Założenia metodologiczne

Metodologia (z gr. methodos – badanie, logos – nauka) to „nauka o metodach ba-dań naukowych stosowanych w danej dziedzinie wiedzy”204. Truizmem jest zatem twierdzenie, że przy formułowaniu założeń metodologicznych powinno się czer-pać z dorobku nauk społecznych, zwłaszcza z dyscypliny nauk o bezpieczeństwie. Ponieważ będą one najbardziej „operacyjne” na tle swoich aksjologicznych,

202 S. Sudoł, dz. cyt., s. 24.

203 Zob. Ł. Sułkowski, Epistemologia…, s. 25.

75

1.5. Założenia metodologiczne

logicznych i epistemologicznych odpowiedników, powinny wskazywać konkretne sposoby postępowania badawczego w ścisłym nawiązaniu do pozostałych kate-gorii filozoficznych. Dzięki temu, analogizując do stanowiska A. Glena, aspekty metodologiczne będzie można rozumieć jako integralną część modelu procesu tworzenia podstaw poznawczych badań ratownictwa205.

„W kontekście ogólnym metodologia nauk o bezpieczeństwie (w obrębie któ-rych zaprojektowano badania naukowe ratownictwa – P. G.) ma znaczenie:

a) czynnościowe – jest systemem działalności poznawczej zmierzającej do wy-tworzenia systemu wiedzy o metodach naukowych i metodach badawczych stosowanych w naukach o bezpieczeństwie,

b) przedmiotowe – jest systemem wiedzy naukowej o metodach badań nauko-wych bezpieczeństwa, tworzenia systemów wiedzy naukowej o bezpieczeń-stwie oraz wytwarzania i utrwalania osiągnięć wiedzy naukowej”206.

Konkretyzując, ma doprowadzić do sformułowania koncepcji sieci w ratow-nictwie, która będzie odzwierciedlała jego złożoność i  współczesne uwarunko-wania. Ponadto, powinna łączyć w sobie teorię i praktykę dotyczące przedmiotu badań, a tym jest właśnie ratownictwo w pełnej swojej złożoności. Stanowi to cel główny zaprojektowanych badań naukowych. Zakłada się, że zostanie on osiągnię-ty w konsekwencji realizacji celów szczegółowych o implikacjach:

1) teoretycznych:

a) identyfikacji głównych uwarunkowań polskiego ratownictwa, a  także przejawów jego złożoności (rozdział 2),

b) określenia płaszczyzny, na której wyraża się złożoność funkcjonowania podmiotów ratownictwa (rozdział 3),

c) ukazania ograniczeń struktur hierarchicznych, których współczesny pa-radygmatyzm nie pozwala na rozwiązanie istotnych aktualnie proble-mów ratownictwa (rozdział 4),

d) zdobycia interdyscyplinarnej wiedzy o  sieciach i  podejściu sieciowym w badaniach społecznych (rozdział 5),

e) sformułowaniu ogólnej teorii sieci w bezpieczeństwie (rozdział 6); 2) praktycznych:

a) operacjonalizacja teorii sieci w bezpieczeństwie do postaci koncepcji sie-ci w ratownictwie (rozdział 7),

b) wykorzystanie elementów instrumentarium koncepcji sieci w ratownic-twie do sformułowania ogólnych założeń metodycznych służących roz-wiązaniu współczesnych jego problemów (rozdział 8).

205 Por. A.  Glen, Aksjologiczne i  ontologiczne uwarunkowania badań bezpieczeństwa narodowego [w:] Metodologia badań bezpieczeństwa narodowego. Bezpieczeństwo 2010, red. P. Sienkiewicz, M. Marszałek, H. Świeboda, Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 19.

206 A. Czupryński, Cechy i funkcje badań bezpieczeństwa [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, red. B.  Wiśniewski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w  Szczytnie, Szczytno 2011, s. 117.

Nadmienia się, iż obydwa sposoby rozumienia metodologii nauk o bezpieczeń-stwie w kontekście ogólnym, znajdują zastosowanie w badaniach rozpatrywane-go bytu partykularnerozpatrywane-go, zwłaszcza, że jednym z celów praktycznych tej pracy jest dostarczenie instrumentarium badawczego na potrzeby sformułowania ogólnych założeń rozwiązań współczesnych problemów ratownictwa.

Założenia metodologiczne odnoszą się w głównej mierze do podstawowej katego-rii pojęciowej w rozpatrywanym kontekście. Mowa o metodzie, konkretniej zaś o me-todzie badań. Termin ten może być rozpatrywany dwojako. Dlatego zasadnym wyda-je się wzięcie pod uwagę wyda-jego obu ujęć, czyli szerokiego i wąskiego207. Co więcej, warto uwzględnić fakt, iż zagłębienie się w problematykę ratownictwa, z uwagi na kwestie stanowiące przesłanki systemowe, kooperacyjne i funkcjonalne wyboru przedmiotu badań, wymaga połączenia dociekań teoretycznych z badaniami empirycznymi.

Konsekwentnie, w ujęciu syntetycznym za metodę uważa się „określony, po-wtarzalny i  wyuczalny sposób  – schemat lub wzór  – postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”208. Rozwijając niniejszą myśl w kierunku określenia istoty metody ba-dań, uznaje się ją za „całokształt wykonywanej przez badacza pracy koncepcyjnej […] i praktycznej, w których mieszczą się etapy przygotowania i przeprowadzenia badań oraz ich finalizacji”209. Za J. Sztumskim, należy przez nią rozumieć system założeń i reguł pozwalających na uporządkowanie teoretycznej i praktycznej dzia-łalności badawczej. Funkcjonowanie tego systemu umożliwia osiągnięcie zidenty-fikowanego uprzednio celu, do którego zmierza się świadomie w toku działalności badawczej210. Metoda badań w szerokim ujęciu oznacza sposób osiągnięcia celu badań, czyli uzyskania odpowiedzi na pytania konstytuujące problemy szczegóło-we, co za tym idzie, ogólny problem badawczy. Innymi słowy, to sposób poznania naukowego211. Z tego też względu nazywana jest również metodą naukową (meto-dą badań naukowych), a także meto(meto-dą – sposobem podejścia212.

Skoro projektowane badania naukowe lokalizują się w dyscyplinie nauk o bez-pieczeństwie, powinny spełniać właściwe rygory metodologiczne. Na rysunku 3

207 Szerzej: M. Cieślarczyk, Stosowanie metod badawczych w naukach o bezpieczeństwie [w:] Bez-pieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, red. B. Wiśniewski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2011, s. 136-148.

208 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 19.

209 M. Cieślarczyk, Z. Chojnacki, Metody, techniki i narzędzia badawcze stosowane w pracach magi-sterskich i doktorskich [w:] Metody, techniki i narzędzia badawcze oraz elementy statystyki stoso-wane w pracach magisterskich i doktorskich, red. M. Cieślarczyk, Wydawnictwo Akademii Obro-ny Narodowej, Warszawa 2006, s. 22.

210 Zob. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Śląsk Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2005, s. 68.

211 Por. J.  Apanowicz, Metodologiczne elementy procesu poznania naukowego w  teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo WSAiB, Gdynia 2000, s. 87.

212 Szerzej: M. Pelc, Elementy metodologii badań naukowych, Wydawnictwo Akademii Obrony Na-rodowej, Warszawa 2012, s. 53.

77

1.5. Założenia metodologiczne

Pytania

Teorie operacyjne

ratownictwa ^{Hipotezy vs zadania} badawcze

Modele ratownictwa Dyrektywy praktyczne dla systemu ratownictwa Projektowanie systemu ratownictwa

PRAKTYKA PRZEDMIOTU POZNANIA

Sf era konceptualna Sf era re al na Konsekwencje D edukcj a Sugerują, weryfikują Reprezentacja Indukc ja

przedstawiono schemat ogólnej metody nauki o ratownictwie, stworzony na wzór ogólnej metody nauki o bezpieczeństwie.

Pierwszym etapem tej swoistej procedury jest pojawienie się u badacza wąt-pliwości mających swoje źródło w praktyce przedmiotu poznania. Scharakteryzo-wano już je na podstawie opisanych we wstępie do niniejszej rozprawy wyników szeroko zakrojonych i  wieloaspektowych badań naukowych przeprowadzonych przez autora bądź przy jego współudziale. Przybrały postać przesłanek systemo-wych, kooperacyjnych i funkcjonalnych wyboru problematyki badawczej.

Za kolejny krok uznaje się ukazanie wspomnianych przesłanek na tle współ-czesnego sposobu postrzegania ratownictwa i  traktowania o  nim. W  pierwszej

Rysunek 3. Schemat ogólnej metody nauki o ratownictwie

Źródło: opracowanie własne na podstawie: R. Wróblewski, Przedmiot i metoda nauki o bezpieczeństwie

narodo-wym [w:] Metodologia badań bezpieczeństwa narodowego, Bezpieczeństwo 2010, red. P. Sienkiewicz,

kolejności powinno się określić, czym ratownictwo jest w swojej istocie. To zasad-nicza kwestia nadająca kierunek dalszym badaniom, które powinny przynieść od-powiedzi na pytania dotyczące głównych uwarunkowań jego funkcjonowania jako kategorii ontologicznej i epistemologicznej. Podkreśla się, że poszczególne rodzaje struktur mogą zostać wykorzystane do opisu zarówno stosunków rozpiętych na podmiotach ratownictwa i innych właściwych im interesariuszach, jak i oddziały-wań łączących przedmioty świata realnego. Przyjęcie opisanego stanowiska stwa-rza unikalne możliwości pozyskania wiedzy o uwarunkowaniach zewnętrznych213

prowadzenia działań z zakresu ratownictwa, jak również o zasadach i mechani-zmach funkcjonowania właściwych podmiotów i budowanych z nich bytów zorga-nizowanych. Bazując na tak ukształtowanym fundamencie poznawczym, możliwe będzie dokładne zdiagnozowanie problemów współczesnego ratownictwa, z rów-noczesnym wskazaniem wymagań w stosunku do pożądanego sposobu jego opisu. Z uwagi na złożoność przedmiotu badań, warto nawiązać w tym miejscu do teorii sieci i podejścia sieciowego. W toku badań wstępnych okazało się, że właśnie one cechują się potencjałem połączenia zagadnień teoretycznych i praktycznych dotyczących ratownictwa. Nawiązują do tego słowa A. Dawidczyka, który stwier-dził, że:

„(…) liczba i jakość procesów, które w podstawowy sposób wpływa-ją na badanie bezpieczeństwa państwa (w tym ratownictwa – P.G.), w coraz większym stopniu ogranicza naszą zdolność jego rozumienia, a co gorsza, coraz częściej także możliwość akceptacji tego, co do-strzegamy. Procesy te już nie z dnia na dzień, ale nieomal z godziny na godzinę stawiają przed państwem problemy, do których zrozumienia nie jesteśmy przygotowani. Całkowicie zmienił się poukładany, usys-tematyzowany obraz otoczenia, w którym przyszłość – tak przynaj-mniej dotychczas mogło się wydawać – można było prognozować, zaś organizacje (w tym także państwa) do owego powoli zmieniającego się otoczenia adaptować. Nie ma już niczego stałego, przewidywalne-go, uporządkowanego. Są natomiast ustawiczne zmiany, których dy-namika coraz bardziej ogranicza możliwość skutecznego zarządzania tworzonymi przez ludzi organizacjami”214.

Sieci, które są najbardziej złożoną postacią struktur, odpowiadają na wyma-gania poznawcze ratownictwa w wymiarach teoretycznym i praktycznym, w peł-nej ich złożoności. Celem zaproponowania sieciowego podejścia do ratownictwa,

213 Względem sprawców działań z zakresu ratownictwa.

214 A. Dawidczyk, Podstawy badań bezpieczeństwa [w:] Bezpieczeństwo. Teoria – Badania – Prakty-ka, red. A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zboina, Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawcze-go Ochrony Przeciwpożarowej – PaństwoweNaukowo-Badawcze-go Instytutu BadawczeNaukowo-Badawcze-go, Józefów 2015, s. 51.

79

1.5. Założenia metodologiczne

warto uprzednio dokonać eksploracji podstaw myślenia sieciowego oraz jego przejawów w dyscyplinach naukowych zbliżonych poznawczo, co do przedmiotu i/lub sposobów opisu, do nauk o bezpieczeństwie. Na tej podstawie będzie można sformułować ogólną teorię sieci nawiązującą do bezpieczeństwa.

Za wyraz konkretyzacji teorii sieci w bezpieczeństwie215 przyjmuje się teorię sieci w ratownictwie, stanowiącą o modelowym ujęciu badanego bytu partykular-nego. Z założenia powinien umożliwiać równoczesne wzięcie pod uwagę wszyst-kich oddziaływań oraz stosunków związanych z ratownictwem, przy zachowaniu możliwości skupiania się na ich wybranych, z jakichś powodów, zbiorach. Te ostat-nie mogą mieć postać systemów działań, instytucji i grup społecznych. Poostat-nieważ nie prowadzono jak dotąd badań naukowych nad społecznym komponentem sys-temów ratownictwa216, warto uzupełnić ową lukę w wiedzy właśnie na tym etapie realizacji procedury badań.

Biorąc pod uwagę przesłanki wyboru problematyki badawczej, wymaga się, aby teoria sieci w ratownictwie była źródłem dyrektyw praktycznych. Rozwijając niniejszą myśl, warto podjąć trud (a  jednocześnie unikalną szansę) stworzenia instrumentarium metodycznego zdolnego do opisu współczesnego ratownictwa. Podkreśla się, że powinno ono uwzględniać wielokrotnie wspominaną złożoność, a także możliwość występowania efektu synergicznego we właściwych stosunkach i oddziaływaniach.

Projektowanie systemu to ostatni omawiany składnik schematu ogólnej me-tody nauki o ratownictwie. Jest swoistym podsumowaniem wszystkich wcześniej-szych etapów. W literaturze z zakresu projektowania organizacyjnego i zarządzania projektami napotyka się na dualny sposób rozumienia czynności projektowania. Po pierwsze, dotyczy realizacji projektu jako bytu konceptualnego od tzw. pod-staw (projektowania sensu stricto). Po drugie, podejście projektowe jest wykorzy-stywane do zmiany istniejących już bytów realnych lub konceptualnych (przepro-jektowywania)217. Założeniem autora jest opracowanie teorii pomagającej lepiej, dogłębniej zrozumieć, czym ratownictwo jest w swojej istocie, jakie mechanizmy funkcjonowania w nim występują, a także, jakie zbiory oddziaływań

215 Autor traktuje to pojęcie jako robocze, i w tym sensie odnoszące się bardzo szeroko do zagad-nień bezpieczeństwa.

216 Przez społeczny komponent systemów ratownictwa autor rozumie obywateli i konstytuowane przez nich grupy społeczne o charakterze nieformalnym. Wyłączyć tu należy, przykładowo, spo-łeczne (wolontarystyczne) organizacje ratownicze (np. OSP). Wspomniana luka wiedzy dotyczy bowiem problematyki podejmowania się realizacji czynności ratowniczych przez osoby, z zało-żenia, będące przedstawicielami społeczeństwa.

217 A Guide to the Project Management Body of Knowledge…, s. 3, I. Durlik, Inżynieria zarządzania. Cz. 1. Strategie organizacji produkcji. Nowe koncepcje zarządzania, Wydawnictwo Placet, War-szawa 2007, s. 22, P. Zaskórski, Modele projektowania i doskonalenia organizacji [w:] Projekto-wanie i doskonalenie organizacji w aspekcie jej bezpieczeństwa i usprawniania procesów informa-cyjno-decyzyjnych, red. J. Woźniak, Wydawnictwo Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa 2015, s. 16, 39.

ją to funkcjonowanie. Obydwie perspektywy projektowania mogą mieć zastoso-wanie w niniejszym kontekście. Będzie można dzięki temu sformułować ogólne założenia do rozwiązań współczesnych problemów ratownictwa, bez względu na to, czy będzie wiązało się to z koniecznością projektowania, czy też przeprojekto-wywania przedmiotów sfery realnej lub konceptualnej.

Realizacja zakładanej metody nauki o ratownictwie wymaga skupienia się na wielu powiązanych ze sobą (z mniejszym bądź większym stopniu) zagadnieniach. Bez wątpienia istotnym wyzwaniem pozostaje wyśrodkowanie akcentów teore-tycznych i prakteore-tycznych, aby formułowana koncepcja sieci w ratownictwie nosiła znamiona teorii naukowej oraz pozwalała rozwiązywać problemy natury praktycz-nej. Wynik porządkowania w logiczną całość kwestii uznanych przez autora za pożądane w powyższym zakresie ukazano na rysunku 4.

Rysunek 4. Schemat postępowania badawczego dotyczącego ratownictwa

Źródło: opracowanie własne.

Ograniczenia podejścia hierarchicznego w badaniu ratownictwa Koncepcja sieci w ratownictwie Podejście sieciowe w rozwiązywaniu problemów ratownictwa

Sieć jako sposób poznania naukowego Przejawy sieciowości

w ratownictwie

Teoria sieci w bezpieczeństwie

81

1.5. Założenia metodologiczne

Przedstawiony schemat postępowania badawczego składa się z  dwóch za-sadniczych części. Pierwsza z nich jest dwuczłonowa. Człon pierwszy powinien dotyczyć przejawów sieciowości oraz ograniczeń podejścia hierarchicznego w ba-daniu ratownictwa na tle pojęcia tego bytu partykularnego i jego uwarunkowań. W ramach członu drugiego warto odnieść się do sieci jako sposobu poznania nau-kowego, a  na tej podstawie sformułować założenia teorii sieci bezpieczeństwa. Część druga schematu postępowania badawczego dotyczącego ratownictwa to konsekwencja połączenia dwóch członów części pierwszej. Oznacza implemen-tację założeń teorii sieci bezpieczeństwa na grunt działalności operacyjnej ukie-runkowanej na ochronę najważniejszych wartości utylitarnych. Ukonstytuowa-nie koncepcji sieci w ratownictwie będzie dokonane w pełni, jeśli zostaUkonstytuowa-nie w nim uwzględnione instrumentarium metodyczne pozwalające opisać współczesne ra-townictwo i sformułować ogólne założenia do rozwiązań właściwych mu, współ-czesnych problemów.

Na podstawie dotychczasowych rozważań, posiłkując się wynikami badań nau-kowych uzyskanych przez autora w toku jego działalności badawczej i operacyjnej, można w tym miejscu sformułować główny problem badawczy, sprowadzający się do pytania o to, w jaki sposób rozwiązać współczesne problemy ratownictwa, aby uwzględnić jego złożoność i uwarunkowania współczesności? Z niego oraz z celów badań wynika główna hipoteza badawcza o treści: Współczesny sposób traktowania o ratownictwie nie odpowiada rygorom złożoności wynikającym z jego uwarunko-wań. Ewaluacja paradygmatycznego traktowania hierarchiczności, jako modelowe-go sposobu badania ratownictwa w kierunku podejścia sieciowemodelowe-go, pozwoli wskazać ogólne sposoby rozwiązania współczesnych jego problemów.

Główny problem badawczy dekomponuje się na następujące problemy szcze-gółowe:

1. Jakie są główne uwarunkowania polskiego ratownictwa oraz przejawy jego złożoności?

2. W czym wyraża się złożoność funkcjonowania podmiotów ratownictwa? 3. W jaki sposób współczesne problemy ratownictwa wykraczają poza

możli-wości poznawcze związane z paradygmatyzmem struktur hierarchicznych we właściwych badaniach oraz jakie wynikają z tego wymagania w stosunku do nowego sposobu badania ratownictwa?

4. W jaki sposób sieci i podejście sieciowe są wykorzystywane w badaniach społecznych?

5. W jaki sposób sformułować ogólną teorię sieci w bezpieczeństwie?

6. W jaki sposób dostosować teorię sieci w bezpieczeństwie do istoty i uwa-runkowań polskiego ratownictwa?

7. W jaki sposób wykorzystać koncepcję sieci w ratownictwie do sformułowa-nia ogólnych założeń metodycznych służących rozwiązaniu współczesnych jego problemów?

W korespondencji z problemami szczegółowymi, sformułowano następujące hipotezy robocze:

1. Współczesne pojęcie ratownictwa wyrasta na podejściu do reagowania na zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego, stanowi pochodną historycz-nych uwarunkowań działań w  niniejszym zakresie, jest także ściśle po-wiązane z  krajowymi i  międzynarodowymi regulacjami normatywnymi. W przypadku wszystkich jego głównych uwarunkowań uwidacznia się ce-cha sieciowości, wyrażająca złożoność przedmiotu badań (rozdział 2). 2. Identyfikując płaszczyznę wyrażającą złożoność funkcjonowania

podmio-tów ratownictwa, warto odejść od postrzegania ich przez pryzmat zadań i  zasobów na rzecz właściwych, dynamicznie zmieniających się potrzeb. Mogą one przybierać postać złożonych układów, a nawet sieci, charakte-ryzując realne i dostosowane do aktualnego stanu rzeczy uwarunkowania funkcjonowania instytucji ratownictwa, systemów ratownictwa, a także jed-nostek ludzkich i ich grup (rozdział 3).

3. Wśród najbardziej istotnych, współczesnych problemów ratownictwa wy-mienia się dynamizm i wielokierunkowość oddziaływań zagrożeń bezpie-czeństwa powszechnego, systemową integrację ratownictwa, problematykę projektowania doraźnych systemów ratownictwa, pomiar jego potencjału, zapewnianie ciągłości działania, komunikację kryzysową, optymalizację kosztów i  racjonalne ukierunkowanie rozwoju. Ich eksploracja naukowa wykracza poza możliwości poznawcze struktur hierarchicznych, zaś wstęp-ne wyniki analiz pozwalają sformułować wymagania w stosunku do nowego sposobu badania ratownictwa (rozdział 4).

4. Podstawy myślenia sieciowego w badaniach społecznych wynikają z podej-ścia systemowego, teorii grafów, teorii P. Gomeza, G. Probsta i H. Ulricha, a także teorii J. Honeggera i H. Vettigera. Zostały szeroko zaimplemento-wane w naukach o zarządzaniu, od sformułowania właściwego paradygma-tu, przez teorię i  praktykę współpracy międzyorganizacyjnej, organizacji sieciowej, sieci logistycznych i badań operacyjnych. Znalazły zastosowanie w badaniach bezpieczeństwa powszechnego, czerpiąc z dorobku nauk spo-łecznych w niniejszym zakresie (rozdział 5).

5. Teoria sieci w bezpieczeństwie bazuje na tym, czym jest ono w swojej isto-cie. Sieć czynników bezpieczeństwa, sieć organizacji bezpieczeństwa, sie-ciowa organizacja bezpieczeństwa i układ sieci połączonych to cztery synte-tyczne postacie sieci w bezpieczeństwie. Każdą z nich można zaprojektować według uniwersalnej metodyki. Właściwa architektura i dorobek nauk spo-łecznych pozwalają opracować przedmiotowe instrumentarium badawcze, uzupełniając teorię sieci w bezpieczeństwie o przykładowe sposoby wyko-rzystania jej w celach badawczych (rozdział 6).

6. Zakładam, że koncepcja sieci w ratownictwie opiera się na teorii sieci w bez-pieczeństwie. Zależność ta wyraża się w poszczególnych postaciach sieci

w ra-83

1.5. Założenia metodologiczne

townictwie, metodykach ich projektowania oraz instrumentarium badaw-czym, a także odzwierciedla istotę i uwarunkowania ratownictwa (rozdział 7). 7. Przyjmuję, że współczesne problemy ratownictwa mogą być rozwiązane

w oparciu o analizę układu sieci połączonych składającego się z różnych po-staci sieci w ratownictwie, które są konstytuowane przez elementy oddające charakter wspomnianych problemów (rozdział 8).

Schemat ogólnej metody nauki o ratownictwie oraz schemat postępowania ba-dawczego dotyczącego ratownictwa odzwierciedlają przyjętą metodę badań, której relatywnie wysoki poziom ogólności stoi na przeszkodzie operacjonalizacji w kie-runku rozwiązania postawionych problemów i weryfikacji (uprawdopodobnienia lub falsyfikacji) postawionych hipotez. W  opisie założeń metodologicznych nie powinno więc zabraknąć miejsca na odniesienia do metod – sposobów działania, utożsamianych z metodami w wąskim ujęciu (czyli metodami badawczymi)218. Są definiowane jako zalecane bądź faktycznie stosowane schematy czynności, służące udzielaniu odpowiedzi na formułowane w nich pytania219.

Wyniki analizy przesłanek wyboru problematyki badawczej oraz sformułowanych dotychczas założeń filozoficznych badań potwierdzają zasygnalizowane uprzednio stwierdzenie o konieczności połączenia dociekań teoretycznych i badań empirycz-nych. Przekłada się to na założenia metodologiczne dotyczące metod badawczych.

Za punkt wyjścia do dociekań teoretycznych warto przyjąć założenie o możliwo-ści korzystania z pełnego spektrum teoretycznych metod badawczych, wśród któ-rych wymienia się m.in. analizę (elementarną, funkcjonalną, strukturalną sieciową, przyczynową, pojęciową, porównawczą itd.), syntezę, abstrahowanie (zwłaszcza me-todę abstrakcji i stopniowych przybliżeń), porównanie, uogólnianie, klasyfikowanie i wnioskowanie (indukcyjne i dedukcyjne). Celowo nie precyzuje się kontekstów wy-korzystania poszczególnych ich odpowiedników z uwagi na, nierzadko, wzajemne przenikanie się tych sposobów działania w umyśle badacza. Biorąc pod uwagę bada-nia o charakterze empirycznym, zasadności ich wykorzystabada-nia upatruje się w formach m.in. studium przypadku (np. w ramach analizy struktur oddziaływań na funkcjono-wanie podmiotów ratownictwa), statystycznych badań empirycznych (w odniesieniu do określania skali współdziałania ratowniczego w obrębie KSRG), analizy literatury przedmiotu (celem określenia cech stosunków wynikających z zapisów normatyw-nych), metodach eksperckich (służących zidentyfikowaniu problemów integracji ra-townictwa w Polsce), a także sondażu diagnostycznego (do oszacowania potencjału przedstawicieli społeczności lokalnych wyrażającego się w partycypacji w działaniach ratowniczych pod postacią tzw. społecznego komponentu systemów ratownictwa).

Rezultaty realizacji zaproponowanej metody badań z wykorzystaniem sugero-wanych metod badawczych zawierają się w siedmiu rozdziałach merytorycznych niniejszego opracowania (w rozdziałach 2-8).

218 Por. M. Cieślarczyk, Stosowanie metod…, s. 137.