na nim wzorowane
Testament wojskowy jest obecny w Code civil des Fran- çais od samego początku. Kształt, jaki otrzymał w tej kody-fikacji, należy uznać za rozwiązanie modelowe, najczęściej kopiowane w innych systemach prawnych. Model francuski zakłada potraktowanie testamentu wojskowego jako szcze-gólnej formy testamentu allograficznego – sporządza się go przed wskazanymi w przepisach osobami pełniącymi szcze-gólne funkcje w armii, najczęściej w obecności świadków.
Jako taka wojskowa forma testamentu stanowić ma niejako substytut testamentu notarialnego, który we francuskim pra-wie spadkowym zajmuje bez wątpienia dominującą pozycję.
W kodeksie francuskim instytucja nosi nazwę testa-ments des militaires. Jego regulacja pierwotnie zawarta była w art. 981–984, stanowiących zarówno o samej formie testa-mentu, jak i o przesłankach jego sporządzenia. Kształt tych przepisów zmienił się znacznie na mocy nowelizacji dokona-nej ustawą z 2006 r.54, która weszła w życie 1 stycznia 2007 r.
53 Powszechne prawo kraiowe dla Państw Pruskich, cz. 1, t. 2, Poznań 1826.
54 54 Loi n°2006–728 du 23 juin 2006, [online:] http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.
Nowelizacja ta zmodyfikowała katalog funkcjonariuszy, przed którymi można sporządzić testament, a także prze-niosła przesłanki jego sporządzania do art. 93. Przepis określa w jakich sytuacjach akta stanu cywilnego (actes de l’état civil) dla żołnierzy i marynarzy winny być prowadzo-ne przez administrację wojskową. Sytuacje te są zarazem przesłanką sporządzenia testamentu wojskowego. Związek między testamentem wojskowym a aktami stanu cywilne-go jest w prawie francuskim oczywisty, gdyż sam testament ma formę urzędową i jako taki po sporządzeniu musi zo-stać przesłany notariuszowi (art. 983 w obecnym brzmie-niu). Zasadniczy kształt instytucji nie uległ jednak w pra-wie francuskim zmianom, a niedawna reforma najlepiej świadczy o tym, że ustawodawca traktuje tę instytucję jako wciąż ważną i aktualną. Współcześnie testament wojskowy jest również wspomniany w przepisach Code de la défense w art. L4121–8, odsyłającym do art. 981–984 Code civile.
Obowiązywanie Kodeksu Napoleona na rozległym ob-szarze cesarstwa wywarło oczywiście ogromny wpływ na prawo krajów wchodzących w jego skład. Kodeksy cywilne Belgii i Luksemburga do dzisiejszego dnia są niemal stu-procentowymi kopiami francuskiego wzoru. W obu znaj-dują się przepisy o testamentach wojskowych, co więcej, posiadają one nawet taką samą numerację, jak analogiczne przepisy kodeksu francuskiego. Prawo francuskie obowią-zywało również we wchodzącej w skład cesarstwa Szwaj-carii. W XIX w. analogiczne do francuskich przepisy o te-stamentach wojskowych obowiązywały w kantonach Gent, Berno, Jura, Vaud, Fryburg, Tessin, Neuenburg i Valais55.
do;?cidTexte=JORFTEXT000000637158 [dostęp: 3 II 2015].
55 E. Steidle, Das Soldaten-Testament. Historisch-dogmatische Darstellung, Würzburg 1893, s. 82.
Potem unormowania dotyczące testamentu wojskowego znalazły się w wojskowej ustawie związkowej z 1881 r., a następnie w Zivilgesetzbuch (ZGB) z 1907 r. oraz powta-rzającej jego przepisy ustawie Dienstreglement der Schwe-izerischen Armee z 22 czerwca 1994 r.56. Regulacja zawarta w obu aktach wykazuje pewne podobieństwa do wzorca francuskiego, jednakże jest niezwykle oryginalna, jeśli cho-dzi o przewicho-dzianą formę testamentu. Poza tym z uwagi na ukształtowanie przesłanek trudno mówić o występowaniu w prawie szwajcarskim osobnego testamentu wojskowego – jest on raczej jednym z wariantów testamentu ustnego.
Kodyfikacje cywilne innych państw, powstające pod wpływem Code civil, kopiowały także zawarte w nim regu-lacje w zakresie testamentu wojskowego. Rumuński Codul civil z 1864 r. znany jest jako przykład niemal dosłownej recepcji obcej regulacji prawnej. Rumunia przyjęła kodeks francuski prawie literalnie, z niewielkimi tylko zmiana-mi57. Także art. 868–871 rumuńskiego kodeksu, traktujące o testamentul militarilor, stanowiły niemal dosłowną ko-pię przepisów francuskich. Trochę więcej inwencji wyka-zali Włosi. Art. 799–802 Codice civile per il Regno d’Italia z 1865 r.58 zawierały regulację bardzo podobną do fran-cuskiej (choć różniącą się w kilku szczegółach), a ponad-to osobno normowały testament na okręcie wojennym (art. 792–794). Włosi nie zrezygnowali również z testa-mentu wojskowego w nowym kodeksie cywilnym z 1942 r.
Art. 617–619 regulują instytucję testamento dei militari e
as-56 SR 510.107.0. Art. 67 ust. 1 tej ustawy sam stanowi, że przepisy po nim następujące są powtórzeniem art. 503 oraz 506–508 ZGB. To oryginalne superfluum jest uzasadnione chęcią kompleksowego ujęcia wszystkich zagadnień związanych z wojskiem w jednej ustawie.
57 T. Giaro, w: W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, op. cit., s. 100.
58 Codice civile per il Regno d’Italia, Milano 1893.
similati w sposób nie odbiegający zasadniczo od modelu, ale z kilkoma oryginalnymi rozwiązaniami szczegółowymi, np. czyniąc kapelana wojskowego funkcjonariuszem zdol-nym odbierać oświadczenia ostatniej woli.
Regulacje wzorowane na francuskich znalazły się rów-nież w kodeksach cywilnych państw iberyjskiego kręgu kul-turowego. Código Civil de la República Argentina z 1869 r.59 normuje testament wojskowy w sposób analogiczny do francuskiego wzoru w art. 3672–3676. Código civil de la Re-pública del Ecuador z 1912 r.60 także zawiera regulację nie-odbiegającą zasadniczo od francuskiej. Kodeks brazylijski z 1916 r. również normował testament wojskowy na wzór francuski, jednak z zasadniczą różnicą w postaci innych wymogów co do formy. Natomiast Código civil español z 1889 r. przewiduje rozwiązania wyjątkowe na tle pozosta-łych kodeksów romańskich. Testamento militar, któremu poświęcony jest osobny rozdział (art. 716–721), może być sporządzony w dwóch różnych formach. Pierwsza – allogra-ficzna – stanowi niemal dosłowną kopię rozwiązania fran-cuskiego, druga – przewidziana w art. 720 – przewiduje, że podczas bitwy, ataku, walki lub innej sytuacji wojennej zagrażającej życiu żołnierz może testować ustnie w obec-ności dwóch świadków. Taki nieformalny testament woj-skowy stanowi wyjątkowe rozwiązanie na tle pozostałych kodeksów romańskich. Co ciekawe, meksykański federal-ny kodeks cywilfederal-ny z 192861, normując testament wojskowy w art. 1579–1582, ograniczył się właśnie do testamentu ust-nego.
59 Código civil Argentino, Buenos Aires 1967.
60 Código civil de la Republica del Ecuador, Quito 1930.
61 Pełny tytuł tego aktu prawnego brzmi: Código Civil para el Distrito Federal en Materia Común y para toda la República en Materia Federal.
Model romański pozostaje – obok modelu common law – zdecydowanie najbardziej żywotny, o czym świadczy zwłaszcza ujęcie testamentu wojskowego w stosunkowo młodym Burgerlijk Wetboek z 1992 r. – kodeksie cywilnym Królestwa Niderlandów62, nowym brazylijskim kodeksie cy-wilnym z 2002 r.63 oraz w najmłodszym z kodeksów rodziny romańskiej, czyli rumuńskim Codul civil z 2009 r. Holen-derskie prawo cywilne jest bardzo restrykcyjne odnośnie do form testamentów – formami ogólnymi są jedynie testa-menty: notarialny oraz „własnoręczny złożony u notariu-sza”, odpowiadający konstrukcyjnie francuskiemu testa-mentowi mistycznemu. Testament wojskowy, normowany w art. 98 Księgi 4, nie odbiega od ogólnego wzorca usta-nowionego przez kodeks francuski. Nowy kodeks rumuń-ski64, w art. 1.047 zatytułowanym Testamentele privilegiate, zawiera natomiast jedynie krótkie unormowanie możliwo-ści sporządzenia testamentu przed oficerem. Obecność tej regulacji świadczy jednak jednoznacznie o tym, że w kręgu romańskim instytucja testamentu wojskowego jest nadal aktualna.
62 Korzystałem z wydania: The Civil Code of the Netherlands, Wolters Kluwer 2009.
63 [online:] http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/2002/l10406.htm [dostęp: 3 II 2015].
Brazylijski kodeks cywilny, podobnie jak jego poprzednik z 1916 r., oparty jest przede wszystkim na wzorcach niemieckich, o czym świadczy choćby jego pandektystyczny układ. Jednakże testament wojskowy przybiera w tym akcie prawnym kształt bardzo podobny do wzorca francuskiego.
64 „Monitorul Oficial al. României”, An. XXI: 177, No 511.