I DENTYFIKACJA DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA

Zestawiając wartości wektora A dla ankiety z wartościami wzorcowymi wektora A dla strategii Innowacyjnej otrzymano zestawienie odchyleń od wzorca (Tabela 19).

Wszystkie czynniki o wartościach lepszych jakościowo niż wzorzec stanowią silną stronę przedsiębiorstwa (w przypadku czynnika wewnętrznego) lub są jego szansą (w przypadku czynnika zewnętrznego). Wszystkie czynniki o wartościach jakościowo słabszych niż podane we wzorcu do realizacji wskazanej strategii stanowią słabą stronę przedsiębiorstwa lub są dla niego zagrożeniem. To właśnie te czynniki ujawniają szczegółową listę kierunków działań jakie przedsiębiorstwo powinno podjąć, by wzmocnić swoją pozycję i w konsekwencji z sukcesem zrealizować wskazaną strategię.

Rysunek 32. Odpowiedź modelu na wektor A z ankiety implementacyjnej

Tabela 19. Zestawienie odchyleń wartości ankietowych wektora A od wektora wzorcowego dla strategii innowacyjnej

Aspekt aplikacyjny

Realizacja strategii innowacyjnej wymaga, by przedsiębiorstwo posiadało silne zasoby wewnętrzne wymagane do przeciwstawienia się niesprzyjającym warunkom zewnętrznym, możliwym do wystąpienia w czasie jej realizacji.

Analiza wartości czynników z ankiety aplikacyjnej wykazała, że przedsiębiorstwo DELTA w istocie posiada wystarczającą ilość zasobów, aby tą strategię podjąć. Wskazano aż 19 na 31 objętych analizą czynników wewnętrznych, których ocena jakościowa wykracza lub przynajmniej jest zgodna z opracowanym wzorcem strategii.

Z analizy czynników wykraczających poza ramy wzorca, można powiedzieć, że w przedsiębiorstwie nie występuje problem z ilością surowców, których szkodliwość jest wynikiem obróbki technologicznej (pyt.1), unieszkodliwianiem odpadów i ich wykorzystaniem przemysłowym (pyt. 7, 8), jakością oferowanych produktów oraz funkcjonowaniem systemów ochrony środowiska. Są to elementy pozwalające na przekierowanie zaoszczędzonych zasobów w miejsca wymagające usprawnień bądź w nowe działania poprawiające ekologiczność firmy.

Ankieta wykazała również istnienie w przedsiębiorstwie 11 czynników wewnętrznych poniżej wartości wzorcowych. Wśród nich, aż 7 dotyczy spełniania wymogów prawnych w zakresie: oferowanych produktów, magazynowania surowców, odpadów i produktów szkodliwych oraz transportu produktów szkodliwych (pyt. 2, 10,11,12,13). Są to obszary, w których przedsiębiorstwo bezsprzecznie powinno podjąć działania.

W sferze produktów należy podkreślić, że firma nie jest potentatem na rynku – jej udział w rynku określono poniżej wartości wzorcowej (pyt. 39), co od razu eliminuje działania związane z narzucaniem nowych trendów lub robieniem rewolucji produktowych, na co mogłaby pozwolić sobie firma o silnej pozycji rynkowej. Również pod znakiem zapytania stoi sensowność inwestowania w produkt o największym oddziaływaniu środowiskowym, który według wyników ankiety, wchodzi w fazę nasycenia (pkt. 3), co

powoduje, że nie należy się spodziewać przełożenia na gwałtowny wzrost sprzedaży. Należy się jednak zastanowić nad działaniami podnoszącymi parametry środowiskowe tego produktu chociażby w granicach norm, w celu wydłużenia fazy nasycenia.

Tym, co dodatkowo stanowi barierę przed poprawianiem parametrów środowiskowych oferowanych produktów jest przekonanie o spełnianiu oczekiwań użytkowników zarówno pod względem jakościowym jak i środowiskowym (pyt. 4, 5) oraz ocena ich świadomości ekologicznej i popytu na produkty ekologiczne nieco powyżej niskiej (pyt. 34, 35). Jednak odwołując się do oceny wymagań konsumentów (pyt. 33) na poziomie średnim, a więc zgodnym ze wzorcem dla strategii innowacyjnej, można śmiało podciągnąć oceny z pytania 4 i 5 również do poziomu średniego. Będzie to dodatkowo przemawiało za podniesieniem parametrów środowiskowych oferowanych produktów, a nawet poszukiwania niszy produktowej, w której średni poziom wymagań ekologicznych wśród konsumentów będzie wystarczający, żeby zdobyć nowe rynki zbytu, na które i tak trudno wejść, szczególnie bez spełnionych wymagań prawnych (pyt. 30 ).

Kolejne obszary wymagające działań usprawniających to magazynowanie surowców, odpadów i produktów szkodliwych oraz transport produktów szkodliwych. Działania te powinny w dużej mierze opierać się na poprawie parametrów środowiskowych w celu zbliżenia się do wymogów norm prawnych.

Dodatkowo, w obszarze gospodarowania odpadami, przedsiębiorstwo mogłoby spróbować zminimalizować ilość odpadów przez znalezienie zastosowania ich jako półproduktów do produkcji obecnych lub nowych produktów. Możliwość ta została oceniona w ankiecie jako mała, ale dla realizacji strategii innowacyjnej stanowi wystarczające pole do działania w tym obszarze (pyt. 9). Działanie takie mogłoby również spowodować obniżenie kosztów związanych z zewnętrznym lub samodzielnym zagospodarowaniem odpadów (pyt. 27, 28). Co prawda jakościowa ocena tych kosztów jest zgodna z opracowanym wzorcem, niemniej jednak wartość wzorcowa oznacza, że można wykonać w tym zakresie działania usprawniające zmierzające nie tylko do poszukiwań tańszych odbiorców odpadów, czy tańszych form ich zagospodarowywania, ale również i co najważniejsze w strategii innowacyjnej, do eliminacji przyczyny od źródła.

Istotne znaczenie w poprawianiu parametrów czynników odbiegających od wzorca, może mieć także uniwersalność technologii (pyt. 16) oceniona przez ankietowane przedsiębiorstwo jako średnia. Oznacza to, że można wytwarzać dany produkt z wykorzystaniem różnych wariantów tego procesu, co mogłoby przyczynić się do: obniżenia jego energochłonności szczególnie w warunkach niepewności dostaw zasobów energetycznych (pyt. 43), zmiany właściwości produktów końcowych pod względem uciążliwości środowiskowej (pyt. 2), zmiany struktury odpadów i zmniejszenia kosztów ich zagospodarowania (pyt. 27, 28), zmniejszenia kosztów związanych z użytkowaniem środowiska (pyt. 29) ocenionych w ankiecie jako zbliżonych do wysokich, oraz zmniejszenia wielkość emisji - w szczególności, gdy spełnianie norm środowiskowych przez zastosowane technologie jest ocenione jako trudne ze wskazaniem na niemożliwe (pyt. 18). W tym ostatnim przypadku istotne znaczenie ma również stan urządzeń technicznych, gwarantujący zachowanie uciążliwości środowiskowej danego procesu technologicznego na określonym poziomie. Do realizacji strategii innowacyjnej poziom ten powinien być przynajmniej dobry, natomiast ankietowane przedsiębiorstwo stan swoich urządzeń oceniło nieco powyżej poziomu dostatecznego (pyt. 14).

Wobec powyższego należałoby dokonać gruntownych przeglądów, napraw lub renowacji, a w przypadku koniecznym wymiany niektórych maszyn/urządzeń na nowe. Takie działanie, wraz z wystarczającym poziomem systemu monitorującego (pyt. 15), powinno przyczynić się do podniesienia parametrów środowiskowych stosowanych technologii.

Niestety, w poprawianiu parametrów środowiskowych odbiegających od wzorca, ograniczone możliwości daje stosowana przez firmę technologia w zakresie zamienników surowcowych (pyt.17). Dla strategii innowacyjnej możliwość ta powinna być przynajmniej średnia. Przedsiębiorstwo DELTA oceniła ją jako niską. Oznacza to, że albo nie ma na rynku surowców o mniejszym zanieczyszczeniu, albo charakterystyka tych zanieczyszczeń nie pozwala na zastosowanie zamienników przy obecnie stosowanej technologii. Potwierdza to również ocena jakości surowców i półproduktów oferowanych przez innych niż dotychczasowi dostawcy (pyt. 31) na poziomie zbliżonym. Wynika stąd, że nie da się zrobić rewolucji w postaci nagłego skoku jakościowego przez zmianę surowców lub dostawców. Z drugiej jednak strony, na dostawców nakłada się zaostrzone wymagania prawne dotyczące dostarczanych surowców (pyt.32). To z kolei sugeruje następowanie stopniowej ewolucji jakościowej surowców w obrocie, co przedsiębiorstwo powinno szczegółowo monitorować.

Aspekt aplikacyjny

Analizując aspekt finansowy ankietowanego przedsiębiorstwa, należy stwierdzić, że ze względu na wysoki poziom bieżącej płynności finansowej (pyt. 26) może ono ze spokojem realizować doraźne działania naprawcze, z możliwością bardzo ostrożnego samodzielnego finansowania inwestycji prośrodowiskowych (pyt. 25) – inwestycje małymi kroczkami. Do większych przedsięwzięć niezbędne będzie sięgnięcie po fundusze zewnętrzne. O tym, że inwestycje prośrodowiskowe są wykonalne świadczy również odpowiedź na pytanie 24 zestawiona z odpowiedzią na pytanie 38. Wartości te mówią o tym, że okres zwrotu z inwestycji prośrodowiskowych nie jest postrzegany przez firmę jako długi, a dodatkowo zarząd akceptuje wydłużenie horyzontu czasowego osiągania z nich zysków.

Realizacja strategii innowacyjnej małymi kroczkami powinna być nakierowana bardziej na uruchomienie potencjału racjonalizatorskiego, niż na duże inwestycje w park maszynowy i zmiany technologii. Przemawia za tym tempo postępu technologicznego ocenione nieco powyżej wolnego (pyt. 46), a korzyści finansowe lub środowiskowe możliwe do osiągnięcia (pyt. 45) po wdrożeniu najnowocześniejszych technologii jako pomijalne (niezauważalne). Jako źródło potencjału racjonalizatorskiego powinna być wykorzystana kadra, która w ankiecie została oceniona na poziomie zgodnym ze wzorcem w aspekcie zachowania świadomości ekologicznej i udziale w projektach środowiskowych (pyt. 21, 22). W celu wzmocnienia tego potencjału, należałoby zwiększyć częstotliwość szkoleń z zakresu ochrony środowiska, których w firmie zupełnie brakuje (pyt. 23) oraz zbudować system motywacji zachęcający pracowników do większego zaangażowania w działania zmniejszające uciążliwość środowiskową.

Biorąc pod uwagę czynniki socjokulturowe jako elementy wywierania presji na zakłady szczególnie uciążliwe, należy podkreślić, że w tym przypadku nie należy spodziewać się zbyt dużego wpływu na strategię przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska. Bowiem, pomimo tego, że świadomość ekologiczna społeczeństwa została oceniona jako średnia (pyt. 44) - co wystarcza do wywierania presji na trucicieli – oraz pomimo bliskiego sąsiedztwa ludzi z przedsiębiorstwem (pyt. 37), to obecna presja społeczna została oceniona nieco powyżej niskiej (pyt. 36). Przedsiębiorstwo realizujące strategię innowacyjną, posiadające do tego rozbudowane systemy ochrony środowiska (pyt. 19) powinno dbać o swój wizerunek i publikować raporty roczne z działalności środowiskowej, oddziaływania środowiskowego oraz angażować się w działalność prospołeczną.

Z powyższego wynika, że wyzwania przed jakimi stoi przedsiębiorstwo nie są natury rynkowej tylko prawnej - co potwierdza powtarzaną w literaturze przedmiotu tezę, że tym co determinuje zmiany w działaniach na rzecz ochrony środowiska są wymagania prawne. W ankiecie oceniono, że wprowadzanie zmian prawnych przez państwo jest stopniowe (pyt. 47), a skuteczność instrumentów prawnych jest średnia (pyt. 48). Potwierdza to, że wdrażana strategia innowacyjna w przedsiębiorstwie DELTA powinna być nakierowana na spełnienie wymagań norm prawnych, a może nawet wyjść nieco ponad nie.

Podsumowując, analiza dowodzi, że nie należy oczekiwać rewolucji technologicznej ani surowcowej.

Należy nastawić się na stopniową ewolucję i małe inwestycje prośrodowiskowe zmierzające w kierunku stopniowego zbliżania się do spełniania wymagań prawnych przedsiębiorstwa w szerokim zakresie: od transportu, przez magazynowanie po produkcję. W takim procesie powinna uczestniczyć przez wszystkim kadra przedsiębiorstwa, szczególnie gdy stabilność zarządu w realizowaniu strategii nie jest oceniana jako wysoka (pyt. 20).

Innowacje wynikające z działań racjonalizatorskich kadry, zarówno w sferze technicznej jak i organizacyjnej, oprócz zbliżania się do spełniania wymagań prawnych nakładanych na zakład powinny być nakierowane na ograniczanie najważniejszych zagrożeń dla zakładu, tj. niskiej dostępności zasobów energetycznych (pyt. 43) oraz niskiej rytmiczności produkcji (pyt. 6).

Ostatecznie można sformułować następującą listę działań strategicznych:

1. Poszukać innowacji w obszarze procesu magazynowania surowców, odpadów i produktów szkodliwych w celu spełnienia w przyszłości norm prawnych;

2. Poszukać innowacji w obszarze procesu transportu produktów szkodliwych w kierunku spełniania w przyszłości norm prawnych;

3. Poszukać innowacji w obszarze procesu produkcyjnego, tak aby oferowane produkty spełniały w przyszłości wymagania prawne;

4. Znaleźć inne obszary, w których najłatwiej spełnić wymagania prawne;

5. Poprawić parametry środowiskowe produktu najbardziej uciążliwego środowiskowo, w celu przedłużenia jego fazy nasycenia cyklu życia;

6. Znaleźć niszę rynkową, na której spełnianie wymagań prawnych i ekologiczne cechy produktu pozwolą zdobyć przewagę konkurencyjną;

7. Znaleźć zastosowanie dla odpadów jako półproduktów do produkcji nowych lub obecnych produktów;

8. Zmniejszyć koszty zagospodarowania zewnętrznego i samodzielnego odpadów, przez poszukanie nowych rynków zbytu lub nowych form ich zagospodarowania;

9. Zweryfikować wariantowość procesu produkcyjnego pod kątem: obniżenia energochłonności, zmniejszenia uciążliwości środowiskowej produktów końcowych, zmiany struktury odpadów, zmniejszenia kosztów ochrony środowiska oraz zmniejszenia wielkości emisji;

10. Prowadzić ciągły monitoring parametrów surowców dostępnych na rynku;

11. Poprawić stan urządzeń;

12. Zwiększyć częstotliwość szkoleń z zakresu ochrony środowiska;

13. Zbudować system motywacji dla działań racjonalizatorskich kadry;

14. Budować dobry wizerunek firmy w obszarze działalności prospołecznej, środowiskowej i oddziaływania środowiskowego.

Wszystkie powyższe działania powinny być możliwe do realizacji z własnych środków finansowych.

Podsumowanie