Zdaniem autora, aktualny stan rozwoju koncepcji logistycznych w praktyce gospo-darczej upoważnia do podjęcia próby opracowania teoretycznego uogólnienia, zmierzającego do zdefiniowania naukowych podstaw logistyki. Niektórzy naukow-cy, jak np. T. Gudehus oraz H. Kotzab uważają, że logistyka jest dyscypliną akade-micką, która ewoluowała od etapu opisowego do objaśniającego, opartego na so-lidnych podstawach teoretycznych [Gudehus, Kotzab 2009, s. xvi]. Inni proponują
88
Lech Bukowski
cząstkowe rozwiązania, mające stanowić przyczynek do rozwoju naukowych kon-cepcji logistycznych [np. Bukowski 2015, Stank, Pellathy, In, Mollenkopf, Bell 2017, ss. 8–15]. Ale jak dotąd brak prac, w których zastosowane zostały fundamentalne za-sady budowy podstaw naukowych dla nowej, dynamicznie rozwijającej się dziedziny wiedzy, jaką jest logistyka.
Proponuje się przyjęcie za punkt wyjścia do tych rozważań ogólnej metodologii nauk (utożsamianej przez niektórych z filozofią nauki) jako obiektywnego „narzę-dzia”, pozwalającego na rozstrzyganie kwestii związanych z naukowymi aspektami badań w obszarze logistyki. Z punktu widzenia metodologicznego wyróżnia się na-uki formalne i realne [Heller 2011, ss. 21–24]. Podstawą podziału jest charakter stoso-wanego w danej nauce języka, a konkretnie jego forma i treść. Język nauk formal-nych (należą do nich matematyka i logika) nie posiada treści i składa się wyłącznie z tautologii. Natomiast język nauk realnych zbudowany jest ze zdań doświadczal-nych, a zatem możliwych do interpretacji treściowej w świecie rzeczywistym. Nauki realne dzielone są na empiryczne (np. badające wytwory natury) oraz humanistycz-ne (badające wytwory kultury). Wynika z tego, że obszar wiedzy dotyczący logistyki mógłby być ulokowany w empirycznych naukach realnych.
Pod pojęciem wiedzy rozumie się ogół przeświadczeń ze zbioru ludzkich mnie-mań prawdziwych w świetle faktów i rozumu, przy czym wyróżnia się wiedzę irracjo-nalną (np. mistykę) oraz wiedzę racjoirracjo-nalną, która powinna być sprawdzalna i komu-nikowalna. Wiedza racjonalna dzieli się na:
· potoczną, mającą charakter ogólnikowy, wieloznaczny oraz nieprecyzyjny, · artystyczno-literacką, obejmującą literaturę i sztukę,
· spekulatywną, do której zaliczamy wszelkie systemy spekulatywne, takie jak filozofia lub religia,
· naukową, spełniającą tzw. mocną zasadę racjonalności (stopień przekonania głoszonego mniemania powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia).
Podstawowe warunki, jakie musi spełnić wiedza naukowa, to zgodność logicz-na, zarówno formallogicz-na, jak i metodologiczlogicz-na, jak również zgodność socjologiczlogicz-na, interpretowana na ogół jak akceptacja większości środowiska naukowego z dane-go obszaru wiedzy.
Warunki poznania naukowego można sprowadzić do następujących podstawo-wych wymagań formalnych:
· ogólności co do zasięgu podmiotu twierdzenia, · ścisłości orzecznika twierdzenia,
· zawartości informacyjnej (im większa ogólność i ścisłość, tym większa zawar-tość informacyjna),
89 Ewolucja koncepcji logistycznych w praktyce gospodarczej – próba teoretycznego uogólnienia
· pewności epistemologicznej, rozumianej jako stopień potwierdzalności empi-rycznej (konfirmacji),
· prostoty logicznej, mierzonej stopniem logicznego usystematyzowania bada-nych relacji.
Związki pomiędzy poszczególnymi wymaganiami przedstawiane są przy pomo-cy modeli relapomo-cyjnych Poppera oraz Einsteina. Na rysunku 1. przedstawiony został schemat tych relacji wg modelu Einsteina.
Rysunek 1. Warunki poznania naukowego wg modelu Einsteina
Źródło: [Such, Szczęśniak 2002, s. 44].
Poznanie naukowe dokonuje się w wyniku prowadzenia racjonalnych badań naukowych. Aktualnie badania te dzieli się na:
· podstawowe – podejmowane dla wyjaśnienia zjawisk jeszcze niezbadanych i od-krycia nowych praw naukowych (nazywane również teoretycznymi lub czystymi),
· stosowane – zmierzające do wykorzystania w praktyce wyników badań podsta-wowych. Ich rezultatem są nowe rozwiązania, które są sprawdzane doświadczal-nie pod względem efektywności, walorów technicznych i użyteczności,
· wdrożeniowe – polegające na opracowaniu metod i technik zastosowania wy-ników badań w praktyce; są końcowym etapem cyklu badawczego od odkrycia do praktycznego jego zastosowania.
Zatem logistyka jako dziedzina wiedzy naukowej mógłby zostać uznana za na-ukę empiryczną, pod warunkiem stwierdzenia, że przeprowadzone w jej obszarze badania naukowe o charakterze stosowanym spełniają wszystkie wymienione po-wyżej warunki poznania naukowego.
90
Lech Bukowski
Opierając się na powszechnie uznanych teoriach ewolucji nauki [Kuhn 1996, La-katos 1975, Popper 2002] oraz pracach z zakresu nauk o zarządzaniu [Sudoł 2007, Suł-kowski 2013], proces wyłaniania się nowej nauki można opisać w następujący sposób:
1. Każda nauka zaczyna swoje istnienie od precyzowania podstawowych pojęć, którymi się będzie posługiwać.
2. Wyodrębnienie nowej nauki wymaga zdefiniowania podstawowych cech wy-różniających ją spośród innych, już istniejących nauk, co najmniej pod względem:
a) podmiotu badań, czyli zakresu zainteresowań poznawczych,
b) perspektywy badawczej, czyli punktu widzenia, z którego podmiot ba-dań będzie obserwowany i analizowany,
c) metod badawczych, przy czym pierwszy etap nowej nauki charakte-ryzuje się wysokim stopniem „zapożyczenia” metod od nauk już w pełni ukształtowanych.
3. Podstawowe cechy nowej nauki powinny umożliwić określenie granic po-między nową nauką a już istniejącymi, przy czym granice te nie mogą być ostre, ponieważ:
a) obszary badawcze różnych nauk nachodzą na siebie,
b) rozwój nauk powoduje przepływy informacji pomiędzy dyscyplinami i dziedzinami nauki, a nawet obszarami wiedzy.
4. Każda nauka powinna spełniać następujące funkcje poznawcze: a) opisową (deskrypcyjną),
b) objaśniającą (eksplanacyjną),
c) predykcyjną (prognostyczną) oraz w naukach stosowanych, d) aplikacyjną (preskrypcyjną).
5. Każda nauka powinna dążyć do tworzenia twierdzeń, praw i teorii nauko-wych, szukając prawidłowości w strukturze i zachowaniu się badanego wycinka rzeczywistości.
6. Zgodnie z koncepcją rozwoju nauki Thomasa S. Kuhna [Kuhn 1996], o po-czątku nowej nauki można mówić, jeśli zostanie sformułowany co najmniej jeden istotny dla niej paradygmat. Paradygmaty mogą mieć różny stopień ogólności, w zależności od tego, czy dotyczą całych dziedzin nauki (tzw. ma-kroparadygmaty), czy dyscypliny naukowej, czy też subdyscypliny (tzw. mikro-paradygmaty).
7. Formułowanie paradygmatów powinno być oparte na następujących zasadach: a) zgodności z rzeczywistością (niesprzeczność z dostępnymi obserwacjami), b) racjonalnej ogólności (możliwie szeroki zakres obowiązywania),
91 Ewolucja koncepcji logistycznych w praktyce gospodarczej – próba teoretycznego uogólnienia
8. Na wstępnym etapie rozwoju nowej dyscypliny naukowej paradygmaty mogą mieć charakter tymczasowy, czyli spełniać rolę tzw. „preparadygmatów”. Przyjmując ww. zasady jako adekwatne dla nauk empirycznych mapę drogo-wą kreowania nauki o logistyce można sprowadzić do następujących podstawo-wych kroków:
1. Przyjęcie roboczej definicji logistyki np. w postaci:
Logistyka to transdyscyplinarna dziedzina wiedzy naukowej dotycząca zapewnienia skutecznej i efektywnej realizacji przepływów (przemieszczania i przechowywania) zasobów materialnych oraz niematerialnych (dóbr, osób, transakcji, i związanych z nimi informacji) w ramach sieci logistycznych [Bukowski 2016a].
2. Sformułowanie preparadygmatów dla logistyki w postaci:
a) paradygmatu sieciowego – podmiotem badań są sieci logistyczne [Cie-sielski 2002], rozumiane jako otwarte systemy złożone z systemów logi-stycznych (ang. System of Systems) [Bukowski 2016b], działające pod silnym wpływem otoczenia, z którym relacje mają relewantny wpływ na ich za-chowanie.
b) paradygmatu przepływowego – perspektywa badawcza ma charakter: · dynamiczny (ang. dynamic-related),
· ciągły (ang. continuity-oriented approach),
· zorientowany usługowo (ang. service-dominant logic), · globalny (ang. big-picture approach),
· rynkowy (ang. custumer-centric market-driven approach).
c) paradygmatu transdyscyplinarnego – metody badawcze pochodzą z róż-nych dyscyplin naukowych i stosowane są w sposób iteracyjny.
3. Zgodne z aktualnymi trendami w naukach kompleksowych (np. o zarządza-niu) rozwijanie równoległych podstaw teoretycznych logistyki w ramach dwóch głównych nurtów:
a) inżynierii logistycznej [Blanchard 2015, Bukowski 2016a, Jacyna 2016, Kar-kula 2013, Nowakowski 2011] oraz
b) zarządzania logistycznego [Coyle, Bogostardi, Langley 2010, Harrison, van Hoek 2010, Krawczyk 2011, Witkowski 2010],
finalizowanie tych działań w postaci komplementarnych prac zbiorowych. 4. Poddanie krytycznemu osądowi merytorycznej zawartości tych prac przez wspólnoty naukowe i na tej podstawie opracowanie monografii na temat logi-styki jako wyłaniającej się dyscypliny nauk stosowanych.
Dalszy rozwój nauki o logistyce mógłby przebiegać zgodnie z zaproponowaną przez M. Hellera [2011, ss. 89–92] koncepcją bifurkacyjnego modelu rozwoju nauki.
92
Lech Bukowski
Zakończenie
Logistyka w praktyce gospodarczej (ang. business logistics) jest wprawdzie młodą dziedziną wiedzy, niemniej jej rozwój, zwłaszcza w ostatnich latach, charakteryzuje się dużą dynamiką. Uwarunkowania ekonomiczne, geopolityczne oraz technolo-giczne powodują, że stopień złożoności systemów logistycznych oraz realizowa-nych w ich ramach procesów wzrasta wykładniczo. Wirtualne sieci logistyczne, ich globalny charakter oraz powszechny wymóg działania w czasie rzeczywistym (ang. Real-Time-Enterprise) stanowią coraz większe wyzwanie zarówno dla kreato-rów systemów logistycznych, jak i menedżekreato-rów zarządzających nimi.
W tej sytuacji wydaje się działaniem racjonalnym, a może nawet niezbędnym, opracowanie teoretycznych fundamentów oraz naukowych podstaw logistyki, jako transdyscyplinarnej dziedziny wiedzy naukowej dotyczącej zapewnienia sku-tecznej i efektywnej realizacji przepływów (przemieszczania i przechowywania) zasobów materialnych oraz niematerialnych (dóbr, osób, transakcji, i związanych z nimi informacji) w ramach sieci logistycznych.
Intencją autora niniejszego artykułu jest zachęcenie Wspólnoty Naukowej zaj-mującej się profesjonalnie zagadnieniami logistycznymi do podjęcia tego ambit-nego zadania.
Bibliografia
Adamczewski P. (2016), E-logistyka ery now economy, „Przedsiębiorczość i zarządzanie”, tom XVII, Zeszyt 12/1, ss. 9–21.
Albjoren J.S., Haldorson A. (2002), Logistics knowledge creation: reflections on content, context
and processes, „International Journal of Physical Distribution and Logistics Management”, 1,
ss. 22–40.
Blaik P. (2010), Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Blaik P., Matwiejczuk R. (2008), Logistyczny łańcuch tworzenia wartości, Wydawnictwo Uni-wersytetu Opolskiego, Opole.
93 Ewolucja koncepcji logistycznych w praktyce gospodarczej – próba teoretycznego uogólnienia
Blanchard B.S. (2015), Logistics Engineering and Management, Pearson Education.
Bukowski L. (2015), Total Logistic Management – istota koncepcji Kompleksowego Zarządzania
Logistycznego, „Logistyka”, 4.
Bukowski L. (2016a), Zapewnienie ciągłości dostaw w zmiennym i niepewnym otoczeniu, Wy-dawnictwo Naukowe WSB w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza.
Bukowski L. (2016b), System of Systems Dependability – Theoretical Models and Applications
Examples, Reliability Engineering & System Safety, 151, ss. 76–92.
Ciesielski M. (2002), Sieci logistyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
Coyle J., Bogostardi E., Langley C.Jr. (2010), Zarządzanie Logistyczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa.
Fertsch M. (2006), Słownik terminologii logistycznej, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań.
Gudehus T., Kotzab H. (2009), Comprehensive Logistics, Springer, Berlin, Heidelberg.
Harisson A., van Hoek R. (2010), Zarządzanie Logistyką, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa.
Heller M. (2011), Filozofia nauki. Wprowadzenie, Wydawnictwo Petrus, Kraków.
Jacyna M. (2009), Modelowanie i ocena systemów transportowych, Oficyna Wydawnicza Po-litechniki Warszawskiej, Warszawa.
Jünemann R. (1989), Materialfluss und Logistik, Springer.
Karkula M. (2013), Modelowanie i symulacja procesów logistycznych, Rozprawy Monografie 271, Wydawnictwo AGH, Kraków.
Kirsch W., Bamberger I., Gabele E., Klein H.K. (1973), Betriebswitschafliche Logistik – Systeme,
94
Lech Bukowski
Klir G.J. (1991), Facets of systems science, Plenum New York.
Kovacs G., Spens K.M. (2007), Logistics theory building, The ICFAI University Press, ss. 7–27. Krawczyk S. (2011), Logistyka. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Difin, Warszawa.
Kuhn T.S. (1996), The structure of scientific revolution, The University of Chicago Press, Chicago & London
Lakatos I. (1975), Pisma z filozofii nauk empirycznych, PWN, Warszawa.
Lasch R. (2014), Strategisches und operatives Logistikmanagement: Prozesse, Springer Gabler, Wiesbaden.
Mangan J., Lalwani C., Gardner B. (2004), Combining quantitative and qualitative
methodolo-gies in logistics research, „International Journal of Physical Distribution and Logistics
Mana-gement”, 7, ss. 565–578
Mentzer J.T., Min S., Bobbitt L.M. (2004), Toward a unified theory of logistics, „International Journal of Physical Distribution and Logistics Management”, 8, ss. 606–627.
Michlowicz E. (2002), Podstawy logistyki przemysłowej, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica, Kraków.
Morgenstern O. (1955), Note on the Formulation of the Theory of Logistics, „Neval Research Logistics Quarterly”, nr 5, ss. 129–136.
Nowakowski T. (2011), Niezawodność systemów logistycznych, Oficyna Wydawnicza Politech-niki Wrocławskiej, Wrocław.
Pfohl H.Ch. (1998), Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań.
Popper K.R. (2002), Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, PWN, Warszawa . Shook C.L., Adams G.L., Ketchen D.J. Jr (2009), Towards a theoretical toolbox for strategic sourc-strategic sourc-ing, „Supply Chain Management: An International Journal”, 1, ss. 3–10.
95 Ewolucja koncepcji logistycznych w praktyce gospodarczej – próba teoretycznego uogólnienia
Stank T.P., Pellathy D.A., In J., Mollenkopf D.A., Bell J.E. (2017), New frontiers in logistics research:
theorizing at the middle range, „Journal of Business Logistics”, 38(1), ss. 6–17.
Such J., Szczęśniak M. (2002), Filozofia nauki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. Sudoł S. (2007), Nauki o zarządzaniu. Węzłowe problemy i kontrowersje, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń.
Sułkowski Ł. (2013), Paradygmaty nauk o zarządzaniu, „Współczesne zarządzanie”, 2, ss. 17–26.
Wieland A., Handfield R.B., Durach C.F. (2016), Mapping the landscape of future research
themes in supply chain management, „Journal of Business Logistics”, 37(3), ss. 205–212.
Witkowski J. (2010), Zarządzanie łańcuchem dostaw: koncepcje, procedury, doświadczenia, PWE, Warszawa.
Marzena Frankowska
| marzena.frankowska@wzieu.plUniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług
Magdalena Malinowska
| magdalena.malinowska@wzieu.plUniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług
Andrzej Rzeczycki
| andrzej.rzeczycki@wzieu.plUniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług