mitu:

Tym, co pozwala czytelnikowi niewinnie konsumować mit, jest fakt, że nie dostrzega on w nim systemu semiologicznego, ale system indukcyjny: tam, gdzie jest tylko ekwiwalencja, czytelnik dostrzega pewien proces przyczy-nowy. W jego oczach stosunek siginifiant i signifié jest naturalny⁸.

Gdy mowa o wszystkich znakach, a nie tylko o znakach językowych, w tym o jedynych w swoim rodzaju znakach mitu, to nie można już utrzy-mywać, że obrazy i pojęcia łączy więź dowolna. Jeśli tęcza jest signifiant zna-ku, którego signifié jest zróżnicowanie ludzkiej seksualności, to nie można tęczy zastąpić tu zorzą polarną lub błyskawicą. Nie znaczy to jednak, że więź łącząca tęczę i zróżnicowanie ludzkiej seksualności jest więzią natural-ną, skutkiem jakiejś przyrodniczej konieczności. Więź łącząca tęczę i zróżni-cowanie ludzkiej seksualności nie jest arbitralna, ta więź jest przygodna, a jej podstawą jest milcząco zawarta umowa społeczna.

W szkicu Rzymianie w filmie można znaleźć też dobry przykład działania tego mechanizmu ideologicznego, który mit wprawia w ruch. Roland Barthes zauważył, że w filmie Mankiewicza

wszystkie postaci mają grzywki. Jedni kręcone, inni nitkowate, nastroszone, lekko natłuszczone; wszystkie są dobrze uczesane. Łysina jest niedozwolo-na, choć Historia Rzymu zna wiele takich przypadków. Tym, którzy mają włosów za mało, nie odpuszczono tak łatwo, a fryzjer, główny twórca filmu, zawsze umiał wyciągnąć ostatni kosmyk, który też musiał dosztukować do

_______________

6 Tamże, s. 262.

7 Tamże, s. 277.

8 Tamże, s. 263–264.

122 PIOTR FABIŚ

czoła – tego czoła rzymskiego, którego ciasnota zawsze sygnalizowała spe-cyficzną mieszaninę prawa, cnoty i podboju. Z czym tedy wiążą sie owe na-tarczywe grzywki? Chodzi po prostu o zamanifestowanie Rzymskości. Wi-dać więc tutaj jak na dłoni działanie głównej sprężyny widowiska, którą jest znak. Ułożony na czole kosmyk daje pewność i nikt nie może wątpić, że oto znajduje się w dawnym Rzymie⁹.

Włosy zaczesane na czoło są signifiant znaku filmowego, a signifié tego znaku jest rzymska grzywka. Hollywoodzka konwencja – w filmie, którego akcja rozgrywa się w starożytnym Rzymie wszyscy mężczyźni muszą mieć rzymskie grzywki – używa tego filmowego znaku (zarówno signifiant, jak i signifié) jako signifiant znaku mitycznego, którego signifié jest Rzymskość.

Dzięki temu mitycznemu znakowi mówiący językiem Shakespeare’a amery-kańscy i brytyjscy aktorzy są wiarygodni jako starożytni Rzymianie i niko-mu nie przeszkadza Marek Antoniusz z twarzą Marlona Brando i Brutus z twarzą Jamesa Masona. Jest rzeczą naturalną, że Kasjusz to John Gielgud, a Porcja to Deborah Kerr. Mówiący po angielsku starożytni Rzymianie są zjawiskiem całkowicie naturalnym, ponieważ „Rzymianie są rzymscy dzięki najbardziej czytelnemu ze znaków – włosom na czole”¹⁰. W jakimś stopniu włosy tworzące rzymskie grzywki na czołach Brando, Masona i Gielguda w naturalny sposób przekształcają ich w starożytnych Rzymian i tym sa-mym, w jednakowym stopniu, historia starożytnego Rzymu ulatnia się.

Wracając teraz do historii Polski – podczas kampanii wyborczej prowa-dzonej wiosną 1989 roku Komitet Obywatelski „Solidarność” użył wielu różnych plakatów, aby nakłonić wyborców do głosowania na swoich kan-dydatów. Większość z tych plakatów, co zrozumiałe, po wyborach została zapomniana. Lech Wałęsa fotografował się z kandydatami „Solidarności”

i plakaty z tymi zdjęciami, imieniem i nazwiskiem kandydata i logo „Soli-darności” – ponieważ było ich bardzo dużo – mogły utkwić na dłużej w ludzkiej pamięci, ale nie zmienia to faktu, że plakat wyborczy po wybo-rach jest przeterminowany i staje się jedynie historycznym artefaktem. Jed-nak plakatowi z wizerunkiem Gary Coopera najwyraźniej udało się, jakimś sposobem, przechytrzyć los, skoro ćwierć wieku po kontraktowych wybo-rach jest powszechnie znany, a jego różnych rozmiarów reprodukcje coraz częściej, przy różnych okazjach, pojawiają się w przestrzeni publicznej. Jeśli plakat Tomasza Sarneckiego nadal lub ponownie ma coś do powiedzenia odbiorcy, musi to być jakiś nowy przekaz, bo jego przekaz z roku 1989 dziś nie jest już aktualny. Krótko rzecz ujmując, plakat Sarneckiego dziś nie jest już plakatem wyborczym.

_______________

9 Tamże, s. 47.

10 Tamże, s. 47.

Gary Cooper znowu w siodle 123 Plakat i wszystkie znaki, które tworzą ten plakat – data, tytuł filmu, logo i rozbrojony szeryf z kartą wyborczą w dłoni – tworzą teraz pewną całość, tworzą znak globalny, który został zawłaszczony przez mit i stał się signi-fiant znaku mitycznego. Z tym mitycznym signisigni-fiant związane jest mityczne signifié, którym jest niepodległość. To dzięki zawłaszczeniu przez mit plakat wyborczy z wizerunkiem Gary Coopera rozpoczął drugie życie. Wraz z upływem czasu zaczęto postrzegać czerwcowe wybory jako początek łańcu-cha historycznych faktów – rząd Tadeusza Mazowieckiego, reformy gospo-darcze Leszka Balcerowicza, wybór Lecha Wałęsy na prezydenta, wycofanie wojsk radzieckich/rosyjskich z Polski itp. – które doprowadziły do powsta-nia nowego, suwerennego państwa polskiego. W porządku mitu ta histo-ryczna perspektywa znika i pozostaje tylko prosty związek przyczynowo- -skutkowy: przyczyną jest wyborcze zwycięstwo „Solidarności” W SAMO POŁUDNIE 4 CZERWCA 1989, skutkiem zaś jest odzyskanie niepodległości.

Narracja historyczna opisuje społeczny i polityczny proces, który przez mit zostanie zredukowany do prostego, dwuczłonowego i niemalże naturalnego mechanizmu.

Gary Cooper przybył więc do naszego kraju, żeby walczyć o naszą nie-podległość. Co prawda nie żył już od dwudziestu ośmiu lat – przeżywszy sześćdziesiąt lat, zmarł 13 maja 1961 roku – a jednak wiosną roku pamiętne-go Gary Cooper był znowu w siodle. Gary Cooper, jeden z najbardziej ko-chanych aktorów filmowych, jest teraz naszym bohaterem i zostanie z nami na długo. Może na zawsze.

Western

Mit niepodległościowy jest zbiorowym przeświadczeniem, że w pierwszą niedzielę czerwca 1989 roku Polska odzyskała niepodległość. Plakat Toma-sza Sarneckiego jest materialnym, graficznym wariantem tego mitu. Podob-no wiosną 1989 roku, w atmosferze gorączki wyborczej i patriotycznego uniesienia, niektórzy ujrzeli na tym plakacie chrześcijański, a może nawet katolicki krzyż. W rzeczy samej, sylwetka szeryfa i umieszczone za jego ple-cami logo „Solidarności” przecinają się, mniej więcej, pod kątem prostym, tak więc taka interpretacja nie jest sprzeczna ze świadectwem zmysłów.

Każda interpretacja jest zakorzeniona z jednej strony w interpretowanym przedmiocie, z drugiej zaś strony w interpretatorze. Ja chciałbym zrozumieć co właściwie Gary Cooper, jako szeryf Will Kane, robi na tym polskim pla-kacie wyborczym i co wnosi do polskiego mitu niepodległościowego?

Wstępna odpowiedź na oba pytania jest oczywista: wizerunek amerykań-skiego aktora, zgodnie z formułą pars pro toto, wiąże plakat i mit z odrobinę

124 PIOTR FABIŚ

tylko egzotycznym kontekstem kulturowym, jakim jest amerykański we-stern filmowy.

Western również jest mitem, ale nie dlatego, że zawłaszcza znaki jakie-goś wcześniej istniejącego języka. Można by rzec, że western jest mitem w pierwotnym znaczeniu tego słowa, które określiłbym następująco: mit jest opowieścią sakralną, mit jest opowieścią o rzeczach świętych. Przy czym rzeczy święte mogą, ale nie muszą, należeć do jakiegoś nadnaturalnego po-rządku, nie muszą być nie z tego świata. Rzeczy święte to rzeczy, które są dla danego społeczeństwa najważniejsze. Na przykład rodacy Durkheima i Barthes’a od dwustu z okładem lat głoszą, że dla nich najważniejsze są:

Liberté, Égalité, Fraternité. W przeszłości Francuzi niekiedy ogłaszali, że te święte rzeczy są dla nich ważniejsze niż własne życie: Liberté, Égalité, Frater-nité ou la Mort.

Mniej więcej w tym samym czasie, gdy Roland Barthes pisał teksty, które złożyły się na Mitologie, Claude Lévi-Strauss pracował nad teorią i metodą analizy mitów, które są właśnie takimi opowieściami o rzeczach należących do sfery sacrum. Według Lévi-Straussa:

Nic nie przypomina bardziej myśli mitycznej niż ideologia polityczna. Być może w naszych współczesnych społeczeństwach druga z nich zastąpiła tyl-ko pierwszą. Otóż co robi historyk, gdy pisze o Rewolucji Francuskiej? Od-wołuje się do ciągu zdarzeń minionych, których odległe konsekwencje dają się jeszcze odczuć poprzez całą nieodwracalną serię zdarzeń pośrednich. Ale dla homo politicus i tych, co mu dają posłuch, Rewolucja Francuska jest rze-czywistością z innego porządku; jest sekwencją zdarzeń minionych, a zara-zem wyposażonym w trwałą skuteczność schematem, pozwalającym inter-pretować strukturę społeczną dzisiejszej Francji i występujące w niej antagonizmy oraz przewidywać zarysy przyszłej ewolucji¹¹.

Western jest mitem, a mit z jednej strony jest opowieścią o rzeczach świę-tych, a z drugiej strony jest „sekwencją zdarzeń minionych, a zarazem wy-posażonym w trwałą skuteczność schematem”. Akcja westernów rozgrywa się w miejscu znanym jako Wild West, a czas akcji większości westernów ulo-kowany został w trwającym trzy dekady okresie, od roku 1860 do roku 1890.

Miejsce i czas akcji określają z jaką „sekwencją zdarzeń minionych” możemy mieć do czynienia oglądając filmy należące do tego gatunku. Jednocześnie oglądając westerny często ma się wrażenie, że „wszystkie westerny są takie same”, albo że wszystkie zrealizowano na podstawie tego samego scenariu-sza. To wrażenie powstaje dlatego, że western – będąc mitem – jest

„wypo-_______________

11 C. Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, przeł. B. Suchodolski, PIW, Warszawa 1970, s. 289.

Gary Cooper znowu w siodle 125 sażonym w trwałą skuteczność schematem”. Miejsce i czas akcji gwarantują, że na ekranie pojawią się znaki rozpoznawcze, dzięki którym od razu wia-domo, że film jest westernem. Jeśli na ekranie pojawiają się konie, kapelusze, rewolwery, gwiazdy szeryfa, stada krów i kowboje, rewolwerowcy, India-nie, bezkresne pustynie lub piękne i żyzne doliny, to film jest westernem.

Wrażenie, że wszystkie westerny zostały zrealizowane na podstawie tego samego scenariusza prawdopodobnie nie jest złudzeniem, ale wrażenia nie

W dokumencie Imperium Rolanda Barthes’a (Stron 120-143)