Pierwsze posiedzenie — wybranego 24 wrzeœnia 1922 roku — Sejmu Œl¹-skiego I kadencji odby³o siê 10 paŸdziernika 1922 roku. Punkt trzeci tego posiedze-nia przewidywa³ „utworzenie Komisji Regulaminowej z 7 cz³onków”13. W rzeczy samej ten punkt posiedzenia nie zosta³ zrealizowany do koñca, zw³aszcza ¿e kluby poselskie nie by³y jeszcze w pe³ni zorganizowane, a wiêc nie mo¿na by³o ju¿ na tym posiedzeniu wy³oniæ — w systemie proporcjonalnoœci d’Hondte’a — ich reprezentacji w Komisji14. Zatem przewodnicz¹ca pierwszemu posiedzeniu
— jeszcze przed wyborem organów Sejmu — najstarsza pose³, Janina Omañ-kowska, mog³a siê jedynie zwróciæ z apelem do klubów: „Kancelaria Sejmu prosi, aby kluby sejmowe po swym ukonstytuowaniu siê nades³a³y jej sk³ad prezydium i listê cz³onków. Nastêpnie kancelaria wyœle im zawiadomienie, ilu na ka¿dy klub w stosunku proporcjonalnym przypadnie cz³onków tej komisji regulaminowej, która ma byæ wybrana”15. Przewodnicz¹ca Omañkowska zapowiedzia³a równo-czeœnie, ¿e nastêpne posiedzenie odbêdzie siê 13 paŸdziernika, i ¿e na nim ma zostaæ przyjêty tymczasowy regulamin obrad sejmowych16. Drugie posiedzenie plenarne, odbyte — zgodnie z zapowiedzi¹ przewodnicz¹cej — pos³anki Janiny Omañkowskiej — 13 paŸdziernika 1922 roku, poœwiêcone by³o g³ównie dyskusji nad tymczasowym regulaminem obrad17.
W imieniu Komisji Regulaminowej projekt regulaminu przedstawi³ pose³ Kon-stanty Wolny, wybrany jeszcze tego samego dnia marsza³kiem Sejmu. Pose³ sprawozdawca wskaza³ jednoznacznie, ¿e Komisja korzysta³a z ogólnopolskich wzorów: „Aby sobie pracê u³atwiæ, przyjêliœmy za podstawê projektu, który Komisja przed³o¿y³a i który Panowie otrzymaliœcie, projekt regulaminu Sejmu
13Protokó³ Pierwszego Posiedzenia Sejmu Œl¹skiego z dnia 10 paŸdziernika 1922 r. Archi-wum Pañstwowe w Katowicach [dalej: APK], Sejm Œl¹ski 536, s. 1; s. 14—15; spraw. sten. z 1.
pos. Sejmu Œl¹skiego, 10 paŸdziernika 1922 r., ³am 4—5.
14„Obsadzenie komisji regulaminowej odbêdzie siê wed³ug klucza odpowiadaj¹cego sile li-czebnej grup, które potem tylko biuru sejmowemu donios¹ kogo do komisji deleguj¹”. APK, Sejm Œl¹ski 536, s. 15; spraw. sten. z 1. pos. Sejmu Œl¹skiego, 10 paŸdziernika 1922 r., ³am 5.
15APK, Sejm Œl¹ski 536, s. 18; spraw. sten. z 1. pos. Sejmu Œl¹skiego, 10 paŸdziernika 1922 r.,
³am 11—12. W protokole posiedzenia nieco krótsze sformu³owanie: „Przewodnicz¹ca Omañ-kowska wzywa kluby Sejmowe do przes³ania kancelarii Sejmowej list cz³onków [...]”. APK, Sejm Œl¹ski 536, s. 2.
16APK, Sejm Œl¹ski 536, s. 2, 18; spraw. sten. z 1. pos. Sejmu Œl¹skiego, 10 paŸdziernika 1922 r., ³am 12.
17Na ogóln¹ liczbê 30 ³amów stenogramu drugiego posiedzenia plenarnego dyskusja nad projektem regulaminu i jego przyjêcie zajmuje 24 ³amy. Zob. ³amy 3—26 spraw. sten. z 2. pos.
Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r.
Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej”18. Natomiast z wypowiedzi prze-wodnicz¹cej Omañkowskiej, jeszcze na pierwszym posiedzeniu, wynika, ¿e Ko-misja Regulaminowa otrzyma³a gotowy projekt, opracowany przez Radê Woje-wódzk¹19. Takie rozwi¹zanie by³o — z punktu widzenia praktyki — konieczne, gdy¿ rozpoczynaj¹cy sw¹ dzia³alnoœæ I Sejm Œl¹ski nie móg³, choæby przejœcio-wo, przej¹æ regulaminu poprzednika, a powierzenie opracowania regulaminu Ko-misji Regulaminowej oddala³oby merytoryczn¹ pracê Sejmu na d³u¿szy czas, tj.
do uchwalenia przezeñ regulaminu, bez którego Sejm pracowaæ by nie móg³.
Poniewa¿ pierwsze i drugie posiedzenie plenarne Sejmu dzieli³y tylko dwa dni, nie nale¿y przypuszczaæ, by Komisja Regulaminowa — o ile ju¿ wtedy w ogóle istnia³a — mog³a wprowadziæ do projektu jakiekolwiek zmiany. Dostêpne Ÿród³a nie daj¹ ¿adnych wskazówek co do tego, z jakich wzorów korzysta³a Tymczaso-wa Rada Wojewódzka, podejmuj¹c uchTymczaso-wa³ê o projekcie tymczasowego regula-minu obrad Sejmu Œl¹skiego. Nale¿y bowiem za³o¿yæ — ponad wszelk¹ w¹tpli-woœæ — ¿e projekt Rady nie móg³ byæ opracowaniem w pe³ni oryginalnym.
Recepcja — oczywiœcie z pewnymi drobnymi odstêpstwami — gotowego wzoru regulaminu by³a jedynym wyjœciem, zw³aszcza dlatego, ¿e 25-osobowa Tymcza-sowa Rada Wojewódzka by³a w tym czasie bardzo przeci¹¿ona prac¹, a w do-datku wiêkszoœæ cz³onków Rady nie mia³a ani odpowiednich ku temu kwalifika-cji, ani — choæby skromnej — praktyki parlamentarnej.
Porównanie art. 45 regulaminu obrad Sejmu Ustawodawczego z 15 wrzeœnia 1921 roku z art. 44 tymczasowego regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego, uchwalo-nego 13 paŸdziernika 1922 roku, ¿eby ograniczyæ siê jedynie do przepisów o in-terpelowaniu, wskazuje jednoznacznie na ogólnopolskie Ÿród³a inspiracji Tymcza-sowej Rady Wojewódzkiej, a nastêpnie równie¿ — o czym mówi³ pose³ Wolny
18APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 8; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r.,
³am 3. Zdanie pos³a Wolnego, ¿e Komisja przyjê³a za podstawê projekt regulaminu Sejmu Ustawodawczego, wymaga sprostowania. Pose³ Wolny zapewne siê pomyli³, gdy¿ w tym czasie Sejm Ustawodawczy, dobiegaj¹cy kresu swej dzia³alnoœci, nie przygotowywa³ ju¿ projektu no-wego regulaminu. W rzeczy samej chodzi³o wiêc o — obowi¹zuj¹cy w paŸdzierniku 1922 r. — regulamin Sejmu Ustawodawczego z 15 wrzeœnia 1921 r.
19„Utworzenie Komisji Regulaminowej, tj. tej komisji, której przed³o¿ony bêdzie projekt regulaminu Sejmu opracowany przez Radê Wojewódzk¹”. APK, Sejm Œl¹ski 536, s. 14; spraw.
sten. z 1. pos. Sejmu Œl¹skiego, 10 paŸdziernika 1922 r., ³am 4. WypowiedŸ przewodnicz¹cej wymaga pewnej korekty. Chodzi mianowicie o to, ¿e projekt regulaminu mog³a opracowaæ Tym-czasowa Rada Wojewódzka, nie zaœ Rada Wojewódzka, gdy¿ tê wybra³ Sejm Œl¹ski dopiero 24 paŸdziernika 1922 r., a wiêc ju¿ po uchwaleniu regulaminu obrad. APK, Sejm Œl¹ski 541;
spraw. sten. z 6. pos. Sejmu Œl¹skiego, 24 paŸdziernika 1922 r. Wybrana wówczas Rada odby³a swe pierwsze posiedzenie 7 listopada 1922 r. APK, Œl¹ska Rada Wojewódzka 2; E. D ³ u g a j -c z y k: Inwentarz zespo³u Œl¹ska Rada Wojewódzka w Katowi-ca-ch. 1975 [ms.], s. 2. W 22 pro-toko³ach posiedzeñ Tymczasowej Rady Wojewódzkiej nie ma ¿adnej wzmianki o tym, by Rada by³a autork¹ projektu regulaminu, co stawia pod znakiem zapytania prawdziwoœæ uwagi wypo-wiedzianej przez przewodnicz¹c¹ Janinê Omañkowsk¹. Zob. Protoko³y posiedzeñ Tymczasowej Rady Wojewódzkiej. APK, Œl¹ska Rada Wojewódzka 1.
— Komisji Regulaminowej. Zamieszczone poni¿ej zestawienie tych dwóch prze-pisów nie pozostawia co do tego cienia w¹tpliwoœci.
Artyku³ 45 Tymczasowego regulaminu obrad
Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej z 15 wrzeœnia 1921 roku20
„Interpelacje, skierowane do Rz¹du, winny byæ podpisane przynajmniej przez 15 cz³onków Sejmu. Po otrzymaniu interpelacji Marsza³ek komunikuje je Prezy-dentowi Rady Ministrów z zapytaniem, kiedy Rz¹d zechce udzieliæ wyjaœnieñ. Po otrzymaniu odpowiedzi, a w ka¿dym razie nie póŸniej ni¿ po up³ywie miesi¹ca, Marsza³ek umieszcza interpelacjê na porz¹dku dziennym. Dyskusja nad interpe-lacj¹ nastêpuje w wypadkach, w których Sejm uzna jej potrzebê.
OdpowiedŸ Rz¹du na interpelacjê mo¿e byæ udzielona na piœmie. Sejm przyj-muje odpowiedŸ do wiadomoœci lub jej nie przyjprzyj-muje”.
Artyku³ 44 Tymczasowego regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego z 13 paŸdziernika 1922 roku
„Interpelacje skierowane do Rz¹du winny byæ podpisane przynajmniej przez 7 cz³onków Sejmu. Po otrzymaniu interpelacji Marsza³ek komunikuje je Wojewo-dzie, wzglêdnie Radzie Wojewódzkiej, z zapytaniem, kiedy zechce udzieliæ wyja-œnieñ. Po otrzymaniu odpowiedzi, w ka¿dym razie nie póŸniej ni¿ po up³ywie 3 ty-godni, Marsza³ek umieszcza interpelacjê na porz¹dku dziennym i do uzasadnienia interpelacji udziela g³osu interpelantowi. Po udzieleniu lub odmówieniu odpowie-dzi przez Rz¹d, wzglêdnie przez Radê Wojewódzk¹, Marsza³ek na wniosek otwiera dyskusjê, o ile wniosek ten znajdzie poparcie co najmniej 13 pos³ów.
Interpeluj¹cy ma prawo uzasadnienia interpelacji za poparciem 7 pos³ów.
OdpowiedŸ na interpelacjê mo¿e byæ udzielona na piœmie, je¿eli interpelant na to wyra¿a z góry sw¹ zgodê.
Sejm przyjmuje odpowiedŸ do wiadomoœci lub jej nie przyjmuje”.
Projekt regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego przed³o¿y³ Sejmowi pose³ Kon-stanty Wolny21 na drugim posiedzeniu plenarnym, odbytym 13 paŸdziernika 1922 roku. Sprawozdawca Komisji przedstawi³ Sejmowi treœæ art. 44 projektu, przy
20Cytowany art. 45 Tymczasowego Regulaminu Obrad z 15 wrzeœnia 1921 r. by³ identycz-ny pod wzglêdem form i treœci z art. 45 Tymczasowego Regulaminu Obrad Sejmu Ustawodaw-czego Rzeczypospolitej Polskiej, zawartym w druku nr 1.
21W protokole posiedzenia: „Przemawia Referent P. Dr. Wolny”. APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 1.
Nieco inaczej w spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 3.
Marsza-³ek Wolny nie mia³ stopnia naukowego doktora nauk prawnych. Wydaje siê wiêc, ¿e autor pro-toko³u u¿y³ rzeczownika „doktor” w potocznym rozumieniu tego s³owa, wszystkich prawników bowiem tytu³owano doktorami. Por.: J. C i ¹ g w a: Wolny Konstanty (1877—1940)..., s. 340—
343; K. Wo l n y (wnuk): Kalendarium ¿ycia marsza³ka Sejmu Œl¹skiego — Konstantego Wolne-go. Katowice 2006.
czym prezentacja przepisu nie by³a pozbawiona pewnych elementów komenta-rza22. Zapewne poœpiech spowodowa³, ¿e sprawozdania Komisji Regulaminowej w sprawie przyjêcia tymczasowego regulaminu obrad nie zd¹¿ono jeszcze wy-drukowaæ23. Brak w archiwaliach tekstu projektu — którego powielonym ma-szynopisem pos³owie zapewne podczas posiedzenia dysponowali — nie przekre-œla jednak naszych szans dotarcia do projektowanego przepisu o interpelowaniu, tj. do art. 44 projektu. Znamy bowiem ostateczny tekst, uchwalonego 13 paŸ-dziernika 1922 roku, tymczasowego regulaminu obrad, a tak¿e treœæ poprawek, przyjêtych w czasie dyskusji, do pierwotnego tekstu. Pominiêcie zatem zmian w projekcie doprowadzi nas do sformu³owañ wyjœciowych.
W dyskusji nad sprawozdaniem pose³ Korfanty zg³osi³ poprawkê do art. 44 zd. 4 projektu: „Dyskusja nad interpelacj¹ nastêpuje w wypadkach, w których Sejm uzna jej potrzebê”24. To sformu³owanie projektu Wojciech Korfanty uzna³ za niejasne, gdy¿ nie wynika z niego, „kiedy ta dyskusja ma siê odbyæ”25. W zwi¹z-ku z tym postawi³ on wniosek, „by zamiast s³ów »Dyszwi¹z-kusja nad interpelacj¹ nastêpuje w wypadkach, w których Sejm uzna jej potrzebê« wstawiæ zdanie nastêpuj¹ce: »Marsza³ek na wniosek otwiera dyskusjê, o ile ten znajdzie poparcie co najmniej 13 pos³ów«”26. Kontekst wypowiedzi wskazuje, ¿e pose³ nawi¹zywa³ wyraŸnie do rozwi¹zañ wystêpuj¹cych w regulaminie Reichstagu27. Wniosek
22„Wolno wystosowaæ interpelacje do Wojewody i Rady Wojewódzkiej, podpisane przynaj-mniej przez 7 cz³onków Sejmu. Jest to przepis zgodny ze statutem organicznym. Interpelacjê otrzymuje Wojewoda, o ile jest zwrócona do Wojewody lub Rady Wojewódzkiej, z zapytaniem, czy chce udzieliæ wyjaœnieñ. O ile Wojewoda lub Rada Wojewódzka oznaczy dzieñ, w którym chce siê oœwiadczyæ, na dzieñ ten Marsza³ek stawia interpelacjê na porz¹dek dzienny. O ile Rada Wojewódzka przez trzy tygodnie nie odpowie, Marsza³ek stawia interpelacjê na porz¹dek dzien-ny. OdpowiedŸ mo¿e tak¿e nast¹piæ na piœmie. Sejm mo¿e j¹ przyj¹æ do wiadomoœci lub jej nie przyj¹æ”. APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 25; Sejm Œl¹ski 731, s. 9; spraw. sten. z 2. pos. Sej-mu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 5. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e kilka zdañ komentarza K. Wolnego wykracza poza tekst projektu art. 44 regulaminu i bardzo ¿ywo przypomina posta-nowienia art. 32—33 regulaminu obrad Sejmu Rzeszy Niemieckiej. Por. K. P e r e l s: Das auto-nome Reichstagsrecht. Die Geschäftsordnung und die Observanz des Reichstages in systemati-scher Darstellung. Berlin 1903, s. 65—66.
23Nie uda³o siê odnaleŸæ sprawozdania Komisji Regulaminowej w tej sprawie; natomiast sam regulamin obrad Sejmu Œl¹skiego, uchwalony 13 paŸdziernika 1922 r., oznaczono jako druk Nr A. APK, Sejm Œl¹ski 60, s. 13.
24APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 49; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r.,
³am 20.
25Ibidem.
26APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 17, 50; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 20.
27„Po odpowiedzi Rz¹du, czy to interpelant, czy to przewodnicz¹cy Klubu, który wnosi interpelacjê, stawia wniosek o otwarcie dyskusji. Wtedy Marsza³ek zapytuje, kto ten wniosek popiera i zazwyczaj potrzeba dla otwarcia dyskusji wiêkszej liczby pos³ów, zdaje siê w
parla-pos³a Korfantego oznacza³ w konsekwencji ma³¹ zmianê art. 44 projektu, przej-muj¹cego dos³ownie sformu³owania art. 45 regulaminu obrad Sejmu Ustawo-dawczego z 15 wrzeœnia 1921 roku.
Druga poprawka dotyczy³a zdania: „OdpowiedŸ na interpelacjê mo¿e byæ udzielona na piœmie”. Wnioskodawca proponowa³ dodanie do tekstu s³ów:
„»[...] jeœli interpelant na to wyra¿a z góry sw¹ zgodê«, inaczej Rz¹d na piœmie odpowiedzi daæ nie mo¿e”28. Tak¿e i ta propozycja pos³a stanowi³a nowoœæ, gdy¿
regulamin Sejmu Ustawodawczego takiej formu³y nie zawiera³.
W dyskusji nad projektem art. 44 g³os zabra³ niemiecki pose³ Sejmu Œl¹skiego
— a zarazem senator Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej — Thomas Szczeponik:
„Co do wywodów pos³a Korfantego, pragnê zauwa¿yæ, ¿e termin trzytygodniowy dla odpowiedzi chyba jest za d³ugi i mo¿e nale¿a³oby zamiast 3 tygodni wstawiæ 2 tygodnie. Przecie¿ województwo nie jest tak wielkie i nie bêdzie trudno Rz¹do-wi odpoRz¹do-wiedzieæ w ci¹gu 2 tygodni na pytania, które siê mu staRz¹do-wia”29. Po wyjaœnieniach Korfantego pose³ Szczeponik cofn¹³ swój wniosek o skrócenie terminu odpowiedzi na interpelacjê: „Poniewa¿ to pose³ Korfanty tak gor¹co wstawia siê za ³agodn¹ ocen¹ rz¹du wojewódzkiego, to to mi przemawia do serca i cofam wniosek”30.
Opracowany — byæ mo¿e przez Tymczasow¹ Radê Wojewódzk¹ — art. 44 projektu Tymczasowego regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego zosta³ przyjêty —
mencie niemieckim 60”. APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 50; Sejm Œl¹ski 731, s. 16; spraw. sten. z 2.
pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 20. W rzeczy samej pose³ Korfanty zawy¿y³ liczbê pos³ów niemieckich popieraj¹cych wniosek o otwarcie dyskusji, gdy¿ art. 33 regulaminu obrad Reichstagu wymaga³ poparcia 50 pos³ów: „An die Beantwortung oder deren Ablehnung schliesst sich eine Beschprechung des Gegenstandes der Interpellation an unter der Vorausset-zung, dass mindestens fünfzig Mitglieder dies beantragen”. K. P e r e l s: Das autonome Reichstag-srecht..., s. 66. Kilka zdañ wyst¹pienia Korfantego powiela³o w treœci myœli przemawiaj¹cego wczeœniej pos³a Wolnego. Tak jeden, jak i drugi pose³ nawi¹zywali bowiem do rozwi¹zañ nie-mieckich, zw³aszcza w odniesieniu do tych fragmentów procedury interpelowania, których nie regulowa³ art. 44 projektu regulaminu.
28APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 17, 50; Sejm Œl¹ski 731, s. 16; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 20.
29APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 50—51; Sejm Œl¹ski 731, s. 16—17; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 20—21. W oryginale w jêzyku niemieckim: „Zu den Aus-fürungen des Abgeordneten Korfanty möchte ich bemerken, ob die Frist von drei Wochen zur Beantwortung nicht zu hoch gegriffen ist, ob nicht statt drei Wochen zwei Wochen zu set-zen sind. Die Wojewodschaft ist doch nicht so gross, dass es der Regierung allzuschwer sein sollte, die Fragen, die an Sie gestellt werden, in zwei Wochen zu beantworten”. APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 13.
30APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 51; Sejm Œl¹ski 731, s. 17; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skie-go, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 21. W oryginale w jêzyku niemieckim: „Da es der Abgeordnete Korfanty ist, der so warm für eine milde Beurteilung der Wojewodschaftsregierung eintritt, geht mir das ans Herz und ich ziehe meinen Antrag zurück”. APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 13.
z dwiema poprawkami pos³a Korfantego — wiêkszoœci¹ g³osów31, stanowi¹c o procedurze interpelowania do czasu uchwalenia regulaminu sta³ego.
Projekt art. 44 ró¿ni³ siê od art. 45 regulaminu Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej dwoma szczegó³ami: mniejszym poparciem interpelacji (7 podpisów, w Sejmie R.P. — 15 podpisów); krótszym terminem odpowiedzi na interpelacjê (3 tygodnie, w Sejmie Ustawodawczym — jeden miesi¹c). Bardziej twórcze by³y zmiany wprowadzone poprawkami pos³a Korfantego: poparcie 13 pos³ów dla dyskusji nad interpelacj¹; wymóg uprzedniej zgody interpelantów na pisemn¹ formê odpowiedzi na interpelacjê. I one jednak nie zmieniaj¹ faktu, ¿e zasadniczy trzon postanowieñ art. 44 regulaminu œl¹skiego powsta³ pod przemo¿-nym wp³ywem regulacji zawartych w art. 45 regulaminu obrad Sejmu Ustawo-dawczego z 15 wrzeœnia 1921 roku.
Sta³y regulamin mia³ Sejm Œl¹ski uchwaliæ w ci¹gu dwóch miesiêcy. Zobo-wi¹zania tego pierwszy Sejm Œl¹ski jednak nie dotrzyma³, uchwalaj¹c nowy regu-lamin dopiero 31 stycznia 1923 roku32, a wiêc z pó³toramiesiêcznym opóŸnieniem.
Ze sprawozdania Komisji Regulaminowej wiadomo, ¿e Komisja „opracowa³a ostateczny regulamin na 6 posiedzeniach, mianowicie w dniu 7 XI, 10 XI, 17 XI, 26 XI, 27 XI, 15 XII 1922 roku”33. Wypada w tym miejscu zauwa¿yæ — co wynika zreszt¹ z przytoczonego dopiero co calendarium — ¿e prace Komisji Regulaminowej przebiega³y w czasie, gdy pierwszy bikameralny parlament II Rzeczypospolitej zosta³ ju¿ wybrany34, ale jeszcze nie obradowa³35. Izby nie mia³y oryginalnych, uchwalonych przez siebie regulaminów obrad, posi³kowa³y
31Protokó³ drugiego posiedzenia Sejmu Œl¹skiego z dnia 13 paŸdziernika 1922 r. APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 3; APK, Sejm Œl¹ski 537, s. 52; Sejm Œl¹ski 731, s. 17; spraw. sten. z 2. pos. Sejmu Œl¹skiego, 13 paŸdziernika 1922 r., ³am 21.
32Zgodnie ze s³owami referenta Komisji Regulaminowej, pos³a Wiktora Rumpfelta: „Wed³ug regulaminu prowizorycznego, uchwalonego zaraz po otwarciu Sejmu, mia³ ostateczny regulamin byæ uchwalony w przeci¹gu 2 miesiêcy. Niestety, rozmaite okolicznoœci z³o¿y³y siê na to, ¿e regulamin dot¹d nie zosta³ przedstawiony, i z³o¿y³o siê tak, ¿e bezprawnie przemawiam tutaj, w Sejmie, i bezprawnie pobieram diety”. APK, Sejm Œl¹ski 566, s. 9; Sejm Œl¹ski 731, s. 410;
spraw. sten. z 32. pos. Sejmu Œl¹skiego, 31 stycznia 1923 r., ³am 8, 14.
33Druk nr 94; APK, Sejm Œl¹ski 724, s. 161. Inn¹ liczbê posiedzeñ Komisji poda³ pose³ Rumpfelt w sprawozdaniu ustnym: „Posiedzeñ komisji regulaminowej by³o 7, na których rozpa-trywano rozmaite sprawy sporne”. APK, Sejm Œl¹ski 566, s. 9; Sejm Œl¹ski 731, s. 410; spraw.
sten. z 32. pos. Sejmu Œl¹skiego, 31 stycznia 1923 r., ³am 8.
34Wybory do obu izb Sejmu odby³y siê w pierwszej po³owie listopada 1922 r.: „[...] zarz¹-dzam wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. G³osowanie do Sejmu ma siê odbyæ dnia 5 listopada, a do Senatu dnia 12 listopada 1922 r.” Dekret z 18 sierpnia 1922 r. o zarz¹dze-niu wyborów do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U.R.P. Nr 66, poz. 593.
35Naczelnik pañstwa zwo³a³ obie izby na dzieñ 28 listopada 1922 r.: „[...] wybrane na skutek dekretu z dnia 18 sierpnia 1922 r. o zarz¹dzeniu wyborów do Sejmu i Senatu Rzeczypo-spolitej Polskiej (Dz.U.R.P. Nr 66, poz. 593) — Sejm i Senat zwo³ujê do miasta sto³ecznego Warszawy na dzieñ 28 listopada 1922 r.” Dekret z 17 listopada 1922 r. o zwo³aniu Sejmu i Senatu. Dz.U.R.P. Nr 100, poz. 914.
siê wiêc — przez jakiœ czas — regulaminem obrad Sejmu Ustawodawczego z 15 wrzeœnia 1921 roku.
Dopiero co odnotowane spostrze¿enia na temat czasu tworzenia projektu regulaminu œl¹skiego skonfrontujemy teraz z jednym ze zdañ sprawozdania Ko-misji: „Wszelkie artyku³y Tymczasowego Reg., z wyj¹tkiem ni¿ej wymienionych, uchwalono bez zmiany, wzoruj¹c siê na Tymczasowym Regulaminie Sejmu Œl¹-skiego i Tymczasowym Regulaminie do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej”36.
Wzorowanie siê przez Komisjê na regulaminie Senatu budzi niejakie zdumie-nie. Sejm Œl¹ski bli¿szy by³ przecie¿ Sejmowi ni¿ Senatowi Rzeczypospolitej.
Same zreszt¹ konstytucje II Rzeczypospolitej wskazywa³y, ¿e w wielu sprawach przepisy dotycz¹ce Sejmu bêd¹ wi¹za³y tak¿e Senat37. Nadto druga izba mia³a tak¹ sam¹ regulacjê interpelowania, gdy¿ obie izby recypowa³y rozwi¹zania za-warte w regulaminie Sejmu Ustawodawczego. Jeœli wiêc wykluczyæ ewidentn¹ pomy³kê pisarsk¹, to jedynym wyt³umaczeniem powo³ywania siê Komisji na tym-czasowy regulamin Senatu wydaje siê przypuszczenie, ¿e Komisja w tym czasie regulaminem Sejmu R.P. po prostu nie dysponowa³a.
Wzory tymczasowego regulaminu Senatu, jak i tymczasowego regulaminu Sejmu Œl¹skiego — bêd¹ce kontynuacj¹ wp³ywów regulaminu obrad Sejmu Usta-wodawczego — by³y i teraz znacz¹ce i nie podlega³y dyskusji.
Za³¹cznik do druku nr 94 przewidywa³ w ca³ym projekcie jedynie 9 postano-wieñ ujêtych inaczej ni¿ w regulaminach tymczasowych, z czego siedem Komisja uchwali³a jednog³oœnie, a dwa — wiêkszoœci¹ g³osów.
Nieznacznej zmianie uleg³ art. 44 projektu, poœwiêcony prawu do interpelo-wania. Komisja przyjê³a go wiêkszoœci¹ g³osów: „Art. 44. ustêp IV. Zmienia siê liczba z »13« na »10«. Przyjêto 5 przeciw 2 g³osom”38. Poprawka odnosi³a siê do art. 44 ust. 1 zd. 4 projektu. Wed³ug regulaminu tymczasowego, brzmienie prze-pisu by³o nastêpuj¹ce: „Po udzieleniu lub odmówieniu odpowiedzi przez Rz¹d, wzglêdnie przez Radê Wojewódzk¹, Marsza³ek na wniosek otwiera dyskusjê, o ile wniosek ten znajdzie poparcie co najmniej 13 pos³ów”. Komisja Regulami-nowa zapropoRegulami-nowa³a, by wielkoœæ poparcia obni¿yæ do 10 pos³ów.
Uchwalon¹ w Komisji wiêkszoœci¹ g³osów propozycjê jej sprawozdawca — pose³ Wiktor Rumpfelt — komentowa³ w sposób daleki od prawdy: „Art. 44,
36Druk nr 94; APK, Sejm Œl¹ski 724, s. 161. Podobnie w sprawozdaniu ustnym: „Wzoruje siê na prowizorycznym regulaminie i zarazem na tymczasowym regulaminie dla Senatu”. APK, Sejm Œl¹ski 566, s. 9; Sejm Œl¹ski 731, s. 410; spraw. sten. z 32. pos. Sejmu Œl¹skiego, 31 stycz-nia 1923 r., ³am 8.
37„Art. 37. Postanowienia artyku³ów 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosuj¹ siê odpowiednio tak¿e do Senatu, wzglêdnie jego cz³onków”. Ustawa z 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej. Dz.U.R.P. Nr 44, poz. 267.
„Art. 48. Art. 34—45, dotycz¹ce Sejmu, stosuje siê odpowiednio do Senatu”. Ustawa Kon-stytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. Dz.U.R.P. Nr 30, poz. 227.
38Druk nr 94. Za³¹cznik; APK, Sejm Œl¹ski 724, s. 160.
który mówi o interpelacjach skierowanych do Rz¹du, zosta³ zmieniony o tyle, ¿e zmienia siê liczbê z trzynastu na dziesiêæ, a¿eby mniejszym klubom, mniejszym ugrupowaniom daæ mo¿liwoœæ interpelowania w wa¿nych sprawach”39. Pose³ spra-wozdawca nie zauwa¿y³, ¿e poparcie 10 pos³ów odnosi³o siê nie tylko do interpela-cji skierowanych do Rz¹du, w znaczeniu „do wojewody”, lecz tak¿e do interpelainterpela-cji skierowanych do Rady Wojewódzkiej. Nadto: poprawka wcale nie dotyczy³a — jak komentowa³ to pose³ Rumpfelt — u³atwienia interpelowania, bo w dalszym ci¹gu do z³o¿enia interpelacji wystarcza³o poparcie siedmiu pos³ów, lecz u³atwie-nia w zakresie otwarcia dyskusji nad interpelacj¹ i odpowiedzi¹ na interpelacjê.
Projekt ma³ej zmiany art. 44 ust. 1 zd. 4 przyjêty zosta³, podobnie jak w Ko-misji, wiêkszoœci¹ g³osów: „Marsza³ek: Art. 44. Poprawka proponuje, a¿eby licz-bê 13 zmieniæ na 10. Proszê tych pos³ów, którzy s¹ za poprawk¹, powstaæ. Jest wiêkszoœæ, a wiêc poprawka przesz³a”40.
Podsumowuj¹c rozwi¹zania dwóch regulaminów I Sejmu Œl¹skiego w zakre-sie procedury interpelowania, mo¿emy stwierdziæ, ¿e doœæ œciœle naœladowa³y one schematy wystêpuj¹ce w regulaminach Sejmu Ustawodawczego i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Jedyne — wzorowane na niemieckich — rozwi¹zania œl¹skie wprowadzone zosta³y w drodze poprawek pos³a Korfantego w czasie drugiego plenarnego posiedzenia. Nadto: regulaminy œl¹skie zawiera³y przepis okreœlaj¹cy warunek otwarcia dyskusji nad interpelacj¹ i nad odpowiedzi¹ na
Podsumowuj¹c rozwi¹zania dwóch regulaminów I Sejmu Œl¹skiego w zakre-sie procedury interpelowania, mo¿emy stwierdziæ, ¿e doœæ œciœle naœladowa³y one schematy wystêpuj¹ce w regulaminach Sejmu Ustawodawczego i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Jedyne — wzorowane na niemieckich — rozwi¹zania œl¹skie wprowadzone zosta³y w drodze poprawek pos³a Korfantego w czasie drugiego plenarnego posiedzenia. Nadto: regulaminy œl¹skie zawiera³y przepis okreœlaj¹cy warunek otwarcia dyskusji nad interpelacj¹ i nad odpowiedzi¹ na