4. KONCEPCJA METODY I MODEL DECYZYJNY
4.4. O GRANICZENIE LICZBY CZYNNIKÓW ISTOTNYCH W PODEJMOWANIU DECYZJI NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA –
W celu opracowania modelu służącemu wyborowi, a następnie określeniu działań jakie przedsiębiorstwo może lub powinno wykonać w ramach obranej strategii, postanowiono ograniczyć liczbę czynników w nim analizowanych. W pierwotnej koncepcji zakładano, że eksperci biorący udział w identyfikacji czynników szczegółowych, po ich wyodrębnieniu dokonają wagowania ważności każdego z nich. To w sposób naturalny umożliwiłoby wskazanie tych najbardziej istotnych. Jednak ponieważ nie udało się podjąć dalszej współpracy z początkowymi ekspertami założono, że do modelu przejdzie tylko 50 wybranych czynników ze 176-ciu zidentyfikowanych. Ograniczenia dokonano posługując się metodą delficką, w której to wykorzystano wiedzę i doświadczenie innych ekspertów. Poniżej przedstawiono tok postępowania, który jest zgodny z algorytmem działania w metodzie delfickiej.
Po pierwsze, zdefiniowano problem badawczy, który polegał na wybraniu do modelu spośród 176-ciu czynników zidentyfikowanych na podstawie literatury i badań terenowych 50 ± 2 czynników, które z punktu widzenia budowania strategii działań na rzecz ochrony środowiska będą najbardziej istotne.
Po drugie, dokonano wyboru grona ekspertów. Zaproszono do niego 8 osób, których doświadczenie, kompetencje, zajmowane stanowiska oraz znajomość problematyki zarządzania strategicznego i środowiskowego pozwoliłoby wybrać żądaną liczbę czynników. W składzie eksperckim znaleźli się przedstawiciele świata nauki, przemysłu chemicznego i biznesu. Listę ekspertów przedstawia Tabela 4.
Tabela 4. Lista ekspertów biorących udział w metodzie delfickiej
Lp. Imię i Nazwisko Stanowisko Przedsiębiorstwo
1. Leszek Pacholski Profesor zwyczajny Politechnika Poznańska Instytut Inżynierii Zarządzania
2. Marek Kuba Główny Specjalista Ochrony
Środowiska Zakłady Azotowe Puławy S.A.
3. Katarzyna Kubiak Inspektor Bezpieczeństwa i
Higieny Pracy Zakłady Chemiczne Unia
4. Beata Szyniszewska Główny Specjalista ds. Ochrony
Środowiska Luvena S.A.
5. Małgorzata Rozmiarek Dyrektor P.I.W.Delta
6. Wojciech Blew Dyrektor ds. Rozwoju
Technologii Grupa LOTOS S.A.
7. Piotr Łuczak Dyrektor Zarządzający Xnet Communications Polska Sp. z o.o.
8. Agata Łuczak doktorantka Politechnika Poznańska Instytut Inżynierii
Zarządzania
Po trzecie, opracowano kwestionariusz ankietowy, który eksperci otrzymali drogą elektroniczną Załącznik 1. Kwestionariusz składał się z czterech odrębnych arkuszy zawierających odpowiednio: dane respondenta, listę wyboru czynników, opis czynników oraz definicje. Lista wyboru czynników została połączona za pomocą hiperłącza z opisem poszczególnych czynników, tak aby respondent w razie konieczności mógł skonfrontować swoje rozumienie danego czynnika z interpretacją autora kwestionariusza.
W treści maila zawarto również szczegółową instrukcję obsługi załączonego kwestionariusza ankietowego Załącznik nr 2. Zadaniem respondentów było wybranie z listy dostępnych i opisanych 176 czynników, mogących brać udział w wyborze i opracowaniu strategii ekologizacji przedsiębiorstw przemysłu chemicznego, dokładnie 50-ciu według nich najważniejszych, które powinny być poddawane analizie w celu opracowania takiej strategii. Mimo, że autor we wcześniejszym opisie wyodrębnionych czynników uznał, iż dwa z nich (EKN.06. NakZOZ, EKN.07.NakOśw) nie mają istotnego wpływu na strategię ekologizacji pojedynczego przedsiębiorstwa, postanowiono je pozostawić w kwestionariuszu wyboru i poddać analizie ekspertów. Czas zwrotu ankiet nie był ściśle określony ze względu na brak zależności (pomiędzy autorem a respondentami) umożliwiających jego egzekwowania. Współpraca respondentów oparta była na bezinteresowności i dobrej woli. Dodatkowo założono, że ankiety powtórnie będą wysyłane do respondentów, tylekroć aż z otrzymanych odpowiedzi wyodrębni się 50 (±) 2 czynniki, na które wskazało co najmniej czterech z ośmiu respondentów.
Po czwarte, dokonano analizy uzyskanych odpowiedzi. Zwrotnie otrzymano 8 ankiet, w których każdy z respondentów wskazał 50 najważniejszych czynników, które według niego powinny być poddawane analizie w celu opracowania strategii działań na rzecz ochrony środowiska w zakładach przemysłu chemicznego. Zbiorcze zestawienie ankiet przedstawia Załącznik nr 3. Analiza odpowiedzi zwrotnych wykazała, że spośród 176 czynników: 39 czynników nie zostało wskazanych przez żadnego respondenta, 38 czynników uzyskało pojedyncze wskazania, 28 czynników podwójne wskazania, 23 takie same czynniki zostały wskazane przez trzech respondentów, 20 czynników przez 4 respondentów, 14 czynników przez 5 respondentów, 11 czynników przez 6 respondentów i wreszcie tylko 3 czynniki zostały wskazane przez 7 respondentów. Żaden z wybieranych czynników nie uzyskał ośmiokrotnego wskazania. Powyższe przedstawia Wykres 1.
Procentowy rozkład głosów przedstawia si
− 87,50% uzyskały trzy czynniki: szkolenia z zakresu ochrony ekologiczna (grupa: Makroekonomia / Społeczno
Makroekonomia / Technologia);
− 75% uzyskało 11 czynników: spełnianie wymogów prawnych (grupa: Produkty), stopie wykorzystania odpadów na cele przemysłowe
półproduktu (grupa: Odpady), magazynowanie szkodliwych produktów gotowych (grupa: Magazynowanie);
systemy monitoringu i wczesnego ostrzegania (grupa: Technika), mo zamienników surowcowych oraz zgodno
Technologia); obecność systemów ochrony oraz warunki pracy i BHP (grupa: Kadra),
− 62% uzyskało 14 czynników: ilo
technologicznej (grupa: Surowce); magazynowanie surowców szkodliwych oraz magazynowanie odpadów szkodliwych (grupa: Magazynowanie); uniwersalno
stabilność kadry zarządzającej (grupa: Kadra), zdolno
oraz koszty ochrony środowiska (bez kar i opłat) (grupa: Finanse), wymagania dostawców (grupa: Dostawcy), wymagania
(grupa: Socjo-kulturowe), ceny paliw i energii elektrycznej oraz system podatkowy (grupa: Ekonomia), stabilność prawa z zakresu ochrony ś
− 50% uzyskało 20 czynników: cykl produktów (grupa: Produkty), cią
unieszkodliwiania odpadów (grupa: Odpady), transport szkodliwy Transport), stan techniczny maszyn i urz
służących ochronie środowiska, koszty zagospodarowania odpadów przez osoby trzecie oraz koszty samodzielnego zagospodarowania odpadów (grupa: Finanse), łatwo
usług (grupa: Marketing), jakość produktów i zakres oferowanych usług (grupa: Dostawcy), popyt na ekoproduktu (grupa: Odbiorcy), odległo
( grupa: Inwestorzy), udział w rynku (grupa: Konkurencja), koszty transportu oraz dost
energetycznych (Ekonomia), postęp technologiczny (grupa: Makroekonomia / Technologia), skuteczno instrumentów prawnych ochrony środow
− 37,50 % uzyskały 23 czynniki, 25% uzyskało 28 czynników, 12,50% uzyskało 38 czynników. Ze względu na małą istotność modelową
liczebność zaniechano ich wymieniania.
Czynniki w kwestionariuszu podzielone były na 23 grupy. Czynniki, na które zagłosowało co najmniej 4 respondentów należały do 21 grup. Oznacza to,
87,50% uzyskały trzy czynniki: szkolenia z zakresu ochrony środowiska (grupa: Kadra), ekologiczna (grupa: Makroekonomia / Społeczno-kulturowe) oraz czystość
75% uzyskało 11 czynników: spełnianie wymogów prawnych (grupa: Produkty), stopie wykorzystania odpadów na cele przemysłowe i nieprzemysłowe oraz możliwość traktowania odpadu jako półproduktu (grupa: Odpady), magazynowanie szkodliwych produktów gotowych (grupa: Magazynowanie);
systemy monitoringu i wczesnego ostrzegania (grupa: Technika), możliwość zastosowania czystszych enników surowcowych oraz zgodność z normami jakości środowiska (grupa: Wewn
systemów ochrony środowiska (grupa: Organizacja), świadomo
oraz warunki pracy i BHP (grupa: Kadra), świadomość ekologiczna odbiorców (grupa: Odbiorcy);
62% uzyskało 14 czynników: ilość surowców, których szkodliwość jest efektem obróbki technologicznej (grupa: Surowce); magazynowanie surowców szkodliwych oraz magazynowanie odpadów szkodliwych (grupa: Magazynowanie); uniwersalność technologii (grupa: Wewnę
ącej (grupa: Kadra), zdolność samofinansowania inwestycji, płynno
rodowiska (bez kar i opłat) (grupa: Finanse), wymagania środowiskowe nakładane na ów (grupa: Dostawcy), wymagania środowiskowe konsumentów (grupa: odbiorcy), presja społeczna kulturowe), ceny paliw i energii elektrycznej oraz system podatkowy (grupa: Ekonomia), prawa z zakresu ochrony środowiska (grupa: Polityczno-prawne);
50% uzyskało 20 czynników: cykl życia produktu, spełnienie oczekiwania uż
produktów (grupa: Produkty), ciągłość i rytmiczność produkcji (grupa: Produkcja), stopie unieszkodliwiania odpadów (grupa: Odpady), transport szkodliwych produktów gotowych (grupa:
Transport), stan techniczny maszyn i urządzeń (grupa: Technika), okres zwrotu kapitału z inwestycji rodowiska, koszty zagospodarowania odpadów przez osoby trzecie oraz koszty odpadów (grupa: Finanse), łatwość wprowadzania nowych produktów i ść produktów i zakres oferowanych usług (grupa: Dostawcy), popyt na ekoproduktu (grupa: Odbiorcy), odległość od skupisk ludzkich (grupa: Socjo-kulturowe), cel i
( grupa: Inwestorzy), udział w rynku (grupa: Konkurencja), koszty transportu oraz dost
energetycznych (Ekonomia), postęp technologiczny (grupa: Makroekonomia / Technologia), skuteczno środowiska (grupa: Polityczno-prawne);
37,50 % uzyskały 23 czynniki, 25% uzyskało 28 czynników, 12,50% uzyskało 38 czynników. Ze ść modelową czynników uzyskujących poniżej 50-ciu procent głosów oraz du zaniechano ich wymieniania.
ynniki w kwestionariuszu podzielone były na 23 grupy. Czynniki, na które zagłosowało co najmniej ały do 21 grup. Oznacza to, że w 91,30% wyodrębnionych grup znajdowały si
11 14 20 23 28
Liczba czynników
rodowiska (grupa: Kadra), świadomość kulturowe) oraz czystość technologii (grupa:
75% uzyskało 11 czynników: spełnianie wymogów prawnych (grupa: Produkty), stopień ż ść traktowania odpadu jako półproduktu (grupa: Odpady), magazynowanie szkodliwych produktów gotowych (grupa: Magazynowanie);
ż ść zastosowania czystszych rodowiska (grupa: Wewnętrzne/
świadomość ekologiczna kadry ów (grupa: Odbiorcy);
ść jest efektem obróbki technologicznej (grupa: Surowce); magazynowanie surowców szkodliwych oraz magazynowanie odpadów nologii (grupa: Wewnętrzne /Technologia), samofinansowania inwestycji, płynność finansowa środowiskowe nakładane na rodowiskowe konsumentów (grupa: odbiorcy), presja społeczna kulturowe), ceny paliw i energii elektrycznej oraz system podatkowy (grupa: Ekonomia), ycia produktu, spełnienie oczekiwania użytkowników, jakość produkcji (grupa: Produkcja), stopień ch produktów gotowych (grupa:
(grupa: Technika), okres zwrotu kapitału z inwestycji rodowiska, koszty zagospodarowania odpadów przez osoby trzecie oraz koszty wprowadzania nowych produktów i produktów i zakres oferowanych usług (grupa: Dostawcy), popyt na kulturowe), cel inwestycyjnych ( grupa: Inwestorzy), udział w rynku (grupa: Konkurencja), koszty transportu oraz dostępność zasobów p technologiczny (grupa: Makroekonomia / Technologia), skuteczność 37,50 % uzyskały 23 czynniki, 25% uzyskało 28 czynników, 12,50% uzyskało 38 czynników. Ze ciu procent głosów oraz dużą ynniki w kwestionariuszu podzielone były na 23 grupy. Czynniki, na które zagłosowało co najmniej ębnionych grup znajdowały się
38 39
czynniki istotne z punktu widzenia projektowania strategii ochro uzyskały co najmniej 50% głosów respondentów, najwi
Finanse – 12,5%, 8,33% - Ekonomia, Kadra i Produkty, 6,25%
Technologia (jako czynnik wewnętrzny), 4,17% czynniki z grup: Poplityczno
Dostawcy, Technika, Technologia (jako czynniki makroekonomiczny) i wreszcie czynniki z grup:
Organizacja, Produkcja, Społeczno 2,08% udziału. Powyższe przedstawia
Wykres 2. Procentowy udział czynników z poszczególnych grup
Czynniki, na które zagłosowało od 1 do 3 respondentów nale
wyodrębnionych grup. Wśród wskazanych czynników 20,22% stanowiły czynniki z grupy Konkurencja, 11,24% czynniki z grupy Polityczno
grupy Technologia (jako czynnik zewn
Społeczno-kulturowe, 4,49% czynniki z grupy Kadra, czynniki z grup: Produkty i Transpor
3,37%, czynniki z grup: Odpady, Marketing i Technika 2,25%, i wreszcie najmniejszy udział 1,12%
stanowiły czynnik z grup: Technologia (jako czynnik wewn Produkcja i Surowce . Powyższe przedstawia
czynniki istotne z punktu widzenia projektowania strategii ochrony środowiska. Wś
uzyskały co najmniej 50% głosów respondentów, największy udział procentowy stanowiły czynniki z grupy Ekonomia, Kadra i Produkty, 6,25% - Magazynowanie, Odbiorcy, Odpady, nik wewnętrzny), 4,17% czynniki z grup: Poplityczno-prawne, Socjo
Dostawcy, Technika, Technologia (jako czynniki makroekonomiczny) i wreszcie czynniki z grup:
Organizacja, Produkcja, Społeczno-kulturowe, Transport, Inwestorzy, Konkurencja, Marke sze przedstawia Wykres 2.
. Procentowy udział czynników z poszczególnych grup dla co najmniej 50% wskazań respondentów
Czynniki, na które zagłosowało od 1 do 3 respondentów należały do 20 grup, co daje 86,96% udział śród wskazanych czynników 20,22% stanowiły czynniki z grupy Konkurencja, Polityczno-prawne, 10,11% z grupy Finanse, 8,99% z grup: Ekonomia, 6,74% z grupy Technologia (jako czynnik zewnętrzny) oraz Międzynarodowe, 5,62% z grup: Organizacja i
kulturowe, 4,49% czynniki z grupy Kadra, czynniki z grup: Produkty i Transpor
3,37%, czynniki z grup: Odpady, Marketing i Technika 2,25%, i wreszcie najmniejszy udział 1,12%
stanowiły czynnik z grup: Technologia (jako czynnik wewnętrzny), Dostawcy, Odbiorcy, Regulatorzy, ższe przedstawia Wykres 3. kszy udział procentowy stanowiły czynniki z grupy Magazynowanie, Odbiorcy, Odpady, prawne, Socjo-kulturowe, Dostawcy, Technika, Technologia (jako czynniki makroekonomiczny) i wreszcie czynniki z grup:
kulturowe, Transport, Inwestorzy, Konkurencja, Marketing stanowiły
ń respondentów
ały do 20 grup, co daje 86,96% udział ród wskazanych czynników 20,22% stanowiły czynniki z grupy Konkurencja, prawne, 10,11% z grupy Finanse, 8,99% z grup: Ekonomia, 6,74% z dzynarodowe, 5,62% z grup: Organizacja i kulturowe, 4,49% czynniki z grupy Kadra, czynniki z grup: Produkty i Transport stanowiły 3,37%, czynniki z grup: Odpady, Marketing i Technika 2,25%, i wreszcie najmniejszy udział 1,12%
trzny), Dostawcy, Odbiorcy, Regulatorzy, 2,08
INW, KON, MAR, ORG, PRC, SPK,
SUR, TRN
Wykres 3. Procentowy udział czynników z poszczególnych grup dla mniej ni
Po piąte, przedstawiono wynik, a wi
problemem badawczym, celem przeprowadzonego metod czynników zidentyfikowanych na podstawie literatury oraz bada istotnych przy planowaniu działań na rzecz ochrony
udział w badaniu. Ponieważ w badaniu brało udział 8 wybranych czynników do modelu bę
przynajmniej czterech respondentów musiało na dany czynnik odda od respondentów (Załącznik nr 1)
modelu służącego do przeprowadzenia analizy strategicznej działa 48 czynników z 21 wyodrębnionych grup, które uzyskały 4 i wi
Tabela 5. Zestawienie czynników o co najmniej 50% wskazaniu respondentów, przechodz
Respondenci
. Procentowy udział czynników z poszczególnych grup dla mniej niż 50% wskazań respondentów
przedstawiono wynik, a więc grupę czynników przechodzących do modelu.
celem przeprowadzonego metodą delficką badania, było wybranie spo czynników zidentyfikowanych na podstawie literatury oraz badań terenowych, tylko 50
ń na rzecz ochrony środowiska z punktu widzenia ekspertów bior ż w badaniu brało udział 8-miu ekspertów założono, ż
będzie uzyskanie przez dany czynnik co najmniej 50% głosów, a wi przynajmniej czterech respondentów musiało na dany czynnik oddać głos. Analizują
stwierdza się, że powyższe założenia zostały osią cego do przeprowadzenia analizy strategicznej działań na rzecz ochrony ś
ębnionych grup, które uzyskały 4 i więcej głosów respondentów (
. Zestawienie czynników o co najmniej 50% wskazaniu respondentów, przechodzących do modelu
Respondenci R01
jest efektem obróbki technologicznej 0 1 1 1 PRT.01.SpłPrw Spełnianie wymogów prawnych 1 1 0 1 ODP.03.StpUni Stopień unieszkodliwiania odpadów 0 0 1 1 ODP.04.PółPrt Możliwość traktowania odpadu jako rodowiska z punktu widzenia ekspertów biorących żono, że warunkiem przejścia
Respondenci R01
LP. GRUPA SKRÓT Nazwa Wskazania respondentów
13 Transport TRN.01.PrtSzk Transport szkodliwych produktów
gotowych 0 1 1 1 0 0 0 1 4
14
Technika
THN.01.StnUrz Stan techniczny maszyn i urządzeń 1 0 0 0 0 1 1 1 4
15 THN.04.SysMon System monitoringu i wczesnego
ostrzegania 0 1 1 0 1 1 1 1 6
16
Technologia
THL.02.Uni Uniwersalność technologii 1 0 1 1 0 1 1 0 5
17 THL.05.ZamSur Możliwość zastosowania czystszych
zamienników surowcowych 1 1 1 1 1 1 0 0 6
18 THL.06.ZgdNsr Zgodność z normami jakości
środowiska 0 0 1 1 1 1 1 1 6
19 Organizacja ORG.01.SysOsr Obecność systemów ochrony
środowiska 1 1 1 0 1 1 0 1 6
23 KAD.07.SklOsr Szkolenia z zakresu ochrony
środowiska 1 1 1 1 1 1 1 0 7
24
Finanse
FIN.01.OkrRoi Okres zwrotu kapitału (z inwestycji
służących ochronie środowiska) 1 1 1 0 0 0 0 1 4
25 FIN.02.ZdlSmf Zdolność samofinansowania
inwestycji 1 1 0 0 1 1 0 1 5
26 FIN.04.PłnFin Płynność finansowa 0 0 1 1 0 1 1 1 5
27 FIN.12.KosZewZagOdp Koszty zagospodarowania odpadów
przez osoby trzecie 1 1 0 0 1 1 0 0 4
28 FIN.14.KosSamZagOdp Koszty samodzielnego
zagospodarowania odpadów 1 1 1 0 1 0 0 0 4
29 FIN.15.KosUżyŚrd Koszty ochrony środowiska (bez
kosztów kar i opłat) 1 1 1 0 1 0 0 1 5
Część 2. Czynniki zewnętrzne mikroekonomiczne
31
Część 3. Czynniki zewnętrzne makroekonomiczne
40
POP.10.StbPrw Stabilność prawa z zakresu ochrony
środowiska 1 0 1 0 1 0 1 1 5
48 POP.14.SktInsPrwOsr Skuteczność instrumentów
prawnych ochrony środowiska 1 1 0 0 1 0 1 0 4
Koncepcja metody i model decyzyjny