W YODRĘBNIENIE GRUP CZYNNIKÓW ORAZ CZYNNIKÓW SZCZEGÓŁOWYCH ISTOTNYCH DLA ANALIZY

środowiska

W celu identyfikacji czynników, które powinny być brane pod uwagę w procesie analizy strategicznej działań na rzecz ochrony środowiska poza specyfiką branży determinującą istotność tych czynników, autor dokonał przeglądu literatury pod kątem elementów wewnętrznych przedsiębiorstwa oraz zewnętrznych kształtujących podejście do ochrony środowiska (Suplement pkt. 3.1.), jak również przeglądu podstawowych metod analizy strategicznej ze szczególnym uwzględnieniem czynników poddawanych analizie (Suplement pkt. 1). Dodatkowo przeprowadzono badanie terenowe mające na celu potwierdzenie wyodrębnionych na podstawie literatury czynników, jak również wyodrębnienie nowych - specyficznych dla danej branży (Suplement pkt. 3.2.).

Analiza literatury dowodzi, że budowanie strategii ekologizacji dowolnego przedsiębiorstwa powinno opierać się na analizie czynników pochodzących zarówno z otoczenia zewnętrznego jaki i wewnętrznego.

Ranga czynników zewnętrznych wynika z faktu, że są one całkowicie niezależne od przedsiębiorstwa, które musi je poznać i dostosować się do nich. To one poprzez stwarzanie szans i zagrożeń będą decydowały o dalszym jego istnieniu i odnoszeniu sukcesów. Z kolei analiza czynników wewnętrznych jest niezbędna w weryfikacji wewnętrznych zasobów i określenia zdolności przedsiębiorstwa do wykorzystania pojawiających się szans lub unikania zagrożeń.

Biorąc pod uwagę zagadnienia dotyczące specyfiki przedsiębiorstw szczególnie uciążliwych, elementów wpływających na procesy ekologizacji przedsiębiorstwa i informacji jej służącej oraz podstawowe metody analizy strategicznej nasuwa się wniosek, że w celu opracowania skutecznej strategii działań na rzecz ochrony środowiska dla przedsiębiorstw szczególnie uciążliwych należy wziąć pod uwagę zarówno elementy zewnętrzne jaki i wewnętrzne przedsiębiorstwa. Pytanie brzmi jakie główne grupy czynników należy wyodrębnić? Jakie czynnik szczegółowe powinny znaleźć się w grupach głównych? Czy wyodrębnione czynniki będą wykazywały jakąś zależność? I w końcu co będzie stanowiło o ich charakterze?

Zgodnie z literaturą zachowano podział na trzy sfery: makrootoczenie, mikrootoczenie oraz wnętrze przedsiębiorstwa. W każdej ze stref wyodrębniono grupy czynników, do których zostały przypisane czynniki cząstkowe. Dodatkowo przyjęto następujące założenia:

1. W odniesieniu do czynników zewnętrznych:

a. grupy czynników dotyczące makrootoczenia:

− polityczno-prawne – wyznaczają granice funkcjonowania przedsiębiorstw, ich korzystania ze środowiska oraz stopień oddziaływania na nie,

− ekonomia – wpływa na politykę produkcji, kosztów, sprzedaży i inwestycji proekologicznych,

− technologia – umożliwia realizację norm środowiskowych, wpływa na konkurencyjność, wymusza wprowadzanie zmian w zakresie działań prośrodowiskowych,

− społeczno-kulturowe – wpływają na politykę kadrową i prospołeczną oraz działalność prośrodowiskową przedsiębiorstw szczególnie uciążliwych dla środowiska poprzez cechy społeczne wykształcone przez oddziaływanie czynników skali makro,

− międzynarodowe – wpływają na elementy poltyczo-prawne, ekonomiczne i technologiczne;

b. grupy czynników dotyczące mikrootoczenia:

− konkurenci – wpływają na zmiany w procesach technologicznych, politykę produktową, politykę sprzedaży, poszukiwanie obszarów których działalność w zakresie ochrony środowiska mogłaby przynieść w przyszłości przewagę konkurencyjną,

− dostawcy – wpływ na gospodarkę surowcową, zmiany technologiczne, zarządzanie kosztami,

− odbiorcy – wpływają na zmiany produktowe (w tym przerób odpadów), oraz zaangażowanie w działania prośrodowiskowe,

− socjo-kulturowe – kształtują prośrodowiskową politykę przedsiębiorstwa, wynikającą z relacji przedsiębiorstwo – okoliczni mieszkańcy;

Koncepcja metody i model decyzyjny

− inwestorzy/akcjonariusze – kreują strategię działań przedsiębiorstwa, wyznaczają priorytety,

− regulatorzy – kreują wizerunek przedsiębiorstwa, wspomagają dialog przedsiębiorstwo – państwo, wymuszają działania zmniejszające uciążliwość środowiskową;

c. te same czynniki zewnętrzne mogą być sprzyjające lub niesprzyjające ekologizacji;

d. o sprzyjającym bądź niesprzyjającym charakterze czynników decydują przyjęte kryteria;

e. przyjęte kryteria są specyficzne dla każdego z czynników zewnętrznych.

f. kryteria przyjęte dla poszczególnych czynników cząstkowych zewnętrznych będą wyrażane w sposób jakościowy.

2. W odniesieniu do czynników wewnętrznych:

a. Grupy czynników dotyczące wnętrza przedsiębiorstwa to elementy procesu produkcyjnego, którego główną częścią jest proces technologiczny oraz działania pomocnicze tj.:

− surowce – jako element wejścia do procesu odpowiadają za uciążliwość środowiskową na poziomie produktów, półproduktów, odpadów i substancji powstających w wyniku awarii,

− produkty – odpowiadają za uciążliwość środowiskową na etapie fazy użytkowej i poużytkowej,

− odpady – określają szkodliwość środowiskową, wymuszają zmiany w procesie technologicznym, poszukiwanie metod zagospodarowania, nawiązywania symbioz przemysłowych,

− magazynowanie – wpływa na gospodarkę surowcową i produktową, wymusza działania zapobiegające uciążliwości środowiskowej wynikającej z niewłaściwego przechowywania,

− transport – zarówno transport wewnętrzny jak i zewnętrzny surowców, produktów i odpadów wiąże się z możliwością wystąpienia zagrożenia środowiskowego na skutek niewłaściwego zabezpieczenia, oznaczenia, innych zdarzeń losowych,

− produkcja – głównie chodzi o relację kosztów środowiskowych wynikających z utrzymania nadwyżki mocy produkcyjnej, a kosztów związanych z brakiem dyspozycyjności w obsłudze klienta,

− technologia – wpływa na poziom szkodliwości środowiskowej począwszy od zastosowanych surowców, poprzez produkty, półprodukty oraz odpady,

− technika (urządzenia techniczne) – stan techniczny urządzeń (w tym wiek, gospodarka remontowa, poziom awaryjności) bezpośrednio wpływa na zdolność spełniania norm emisyjnych, tu identyfikowane są źródła powstawania zanieczyszczeń,

− finanse – kondycja finansowa wpływa na zdolności inwestycyjne w ramach działań prośrodowiskowych (zarówno w zakresie samofinansowania jak i pozyskiwania źródeł zewnętrznych), również rachunek kosztów oraz przychodów z działalności prośrodowiskowej bezpośrednio wpływa na podejmowanie decyzji o budowaniu strategii ekologizacji firmy,

− marketing / sprzedaż– badanie zmian i trendów rynkowych oraz kreowanie popytu na

„ekodobro” wpływa na zasadność podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska,

− kadra – jeden z elementów organizacyjnych odpowiedzialny za łatwość i sprawność wprowadzania działań na rzecz ochrony środowiska,

− organizacja – struktura organizacyjna, zarządzanie informacją, implementacja programów prośrodowiskowych to elementy decydujące o podejściu do działań na rzecz ochrony środowiska;

b. dla każdego z czynników wewnętrznych przyjmuje się kryteria określające charakter silny lub słaby dla ekologizacji;

c. o charakterze czynnika wewnętrznego nie decyduje czynnik zewnętrzny, decydują natomiast te właściwości czynnika wewnętrznego, które określają czy czynnik ten jest uciążliwy, czy też nie dla środowiska i/lub czy ułatwia bądź utrudnia działania na rzecz ochrony środowiska;

d. przyjęte kryteria są specyficzne dla każdego czynnika wewnętrznego;

e. kryteria przyjęte dla poszczególnych czynników cząstkowych wewnętrznych będą wyrażane w sposób jakościowy.

Analiza literatury oraz przeprowadzone badania pozwoliły również na wyodrębnienie 176-ciu czynników, które zostały przyporządkowane do powyżej wymienionych grup. Graficzne przedstawienie przyporządkowania zidentyfikowanych czynników do wyodrębnionych grup, w formie od ogółu do szczegółu przedstawiają: Rysunek 12, Rysunek 13, Rysunek 14, Rysunek 15.

Wszystkie wyodrębnione czynniki opisano pod kątem ich znaczenia w analizie budowania strategii ekologizacji przez przedsiębiorstwo (Suplement pkt.4). Dodatkowo każdemu z czynników przypisano jakościowe kryterium sprzyjające, a więc określono kiedy dany czynnik sprzyja działaniom na rzecz ochrony środowiska Przyjęto przy tym założenie, że warunek sprzyjania wymusza wprowadzenie zmiany w dotychczasowym sposobie działania przedsiębiorstwa lub pozwala na wprowadzenie takich zmian.

Rysunek 12. Nadrzędny katalog czynników

Koncepcja metody i model decyzyjny

Rysunek 13. Podrzędny katalog czynników wewnętrznych

Rysunek 14. Podrzędny katalog czynników mikroekonomicznych

Koncepcja metody i model decyzyjny

Rysunek 15. Podrzędny katalog czynników makroekonomicznych