Wybrany 11 maja 1930 roku Sejm Œl¹ski drugiej kadencji41 zwo³any zosta³ „do miasta Katowic na dzieñ 27 maja 1930 roku”42. Przewodnicz¹cy pierwszemu
39APK, Sejm Œl¹ski 566, s. 10; Sejm Œl¹ski 731, s. 411; spraw. sten. z 32. pos. Sejmu Œl¹skiego, 31 stycznia 1923 r., ³am 9.
40APK, Sejm Œl¹ski 566, s. 11; Sejm Œl¹ski 731, s. 412; spraw. sten. z 32. pos. Sejmu Œl¹skiego, 31 stycznia 1923 r., ³am 12.
41„Dzieñ g³osowania oznaczam na dzieñ 11 maja 1930 r.” Zarz¹dzenie Prezydenta Rzeczy-pospolitej z dnia 27 lutego 1930 r. o zarz¹dzeniu wyborów do Sejmu Œl¹skiego. Dz.U.Œl. Nr 3, poz. 5.
42Zarz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 maja 1930 r. o zwo³aniu Sejmu Œl¹-skiego. Dz.U.Œl. Nr 11, poz. 14.
8 Z Dziejów Prawa
posiedzeniu marsza³ek ze starszeñstwa pose³ Wojciech Korfanty wyst¹pi³ z wnioskiem o przyjêcie regulaminu obrad I Sejmu l¹skiego, tj. regulaminu obrad z 31 stycznia 1923 roku, jako regulaminu tymczasowego: Proponujê Pa-nom, aby Panowie przyjêli regulamin ubieg³ego Sejmu l¹skiego, jako tymczaso-wy regulamin43. Sejm przyj¹³ wniosek przewodnicz¹cego: Nie s³yszê sprzeci-wu, stwierdzam, ¿e regulamin ubieg³ego Sejmu jako tymczasowy regulamin zo-staje przyjêty44.
Prace nad nowym regulaminem zainicjowa³ na trzecim posiedzeniu ple-narnym, w dniu 2 czerwca 1930 roku wniosek Zespo³u Pos³ów ChD i NPR o uchwalenie nowego regulaminu. We wniosku, oznaczonym jako druk nr 34/II, czytamy: Za³¹czony tu projekt obrad Sejmu l¹skiego jako regulamin sta³y.
Wnioskodawcy wnosz¹, aby projekt ten zosta³ przekazany Komisji Regulamino-wej z tym, by do dnia 16 czerwca najdalej przed³o¿y³a izbie przekazany jej pro-jekt do uchwa³y45. Bêd¹cy za³¹cznikiem do druku nr 34/II chadecko-enpeerow-ski projekt regulaminu sk³ada³ siê z 88 artyku³ów, przy czym o prawie interpelo-wania stanowi³y jego art. 26 i art. 2746.
Dnia 17 czerwca 1930 roku, na pi¹tym posiedzeniu plenarnym, sprawozdanie ustne Komisji Regulaminowej, oznaczone formalnie jako druk nr 57/II47, przed-stawi³ Sejmowi jej sprawozdawca pose³ Wojciech Korfanty48. Ze sprawozda-nia wynika, ¿e przed³o¿ony plenum projekt nowego regulaminu by³ finalnym pro-duktem trzech d³ugich posiedzeñ Komisji, która czêciowo po zaciêtej i dosyæ namiêtnej dyskusji przedk³ada nam, w oznaczonym przez plenum czasie, obecny regulamin do uchwalenia49.
43APK, Sejm l¹ski 784, s. 2; spraw. sten. z 1. pos. II Sejmu l¹skiego, 27 maja 1930 r.,
³am 4.
44Ibidem.
45Druk nr 34/II; APK, Sejm l¹ski 783, s. 44; Sejm l¹ski 760, s. 2, 3, 22, 116; Sejm l¹ski 777, s. 1920, 55; spraw. sten. z 2. pos. II Sejmu l¹skiego, 2 czerwca 1930 r., ³am 3.
46APK, Sejm l¹ski 760, s. 10 (tekst maszynopisu projektu, bez oznaczenia numerem dru-ku); s. 3031 (Projekt regulaminu obrad Sejmu l¹skiego wed³ug uchwa³ Komisji Regulamino-wej. Tekst drukowany z naniesionymi na druku nr 34/II poprawkami i oznaczeniem pismem rêcznym: Druk 57/II dot. dr. 34/II. Na pierwotnym tekcie projektu umieszczono o³ówkiem
napis: Druk 34/II); s. 6667 (Druk 57/II., dot. druku 34/II, uwzglêdniaj¹cy w drukowanej formie na s. 3031 poprawki oraz uwagi marsza³ka Wolnego, które z poprawek zg³oszo-nych na 5. posiedzeniu Sejmu l¹skiego zosta³y przyjête, a które odrzucone). W tym druku nast¹pi³a te¿ zmiana numeracji artyku³ów traktuj¹cych o prawie interpelowania: art. 26 i 27 druku 34/II oznaczone zosta³y w druku 57/II jako art. 24 i 25.
47W zbiorze 91 druków II Sejmu l¹skiego, oznaczonym sygnatur¹ Sejm l¹ski 783, nie ma niestety tego druku. Druk nr 57/II, dot. druku 34/II, znajduje siê natomiast w: APK, Sejm l¹ski 760. Zob. uwagi w przyp. 46.
48APK, Sejm l¹ski 777, s. 5557; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu l¹skiego, 17 czerwca 1930 r., ³am 37.
49APK, Sejm l¹ski 777, s. 55; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu l¹skiego, 17 czerwca 1930 r.,
³am 3.
W stosunkowo d³ugim i doæ szczegó³owym sprawozdaniu pos³a Korfantego zwraca nasz¹ uwagê kilka zdañ, maj¹cych bezporedni zwi¹zek z tematem ni-niejszego przyczynku: Wypadki ostatnich lat, jakie mia³y miejsce na terenie Sejmu Rzplitej, nareszcie sk³oni³y i Sejm, ¿e on tak¿e podj¹³ siê rewizji swego regulaminu obrad. A ten nowy regulamin Sejmu Rzplitej jest niejako kwintesencj¹ wszystkich nowych regulaminów, jakie zosta³y w parlamentach europejskich za-prowadzone. Jest on zbiorem dowiadczeñ porobionych w innych parlamentach.
Z tych przyczyn te¿ Zespó³ Pos³ów Ch.D. i N.P.R. wzorowa³ siê na regula-minie obrad Sejmu Rzplitej, bo uwa¿a³, ¿e by³oby bezproduktywn¹ prac¹ wyszu-kiwaæ i zestawiaæ nowe przepisy z parlamentów innych pañstw, skoro to ju¿
uczyni³ Sejm Rzplitej w bardzo gruntownej pracy50.
W sprawozdaniu pose³ Korfanty przedstawi³ kilka punktów projektu, co do których dziewiêcioosobowa Komisja Regulaminowa nie zajmowa³a jednolitego stanowiska i odnonie do których dopiero g³osowanie rozstrzygnê³o o ostatecz-nym, tj. ujêtym w druku nr 57/II, brzmieniu projektu. Z wypowiedzi pos³a spra-wozdawcy nie wynika, by przepisy projektu dotycz¹ce prawa interpelowania stanowi³y przedmiot jakichkolwiek kontrowersji. Na koñcu ustnego sprawozdania stenogram odnotowuje ostatnie zdanie pos³a sprawozdawcy: S¹dzê, ¿e jako referent na tym mogê skoñczyæ i zaproponowaæ Wysokiej Izbie, a¿eby
przyst¹pi-³a do dyskusji nad poszczególnymi paragrafami i do uchwalenia ich51.
Z tekstu uchwalonego 17 czerwca 1930 roku regulaminu obrad II Sejmu
l¹skiego wiadomo, ¿e prawo interpelowania regulowa³y tak w regulaminie, jak i w jego projekcie dwa przepisy: art. 24 i 2552. Powodowani cytowanymi do-piero co s³owami pos³a Korfantego o wzorowaniu siê Komisji Regulaminowej na regulaminie obrad Sejmu Rzeczypospolitej, dokonalimy przegl¹du przepisów
obowi¹zuj¹cego w 1930 roku regulaminu obrad Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji. To w³anie ten regulamin mia³ na myli choæ wyranie tego nie powiedzia³ sprawozdawca Korfanty. W czerwcu 1930 roku, w czasie prac Komisji Regulaminowej II Sejmu l¹skiego, najwy¿szym wewnêtrznym pra-wem Sejmu Rzeczypospolitej II kadencji by³ szeciokrotnie nowelizowany53
50APK, Sejm l¹ski 777, s. 56; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu l¹skiego, 17 czerwca 1930 r.,
³am 5.
51APK, Sejm l¹ski 777, s. 57; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu l¹skiego, 17 czerwca 1930 r.,
³am 7.
52Regulamin obrad Sejmu l¹skiego. Drukarnia l¹skiego Urzêdu Wojewódzkiego Katowice.
Bez daty wydania, s. 1112. Nad ostateczn¹ form¹ druku projektu regulaminu pracowano niemal do pi¹tego posiedzenia Sejmu, o czym wiadczy skierowane do Drukarni Wojewódz-kiej 14 czerwca 1930 r. pismo kierownika Kancelarii Sejmu l¹skiego: Do Drukarni Woje-wódzkiej, na rêce P. Kleinerta. Dodatkowo. Na zamówionych projektach regulaminu obrad Sejmu
l¹skiego uprasza siê o umieszczenie na wolnej prawej stronie u góry nastêpuj¹co: »Druk 57/II., dot. dr. 34/II«. APK, Sejm l¹ski 760, s. 4.
53Ostatni¹ nowelizacjê wprowadzi³a uchwa³a Sejmu R.P. z 21 grudnia 1929 r.
8*
— regulamin obrad Sejmu uchwalony dnia 16 lutego 1923 roku54. W zakresie regulacji prawnej prawa interpelacji wzorem dla art. 24 i 25 regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego sta³y siê art. 25 i 26 znowelizowanego regulaminu obrad Sejmu R.P. z 16 lutego 1923 roku. O tym, ¿e tak by³o naprawdê, œwiadczy porównanie obu zestawionych poni¿ej tekstów.
Artyku³ 25 i 26 Regulaminu obrad
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 16 lutego 1923 roku
„Art. 25
Interpelacje, skierowane do Rz¹du, winny byæ podpisane przynajmniej przez 15 pos³ów.
Marsza³ek ma prawo ¿¹dania od interpelantów usuniêcia z interpelacji wyra-zów nie odpowiadaj¹cych powadze Sejmu i w tym celu mo¿e og³oszenie interpe-lacji od³o¿yæ do nastêpnego posiedzenia”.
„Art. 26
Po przyjêciu interpelacji Marsza³ek przesy³a j¹ Prezesowi Rady Ministrów.
O ile interpelanci nie zadowol¹ siê odpowiedzi¹, wzglêdnie o ile w ci¹gu 6 tygodni Rz¹d nie udzieli odpowiedzi, Marsza³ek na ¿¹danie interpelantów (art.
25 ust. 1) umieszcza interpelacjê na porz¹dku dziennym. Dyskusja nad interpe-lacj¹ nastêpuje tylko w wypadkach, w których Sejm sw¹ uchwa³¹ uzna potrzebê dyskusji po wys³uchaniu treœci interpelacji, ewentualnie udzielonej odpowiedzi Rz¹du, oraz krótkim, trwaj¹cym nie d³u¿ej ni¿ 10 minut, umotywowaniu przez jednego z interpelantów koniecznoœci odbycia dyskusji. W dyskusji mo¿e byæ postawiony wniosek, ¿e Sejm przyjmuje, wzglêdnie nie przyjmuje, odpowiedŸ do wiadomoœci lub te¿ wzywa Rz¹d do udzielenia odpowiedzi na plenarnym posie-dzeniu w okreœlonym terminie”.
Artyku³ 24 i 25 Regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego z 17 czerwca 1930 roku
„Art. 24
Interpelacje skierowane do Rz¹du, Wojewody lub Rady Wojewódzkiej winny byæ podpisane przynajmniej przez 5 pos³ów.
Marsza³ek ma prawo ¿¹dania od interpelantów usuniêcia z interpelacji wyra-zów nie odpowiadaj¹cych powadze Sejmu i w tym celu mo¿e og³oszenie interpe-lacji od³o¿yæ do nastêpnego posiedzenia”.
„Art. 25
Po przyjêciu interpelacji Marsza³ek przesy³a j¹ Rz¹dowi, Wojewodzie lub Radzie Wojewódzkiej (W³adza Wykonawcza).
54Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Okres II. Regulamin obrad Sejmu uchwalony dnia 16 lutego 1923 r. Uzupe³niony zgodnie z uchwa³ami Sejmu z dnia 11 X 1923 r., 30 XI 1923 r., 14 XI 1924 r., 18 XII 1924 r., 22 I 1929 r. i 21 XII 1929 r. Warszawa 1930. Por. te¿: Historia pañstwa i prawa Polski 1918—1939. Czêœæ 1. Red. F. R y s z k a. Warszawa 1962, s. 126.
O ile interpelanci nie zadowol¹ siê odpowiedzi¹, wzglêdnie o ile w ci¹gu 3 tygodni odpowiednia w³adza wykonawcza nie udzieli odpowiedzi, Marsza³ek na
¿¹danie interpelantów — art. 24 ust. 1. — umieszcza interpelacjê na porz¹dku dziennym. Dyskusja nad interpelacj¹ nastêpuje tylko w wypadkach, w których Sejm sw¹ uchwa³¹ uzna potrzebê dyskusji po wys³uchaniu treœci interpelacji, ewentualnie udzielonej odpowiedzi w³adzy wykonawczej, oraz krótkim, trwaj¹-cym nie d³u¿ej ni¿ 10 minut, umotywowaniu przez jednego z interpelantów ko-niecznoœci odbycia dyskusji. W dyskusji mo¿e byæ postawiony wniosek, ¿e Sejm przyjmuje, wzglêdnie nie przyjmuje, odpowiedzi do wiadomoœci lub te¿ wzywa odpowiedni¹ w³adzê wykonawcz¹ do udzielenia odpowiedzi na plenarnym posie-dzeniu w okreœlonym terminie”.
Analiza formy i treœci przepisów tych dwóch regulaminów dowodzi ponad wszelk¹ w¹tpliwoœæ, ¿e œl¹ski regulamin by³ niemal wiern¹ kopi¹ regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej czy — jak siê wówczas na Œl¹sku wyra¿ano — Sejmu pañstwowego. Elementami ró¿nicuj¹cymi by³y w tekœcie regulaminu œl¹-skiego: czêœciowo inne okreœlenie adresatów interpelacji (wojewoda, rz¹d, Rada Wojewódzka) i inny, krótszy termin udzielenia odpowiedzi na interpelacjê (trzy tygodnie). Niewolnicze trzymanie siê — przez Komisjê Regulaminow¹ — roz-wi¹zañ ogólnopolskich doprowadzi³o zreszt¹ do nieoczekiwanego efektu, tj. do przyznania pos³om Sejmu Œl¹skiego prawa do interpelowania samej Rady Mini-strów, mimo ¿e art. 14 ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 roku pozwala³ interpelowaæ jedynie wojewodê i Radê Wojewódzk¹55.
W dyskusji plenarnej, jaka nast¹pi³a po referacie pos³a Korfantego, zastrze¿e-nia do art. 24 i 25 projektu, a wiêc i odpowiednie wnioski, wnios³o dwóch pos³ów:
przewodnicz¹cy prorz¹dowego Klubu Narodowego Chrzeœcijañskiego Zjedno-czenia Pracy56 pose³ Józef Witczak i œl¹ski komunista, bêd¹cy, jako tzw. dziki pose³, poza struktur¹ klubow¹ — Józef Miko³aj Wieczorek.
Pierwszy z nich wyst¹pi³ z wnioskiem o skreœlenie art. 24 i 25 projektu.
Prezes Klubu poprawkê uzasadnia³ nastêpuj¹co: „Pozwalam sobie zwróciæ uwa-gê, ¿e art. 14 Statutu Organicznego postanawia, ¿e sposób interpelacji okreœli
55Ten nielegalny stan usunê³a dopiero nowela regulaminu uchwalona 24 wrzeœnia 1935 r.
Zob. APK, Sejm Œl¹ski 1029, s. 3, 4; spraw. sten. z 1. pos. IV Sejmu Œl¹skiego, 24 wrzeœnia 1935 r.,
³am 6, 8.
56Narodowe Chrzeœcijañskie Zjednoczenie Pracy by³o stronnictwem afiliowanym do Bez-partyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem, choæ statutowo odrêbnym. Po powo³aniu Obozu Zjed-noczenia Narodowego zg³osi³o doñ formalny akces. Organizacyjn¹ odrêbnoœæ Zjednoczenie utrzy-ma³o do koñca, mimo ¿e „od zg³aszaj¹cych siê doñ partii i grup politycznych wymagano rozwi¹-zania siê”. J. H o l z e r: Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa 1974, s. 310, 317, 319. J. H o l z e r u¿ywa b³êdnej nazwy stronnictwa: Narodowo-Chrzeœcijañskie Zjedno-czenie Pracy, zamiast: Narodowe Chrzeœcijañskie ZjednoZjedno-czenie Pracy. Œcis³e zwi¹zki Zjed-noczenia z Bezpartyjnym Blokiem Wspó³pracy z Rz¹dem podkreœla³ sam statut partii, nazywa-j¹c Zjednoczenie tak¿e Bezpartyjnym Blokiem Wspó³pracy z Rz¹dem na Œl¹sku.
przysz³a ustawa o ustroju wewnêtrznym województwa œl¹skiego. Otó¿ je¿eli ta ustawa zostanie uchwalona i gdy w niej bêd¹ przepisy o sposobie wnoszenia interpelacji, to ustawa ta bêdzie obowi¹zywa³a nie tylko nas pos³ów, ale równie¿
w³adze. Dzisiaj, gdy takiej ustawy nie ma, gdy jest tylko regulamin Sejmu, który pos³ów obowi¹zuje, który z tego powodu, ¿e nie obowi¹zuje nikogo poza nami, dlatego nie mo¿e byæ og³oszony w Dzienniku Ustaw Œl¹skich, jest istotnie w tej formie iluzoryczny, dlatego ¿e na interpelacje, zg³oszone wed³ug treœci tych arty-ku³ów projektowanych, na te interpelacje Rz¹d nie musi reagowaæ, mo¿e je odes³aæ dlatego, ¿e nie mamy ustawy, która by na niego na³o¿y³a obowi¹zek odpowiadania na takie interpelacje. Wobec tego, ¿e nie poleca siê z punktu widzenia ustawodawczego i z punktu widzenia prawnego robiæ przepisów iluzo-rycznych, wobec tego uwa¿amy, ¿e te przepisy s¹ zupe³nie zbyteczne i wnosimy o skreœlenie ich”57.
Pose³ Wieczorek wnioskowa³, by interpelacje móg³ wnosiæ indywidualnie
tak-¿e jeden pose³: „Proponujê atak-¿eby Panowie przyjêli nasz¹ poprawkê, aby interpe-lacja skierowana do Wojewody albo do Rady Wojewódzkiej mog³a byæ podpisana przez jednego pos³a, abyœmy mogli interpelowaæ we wszystkich sprawach, jakie zachodz¹ na Górnym Œl¹sku przy terrorze, uwiêzieniach robotników czy katowa-niu ich przez policjê”58. Za uwagê pos³a Wieczorka o katowaniu robotników przez policjê marsza³ek Konstanty Wolny przywo³a³ pos³a do porz¹dku, sam zaœ wniosek — podpisany tylko przez dwóch pos³ów — uzna³, z formalnych przy-czyn, za niewa¿ny59.
Na zarzuty pos³a Witczaka — powtórzone zreszt¹ jeszcze raz60 — miejscami ostro, u¿ywaj¹c merytorycznych argumentów, zareagowa³ sprawozdawca pose³ Korfanty: „My wiemy, jak siê interpretacje61 traktuje w konstytucji Rzeczypo-spolitej, i wiemy, jak siê wyszukuje podstawy prawne dla hocków-klocków z Sej-mem i te same hocki-klocki przed chwil¹ s³yszeliœmy z ust p. Witczaka. Na tak¹ in-terpretacjê, dokonywan¹ przez p. Witczaka na wzór p. Min. Sprawiedliwoœci Cara, wiêkszoœæ tego Sejmu nie pójdzie. (P. Witczak: To jest obraza Ministra Sprawiedli-woœci!). Czy to p. Cara mo¿na w ogóle obraziæ? [...] Prawo do interpelacji przy-s³uguje ka¿demu parlamentowi, a Statut Organiczny przyznaje tak¿e Sejmowi Œl.
57APK, Sejm Œl¹ski 777, s. 64; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r.,
³am 21—22.
58APK, Sejm Œl¹ski 777, s. 64; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r.,
³am 22.
59Obowi¹zuj¹cy regulamin wymaga³ co najmniej piêciu podpisów pod wnioskiem, gdy tym-czasem poprawkê podpisali jedyni dwaj komunistyczni pos³owie II Sejmu Œl¹skiego: Józef Mi-ko³aj Wieczorek i Pawe³ Komander. APK, Sejm Œl¹ski 777, s. 64; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r., ³am 22.
60APK, Sejm Œl¹ski 777, s. 65; spraw. sten. z 5. pos. II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r.,
³am 23.
61Tak w stenogramie, choæ pose³ W. Korfanty mia³ zapewne na myœli interpelacje.
to prawo i dotychczas ¿adna w³adza wykonawcza tego prawa do wnoszenia in-terpelacji nie kwestionowa³a i na interpelacje dawa³a odpowiedzi62. [...] regulamin nigdy nie okreœla istoty prawa, tylko sposób i formê, w jakiej dany pose³ mo¿e korzystaæ z przys³uguj¹cych mu praw ugruntowanych w konstytucji. Je¿eli mówi siê o interpelacji, to mówi siê o jej formie, w jaki sposób mo¿na korzystaæ z pra-wa interpelacji do Rz¹du, które jest uregulopra-wane w Statucie Organicznym”63.
Wniosek pos³a Witczaka o skreœlenie przepisów stanowi¹cych o prawie inter-pelacji upad³ w g³osowaniu, w konsekwencji czego marsza³ek Wolny móg³ stwier-dziæ, ¿e „art. 24 i 25 jest przyjêty w brzmieniu proponowanym przez Komisjê”64.