współ-czesnych procesów logistycznych realizowanych w formule wojskowo-cywilnej.
Celem artykułu jest identyfikacja i ocena kluczowych czynników determinują-cych zarządzanie współczesnymi łańcuchami dostaw w sektorze militarnym. W ma-teriale wykorzystano opinie ekspertów, zebrane metodą sondażu diagnostycznego, co pozwoliło uzyskać przekrojowy charakter rozważań. Należy zauważyć, że prezen-towane informacje mają charakter wstępny, stanowiący podstawę do dalszych, po-szerzonych badań tego niezwykle złożonego zjawiska.
Identyfikacja wymiarów zarządzania wojskowymi
łańcuchami dostaw
Realizacja znacznego spektrum zadań stawianych przed siłami zbrojnymi wymagała w przeszłości, wymaga obecnie oraz bez wątpienia wymagać będzie w przyszłości dostarczania im szerokiego asortymentu niezbędnych dóbr materialnych. Wraz z roz-wojem armii na całym świecie ewoluowała skala i rodzaj niezbędnych żołnierzom, a w konsekwencji całym silom zbrojnym towarów. Zmiany, które wynikały m.in. z roz-woju technologicznego, ewolucji wojsk oraz ich otoczenia bliższego i dalszego, a tak-że wzrostu wydatków na zbrojenia, przekładały się bezpośrednio na wymiar prze-pływów fizycznych towarów w sektorze militarnym. Od ograniczonego charakteru lokalnego osiągnęły one współcześnie skalę globalną. Warto podkreślić, że według danych Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (Stoc-kholm International Peace Research Institute – SIPRI) światowe nakłady na bezpieczeń-stwo rosły niezmiennie przez 13 lat, od 1998 roku. W latach 2011–2015 lekko spadły, by w 2016 roku ponownie zanotować wzrost. Na szczególną uwagę zasługują wy-datki na obronność w Europie Wschodniej, które w ostatnim czasie łącznie wzrosły o 13% [logistyczny.com]. W konsekwencji tworzono i doskonalono w strukturze sił zbrojnych podmioty planistyczno-wykonawcze, w dynamiczny sposób powstawały organizacje gospodarcze ukierunkowane na zaspokajanie rosnących potrzeb mate-rialnych żołnierzy, poszukujące coraz lepszych, szybszych i bezpieczniejszych metod dostarczania wytwarzanych artykułów do miejsc ich konsumpcji czy wykorzystania. Wpłynęło to m.in. na dynamiczną ewolucję zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i praktycznej działalności każdej armii, odnoszącej się do przepływów fizycznych to-warów wraz z towarzyszącymi im strumieniami informacyjnymi i finansowymi. Ta sfe-ra działalności sił zbrojnych, „określana” w szerokim ujęciu pojęciem „zabezpieczenia
113 Specyfika zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze militarnym
logistycznego wojsk”, stanowi współcześnie obszar szczególnego zainteresowania zarówno teoretyków, jak i praktyków związanych ze złożoną wojskową działalnością logistyczną.
W świetle powyższych faktów należy zauważyć, że wzrastająca nieprzerwanie od lat skala wymiany towarów w sektorze militarnym wymuszała poszukiwanie nowych, efektywnych rozwiązań, pozwalających przede wszystkim na poprawę bezpieczeń-stwa wojskowych procesów logistycznych oraz optymalizację czasu i kosztów doko-nywanych operacji, związanych z przemieszczaniem towarów w czasie i przestrzeni. Jednym z kluczowych dokonań w tym zakresie okazało się wprowadzenie do teorii i praktyki obrotu dobrami materialnymi w wojsku koncepcji wywodzącej się z sek-tora cywilnego, tj. zarządzania łańcuchami dostaw. W wyniku długoletniej ewolucji, pomimo czasami skrajnie odmiennych poglądów, rozwijano wdrażane rozwiązania, co przyczyniało się do osiągania realnych korzyści przez wszystkie podmioty zaanga-żowane w dany łańcuch dostaw. W dość licznej współcześnie literaturze przedmiotu można natknąć się m.in. na stanowiska identyfikujące łańcuch dostaw jako:
· przepływ rzeczy i informacji przez sieci przedsiębiorstw, które są wobec siebie dostawcami i odbiorcami [Ciesielski 2011, s. 12];
· sekwencję zdarzeń w przemieszczaniu dóbr, zwiększającą ich wartość (jako proces); grupa przedsiębiorstw realizująca wspólne działania niezbędne do za-spokojenia popytu na określone produkty w całym łańcuchu przepływu dóbr – od pozyskania surowców dostaw do ostatecznego odbiorcy (jako struktura) [Fertsch 2006, s. 95];
· grupę przedsiębiorstw zaangażowanych pośrednio lub bezpośrednio na wszyst-kich etapach zaspokajania potrzeb materialnych klienta; obejmuje nie tylko pro-ducenta i dostawców, ale także firmy transportowe, magazyny, detalistów oraz samych klientów [Hugos 2011, s. 15];
· funkcje wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa, które umożliwiają łańcuchowi war-tości wytworzenie produktów i dostarczenie usług do klientów [Ciesielski 2011, s. 12];
· współdziałające w różnych obszarach funkcjonalnych firmy wydobywcze, pro-dukcyjne, handlowe, usługowe oraz ich klienci, między którymi przepływają stru-mienie produktów, informacji i środków finansowych [Witkowski 2003, s. 17];
· sieć organizacji zaangażowanych, poprzez powiązanie z dostawcami i odbiorca-mi, w różne procesy i działania, które tworzą wartość w postaci produktów i usług dostarczanych ostatecznym konsumentom [Christopher 2000, s. 14].
Na tle powyższych definicji zasadne wydaje się wskazanie, że wojskowy łańcuch logistyczny w wymiarze podmiotowym rozumieć można jako zbiór współpracują-cych, strukturalnych elementów wewnętrznych i zewnętrznych, zaspokajających
114
Tomasz Jałowiec
potrzeby logistyczne wojsk poprzez dostarczanie im dóbr niezbędnych do realizacji zadań szkoleniowych i operacyjnych.
Pomimo pozornie zbieżnych poglądów w definiowaniu łańcuchów dostaw w sferze cywilnej i wojskowej, wciąż duże emocje wśród naukowców oraz mene-dżerów zajmujących się procesami zachodzącymi w łańcuchach dostaw budzi ich struktura oraz relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi ogniwami. Wpływ na taki stan rzeczy ma przede wszystkim różny kontekst prowadzonych działań, wy-nikający z bardzo dynamicznych zmian, jakie w XXI wieku zachodzą w siłach zbroj-nych i przedsiębiorstwach, a także na rynkach, na których przychodzi im działać, oraz w ich otoczeniu bliższym i dalszym. Warto nadmienić, że pomimo istnienia zjawisk zaliczanych obecnie i od zarania dziejów do ogniw łańcucha dostaw, sam termin „zarządzanie łańcuchem dostaw” upowszechnił się w sektorze cywilnym dopiero na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W kontekście zmian zachodzących w tym obszarze na przestrzeni lat należy podkreślić, że zarządzanie łańcuchem do-staw było i wciąż pozostaje często postrzegane jako logistyka wychodząca poza własną firmę, a więc włączająca relacje z dostawcami i klientami. Jednak nawet w USA, kolebce współczesnej logistyki, nastąpiła zmiana podejścia koncepcyjnego do zarządzania łańcuchem dostaw – odejście od integracji logistyki w strukturach łańcucha dostaw na rzecz sieciowej integracji i zarządzania kluczowymi procesa-mi biznesowyprocesa-mi. Wyrazem tych koncepcyjnych przemyśleń była m.in. definicja logistyki, przyjęta w 1998 roku przez CLM. Zgodnie z nią, logistyka stała się tylko pewną częścią zarządzania łańcuchem dostaw [Figurski, Niepsuj, Ząbkowski 2012, s. 45]. Prezentowane na płaszczyźnie praktycznej i teoretycznej stanowiska wska-zują, że zarządzanie łańcuchami dostaw dotyczy [Witkowski 2010, s. 32]:
· wspólnego planowania, prognozowania, uzupełniania zapasów oraz kontrolo-wania i sterokontrolo-wania powiązanych procesów w łańcuchu dostaw;
· konfigurowania produktu i sieci, co polega na podjęciu kluczowych decyzji o oferowanych produktach i usługach, strukturze podmiotowej i więziach zacho-dzących pomiędzy ogniwami łańcucha;
· projektowania wyrobów przy wykorzystaniu potencjału wiedzy dostawców; · formowania sieci produkcyjnej, zmierzającego do wyboru i określania zadań pro-dukcyjnych, miejsc produkcji i utrzymywania zapasów, co zgodnie z ideą odracza-nia może dotyczyć nie tylko przedsiębiorstw przemysłowych, lecz także handlo-wych oraz logistycznych;
· optymalizacji procesów zachodzących w łańcuchu dostaw, które są związane z fizycznym przepływem produktów oraz towarzyszącymi mu przepływami infor-macji i środków finansowych;
115 Specyfika zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze militarnym
· jednoznaczności identyfikacji produktu, ładunku czy lokalizacji partnera w ska-li świata;
· stałej analizy i śledzenia (jednakowych dla wszystkich uczestników) wskaźników i mierników efektywności parametrów biznesowych.
Odnosząc powyższe definicje do specyfiki sektora militarnego, należy zauwa-żyć, że zarządzanie wojskowymi łańcuchami dostaw rozumieć można jako zin-tegrowane planowanie, przygotowanie oraz użycie środków zaopatrzenia, a także realizację świadczeń oraz usług specjalistycznych w celu utrzymania wojsk w od-powiedniej gotowości bojowej na obszarze państwa oraz zabezpieczenia funkcjo-nowania wojsk wykonujących zadania poza jego granicami. Działania te prowa-dzone są wielowymiarowo poprzez [Doktryna 2014, s. 12]:
· projektowanie oraz prace rozwojowe, pozyskiwanie, przechowywanie, trans-port, dystrybucję, a także wycofywanie środków zaopatrzenia;
· transport personelu i środków zaopatrzenia;
· pozyskiwanie, budowę, eksploatację oraz prace rozwojowe w zakresie infra-struktury wojskowej;
· pozyskiwanie i świadczenie usług;
· logistykę medyczną (proces pozyskiwania, gromadzenia, dystrybucji, utrzymy-wania oraz rotacji produktów leczniczych, wyrobów medycznych i sprzętu me-dycznego w celu zapewnienia optymalnego poziomu świadczeń zdrowotnych w czasie pokoju, kryzysu i wojny).
Zakres niniejszego materiału nie pozwala na pełny przegląd wszystkich ak-tywności realizowanych w ramach złożonych wojskowych łańcuchów dostaw, nie-mniej jednak należy zauważyć, że z perspektywy ich nieustannego doskonalenia istotne znaczenie ma fakt, że praktycznie każdy łańcuch może mieć różny stopień złożoności. Jest on związany ze strukturą łańcucha dostaw, w tym: liczbą szczeb-li, typem i liczbą kształtowanych relacji, zróżnicowaniem organizacji tworzących łańcuch, a także zaangażowaniem dodatkowych uczestników, w tym także przed-siębiorstw logistycznych [Kramarz, Zaczyk 2015, s. 32]. Warto przy tym zauważyć, że tematyka doskonalenia zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze cywilnym stanowi obszar zainteresowania wielu naukowców i przedsiębiorców, natomiast w sferze militarnej nie jest tak często podejmowana. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy wydają się odmienne, specyficzne pod wieloma względami, warunki realizacji zadań wsparcia i zabezpieczenia logistycznego wojsk zarówno w cza-sie pokoju, kryzysu, jak i wojny. W kolejnej części artykułu przedstawione zostały wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w celu weryfikacji postawionej hipotezy.
116
Tomasz Jałowiec