W celu identyfikacji i oceny kluczowych czynników determinujących zarządzanie współczesnymi łańcuchami dostaw w sektorze militarnym przeprowadzono w ana-lizowanym obszarze badania empiryczne. Zastosowano metodę sondażu diagno-stycznego, do której dobrano technikę wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem arkusza wywiadu. Zawierał on 4 pytania szczegółowe, odnoszące się bezpośrednio do współczesnych warunków zarządzania zasobami niezbędnymi do zaspokajania potrzeb logistycznych wojsk podczas ich bieżącego funkcjonowania, szkolenia oraz realizacji zadań operacyjnych.
Przygotowane narzędzie badawcze posłużyło do zebrania opinii eksperckich na temat współczesnej specyfiki zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze mi-litarnym. Wyłonieni do badania eksperci to doświadczeni oficerowie korpusu oso-bowego logistyki w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP), reprezentu-jący różne jednostki i instytucje wojskowe. Celowy dobór próby badawczej badań jakościowych ukierunkowany został na zagwarantowanie warunków do uzyskania możliwie najszerszych i najpełniejszych informacji odnoszących się do badanego zjawiska. Każdy z ekspertów posiadał minimum 15-letnie doświadczenie zawodowe w obszarze zabezpieczenia logistycznego wojsk, a znaczna część z nich miała w swo-jej karierze również epizod służby poza granicami kraju. Badaniami objęto łącznie 10 ekspertów reprezentujących następujące jednostki i instytucje wojskowe: Inspek-torat Wsparcia SZ RP (IWsp SZ) – 3, Dowództwo Generalne RSZ (Rodzajów Sił Zbroj-nych) – 2, Dowództwo Operacyjne RSZ – 2, piony logistyczne jednostek wojskowych szczebla pułku i brygady – 3. Pod względem stopni wojskowych wśród ekspertów znaleźli się: pułkownicy – 1, podpułkownicy – 4, majorowie – 3, kapitanowie – 2.
Pierwsze pytanie skierowane do ekspertów brzmiało: Co i dlaczego stanowi pana zdaniem główny wyróżnik wojskowych łańcuchów dostaw na tle łańcuchów dostaw ze sfery cywilnej? W prezentowanych opiniach eksperci wskazywali przede wszystkim na odmienną specyfikę realizacji dostaw w wojsku, wynikającą z cha-rakteru sił zbrojnych, oraz zadań przez nie realizowanych (4 ekspertów), a także zdecydowanie większą formalizację przebiegu procesów logistycznych związa-nych z realizacją dostaw dla wojsk (3 ekspertów). Ponadto zwrócono uwagę na „od-mienne podejście do organizacji wojskowych łańcuchów dostaw, wyrażające się w niepriorytetowym znaczeniu kwestii finansowych, co ma miejsce w działalności stricte biznesowej”. W ocenie jednego z badanych jest to „zdecydowanie bardziej złożona struktura w porównaniu z podejściem na rynku cywilnym”. Argumentując
117 Specyfika zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze militarnym
swoje stanowisko, wskazał on, że „…pomimo znacznych zmian, jakie miały miej-sce w ostatnich kilkunastu latach, w strukturze całych SZ RP, w tym ich systemu logistycznego, wciąż w zbyt wiele procesów logistycznych jest zaangażowana nie-racjonalna liczba podmiotów...”. Wszyscy eksperci byli natomiast zgodni, że wystę-puje zdecydowana odmienność łańcuchów dostaw w sferze wojskowej i cywilnej. Podkreślali oni jednocześnie, że istnieją też płaszczyzny tożsame, uwidaczniające się w sposób szczególny w czasie pokoju, w trakcie realizacji zadań logistycznych w formule wojskowo-cywilnej.
Kolejne pytanie zawarte w arkuszu wywiadu odnosiło się do oceny głównych parametrów charakteryzujących współcześnie wojskowe łańcuchy dostaw. Starając się uogólnić prezentowane stanowiska, w tabeli 1 przedstawione zostały najczęściej powtarzające się opinie.
Tabela 1. Najczęściej powtarzające się opinie ekspertów dotyczące głównych parametrów charakteryzujących współcześnie wojskowe łańcuchy dostaw
PARAMETR CHARAKTERYSTYKA
CEL
Jednoznacznie określony – zabezpieczenie potrzeb ma-terialnych wojsk w stopniu gwarantującym im bieżące funkcjonowanie, a przede wszystkim realizację stawianych jednostkom i instytucjom wojskowym zadań szkolenio-wych, operacyjnych i bojowych
ZASOBY
Wielokrotnie niewystarczające; trudności z ich pozyska-niem w rejonie prowadzonych operacji; bardzo trudne do prognozowania ze względu na zmienność zapotrzebowa-nia oraz sformalizowany, wydłużony w czasie proces zapo-trzebowania na nie
CZAS DZIAŁANIA Presja czasu; wielokrotnie bardzo krótki czas, wynikający z dynamicznych zmian w trakcie prowadzonych działań, operacji
INFORMACJE Znaczna część niejawna; niejednokrotnie niewystarczające, niedokładne; utrudniony obieg przy wykorzystaniu syste-mów informatycznych
KONFIGURACJA I KOORDYNACJA ŁAŃCUCHA DOSTAW
Złożona; trudna do monitorowania w wyniku występowa-nia wielu zmiennych oraz niewiadomych na każdym etapie realizacji dostawy dla wojsk; duża dynamika zmian w trakcie przebiegu; utrudniona koordynacja w wyniku dużej odmienności poszczególnych łańcuchów
WSPÓŁPRACA
W ŁAŃCUCHU DOSTAW Sformalizowana, regulowana wieloma zewnętrznymi i we-wnętrznymi przepisami i procedurami ORIENTACJA ŁAŃCUCHA
DOSTAW
Jednoznaczne priorytety; ukierunkowanie na zadania szkoleniowe i operacyjne w czasie pokoju oraz operacyjne i bojowe w czasie kryzysu lub wojny
KONTROLA I OCENA EFEKTYWNOŚCI
Ograniczona; ograniczone możliwości kontroli i oceny efektywności, wynikające w dużej mierze z wielu niepara-metrycznych cech działalności sił zbrojnych
118
Tomasz Jałowiec
Jak można wywnioskować z opinii zawartych w tabeli 1, eksperci dostrzegają szereg parametrów wyróżniających współcześnie wojskowe łańcuchy dostaw. War-to zwrócić uwagę, że prezenWar-towane stanowiska jednoznacznie wskazują na kluczo-wą grupę czynników determinujących zarządzanie łańcuchami dostaw w sektorze militarnym. W komentarzach do tego pytania eksperci podkreślali, że współczesne wojskowe łańcuchy dostaw mają niezwykle złożony charakter i strukturę, wskazując, że realizowane są one w wielu formułach, np. narodowych, wielonarodowych, so-juszniczych (NATO; UE) czy wojskowo-cywilnych.
Celem trzeciego pytania zawartego w arkuszu wywiadu było uzyskanie opinii ekspertów na temat największych ograniczeń dla prawidłowego przebiegu łańcu-chów dostaw w sferze militarnej. Na tak postawione pytanie badani zwracali prze-de wszystkim zwracali uwagę na: niepewność warunków realizacji zadań, bardzo dużą dynamikę i zmienność prowadzenia działań oraz utrudnione relacje podmio-tów zabezpieczających i zabezpieczanych. Uszczegóławiając pojęcie niepewności warunków realizacji zadań, czterech ekspertów w sposób szczególny podkreśliło powątpiewanie w zdolność do przewidywania skutków obecnych działań oraz przy-padkowość wielu zdarzeń, wynikającą z nieprzewidzianych zachowań czy prze-biegów zjawisk. Ponadto trzech respondentów uwypukliło fakt, że indywidualny przebieg wojskowych łańcuchów dostaw stwarza potrzebę zaangażowania w wielu przypadkach odmiennych zasobów, w różnym zakresie i w różnej ilości. Uwarunko-wania te stwarzają w ocenie ekspertów konieczność nieustannej koordynacji i kon-figuracji łańcucha dostaw w całym okresie jego trwania tak, aby zapewnić zdolność operacyjną wojsk, a jednocześnie zoptymalizować przepływy.
Ostatnie, podsumowujące pytanie arkusza wywiadu odnosiło się do wskazania propozycji działań, które w pierwszej kolejności pozwoliłyby w ocenie ekspertów poprawić funkcjonowanie wojskowych łańcuchów dostaw. Ze względu na jawny charakter prowadzonych badań oraz sposób ich publikacji zakres rozważań ogra-niczony został do czasu pokoju. Skutkiem zastosowanego podejścia badawczego było uzyskanie 10 specjalistycznych propozycji, które jednak w swojej istocie można uogólnić wskazując, że w pierwszej kolejności należy:
1. Wprowadzić wiarygodny, zintegrowany, jeden system informatyczny na wszystkich poziomach wojskowego systemu logistycznego, pozwalający w try-bie rzeczywistym monitorować przepływy w wojskowych łańcuchach logistycz-nych w skali mikro i makro-logistycznej.
2. Dostosowywać w trybie ciągłym procedury przepływu dóbr pomiędzy ogni-wami wojskowych łańcuchów logistycznych do dynamicznie zmieniających się warunków funkcjonowania SZ RP.
119 Specyfika zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze militarnym
3. Poprawić interoperacyjność logistyczną m.in. poprzez ujednolicenie proce-dur, sprzętu i wyposażenia.
4. Określić w sposób formalny priorytetowe mierniki i wskaźniki oceny efektyw-ności zadań w wojskowych łańcuchach logistycznych.
5. Prowadzić cykliczne szkolenia w zakresie efektywności wojskowych łańcuchów logistycznych zarówno z podmiotami zabezpieczanymi, jak i zabezpieczającymi. 6. Podjąć działania zmierzające do dostosowania przepisów prawa i obowiązu-jących w wojsku procedur do specyfiki sektora militarnego oraz zmian jego oto-czenia bliższego i dalszego.
7. Zapewnić warunki do bieżącej rekonfiguracji wojskowych łańcuchów dostaw w celu minimalizacji czasu prowadzenia działań i wiążących się z tym strat mate-rialnych i niematemate-rialnych.
Podsumowując, część empiryczną artykułu, należy zauważyć, że zapewnie-nie prawidłowego przebiegu wojskowych łańcuchów dostaw jest zapewnie-niezwykle złożonym problemem. Zaprezentowane w tej części materiału opinie stanowią wyłącznie pewien wycinek tego wieloaspektowego zjawiska, a prezentowane poglądy mogą stanowić jedynie przyczynek do dalszych, poszerzonych badań. Należy jednak zauważyć, że we współczesnych uwarunkowaniach realizacji za-dań w sektorze militarnym bardzo duży wpływ na funkcjonowanie i doskona-lenie wojskowych łańcuchów dostaw ma specyfika sektora militarnego, co po-twierdziły przeprowadzone badania.
Zakończenie
Identyfikacja i ocena kluczowych czynników determinujących zarządzanie współ-czesnymi łańcuchami dostaw w sektorze militarnym przeprowadzona w ramach ba-dań teoretycznych i empirycznych jednoznacznie wskazała na specyfikę wojskowych łańcuchów dostaw.
Wyniki uzyskane w procesie badań upoważniają autora do wysunięcia następu-jących wniosków natury ogólnej.
1. Złożoność wojskowych łańcuchów dostaw nieustannie rośnie, co wynika ze zmiany charakteru zadań, stawianych SZ RP w czasie pokoju, kryzysu i wojny. 2. W planowaniu i organizacji łańcuchów dostaw w sektorze militarnym należy każdorazowo uwzględniać aspekty szkoleniowe, operacyjne i bojowe wielokrotnie kosztem efektywności ekonomicznej.
3. W sektorze militarnym występuje niewielka autonomia w podejmowaniu de-cyzji na poszczególnych poziomach wojskowego łańcucha dostaw. Realizatorzy
120
Tomasz Jałowiec
poszczególnych działań oczekują jednoznacznego przekazu przełożonych w za-kresie działań priorytetowych.
4. Otoczenie polityczne, społeczne i gospodarcze w największym stopniu od-działuje współcześnie na wojskowe łańcuchy dostaw.
5. W wojskowych łańcuchach dostaw w porównaniu z sektorem cywilnym ma miejsce zdecydowanie niższy stopień chłonności nowych technologii, koncepcji zarządzania oraz innowacji. Jest to w dużej mierze wynikiem niskiego poziom reaktywności na bodźce zewnętrzne oraz utrudnionej elastyczności w dostoso-wywaniu się do dynamicznie zmieniających się potrzeb wojsk.
W materiale zarysowane zostały wyłącznie wybrane aspekty zarządzania łań-cuchami dostaw w sektorze militarnym. Przyjęte ograniczenia pozwoliły na osiąg-niecie założonego celu, wskazując jednocześnie kierunki dalszych badań. Podsu-mowując, z całą stanowczością opowiadam się za potrzebą kontynuacji badań naukowych, ukierunkowanych na rozwiązanie zarysowanych w materiale prob-lemów. Takie działania przyczynić się mogą do poprawy funkcjonowania wojsko-wych łańcuchów dostaw, które, pomimo podejmowanych w trybie ciągłym zmian, wciąż nie są doskonałe.
Bibliografia
Christopher M. (2000), Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, PCDL, Warszawa. Ciesielski M. (red.) (2011), Zarządzanie łańcuchem dostaw, PWE, Warszawa.
Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej – D-4 (B) (2014), MON-CDiSzSZ,
Bydgoszcz.
Fertsch M. (red.) (2006), Słownik terminologii logistycznej, ILiM, Poznań.
Figurski J., Niepsuj J.M., Ząbkowski T. (red.) (2012), Logistyk(a) jutra, WCEO, Warszawa. Hugos M. (2011), Zarządzanie łańcuchem dostaw. Podstawy, Helion, Gliwice.
Kramarz W., Zaczyk M. (2015), Niezawodność systemu logistycznego w kontekście wzrostu
sie-ciowości łańcuchów dostaw, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
121 Specyfika zarządzania łańcuchami dostaw w sektorze militarnym
Witkowski J. (2003), Zarządzanie łańcuchem dostaw, PWE, Warszawa.
Witkowski J. (2010), Zarządzanie łańcuchem dostaw. Koncepcje – Procedury – Doświadczenia, PWE, Warszawa.
http://logistyczny.com/aktualnosci/z-ladunkiem-w-drodze/item/2534-transport-wojskowy, dostęp: 20 kwietnia 2017.
Sabina Kauf
| skauf@uni.opole.plUniwersytet Opolski, Wydział Ekonomiczny