3. Literatura naukowa o zależnościach między bezrobociem a różnymi obszarami bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych
3.6. Inne obszary bezpieczeństwa a bezrobocie
Jak już wcześniej wspominano, katalog obszarów bezpieczeństwa jest ciągle otwarty, jednak ze względu na zakres pracy ich charakterystykę ograniczono tylko do tych omówionych powyżej.
Warto w tym miejscu jednak wymienić jeszcze takie z nich jak: bezpieczeństwo żywnościowe, w którego obszarze zainteresowania pozostaje stworzenie warunków do zapewnienia i dostarczenia określonej grupie ludności (np. kraj) niezbędnej ilości i jakości produktów żywnościowych.270 Jego główne wysiłki skupiają się na takim prowadzeniu polityki rolnej, która będzie odporna na niekorzystne zjawiska na rynku żywnościowym. W tym celu istotnym jest utrzymywanie sprawnego i racjonalnego systemu rezerw strategicznych, dzięki którym ewentualne zakłócenia będą mogły być łagodzone lub usuwane. Na inny problemem w skali globalnej, zwraca uwagę Z. Stachowiak jest nim „kwestia niedopasowania produkcji żywności do konsumpcji”271. Jest bowiem powszechnie wiadomym, iż ciągle są regiony na świecie gdzie panuje niedożywienie i głód, natomiast gdzie indziej mamy do czynienia z przejedzeniem i jego marnowaniem.
Z punktu widzenia jednostki bezpieczeństwo żywnościowe, to przede wszystkim indywidualna potrzeba zapewnienia sobie (rodzinie) dostępu do odpowiedniej jakościowo żywności (fizycznie i ekonomicznie), przy uwzględnieniu osiąganych dochodów, stanu
269 B. Hołyst, Kryminologia, Wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 1293, za: A. Urban, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Warszawa 2012, s. 73.
270 Zob. A. Sekściński, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, dz. cyt., s. 68.
271 Z. Stachowiak, Implikacje bezpieczeństwa żywnościowego wynikające z „nowej gospodarki”, [w;] Przemiany społeczno-ekonomiczne a przedsiębiorczość i innowacyjność przedsiębiorstw w warunkach „nowej gospodarki”, (red.), Z. Stachowiak, Wyd. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Siedlcach, Siedlce 2008, s. 196.
106 zdrowia i możliwości oraz indywidualnego zapotrzebowania na produkty żywnościowe w zależności indywidualnych cech w tym od wieku, płci czy wykonywanej pracy272.
Kolejnym obszarem bezpieczeństwa jest odnoszące się do zagrożeń jednostki w jej życiu codziennym - bezpieczeństwo osobiste. Jest to niezmiernie ważny obszar bezpieczeństwa, ponieważ trudno będzie myśleć o jakichkolwiek formach rozwoju, samorealizacji czy aktywności społecznej, jeżeli nie będziemy odczuwali bezpieczeństwa w tym zakresie. Gdy nie będziemy się czuli bezpiecznie w drodze do pracy, do sklepu czy posyłając dzieci do szkoły.
Omawianym już obszarem bezpieczeństwa, a który zawiera w sobie elementy wcześniej wymienianych zagadnień, jest bezpieczeństwo polityczne, które dotyczy zarówno przetrwania i rozwoju systemów politycznych państw, a jego niezwykle istotnym wyznacznikiem „… jest spokój społeczny i poszanowanie prawa”273. Wśród celów bezpieczeństwa politycznego państwa wymienia się poza ochroną interesów narodowych i porządku konstytucyjnego również stworzenie warunków do rozwoju ekonomicznego, społecznego i intelektualnego jego obywateli.
Niemalże równolegle z polityką państwa mającego na celu zapewnienie omawianego już bezpieczeństwa politycznego kojarzone jest jego bezpieczeństwo militarne.
Bezpieczeństwo, które wbrew pozorom nie zależy tylko od samych sił zbrojnych, lecz może nawet bardziej od wysokiej kultury bezpieczeństwa polityków, którzy decydują o jej nowoczesności i profesjonaliźmie przeznaczając odpowiednie środki na jej modernizację i szkolenie. Owa kultura bezpieczeństwa przejawia się w umiejętności przewidywania ewentualnych zagrożeń i adekwatnego odnajdywania w nich wyzwań, ponieważ „… obronność w wymiarze militarnym buduje się przez długie lata, a może nawet przez pokolenia, natomiast nawet kilkuletnie zaniedbania mogą być trudne do odrobienia”274. Gdyż pozyskanie nowoczesnego sprzętu i wyszkolenie jego obsługi jest procesem długotrwałym, dlatego myślenie, iż nie warto wydawać pieniędzy na zbrojenie gdy mamy pokój, jest bardzo zgubnym i może być tragicznym w konsekwencjach.
Nie wspomnianymi dotychczas a godnymi uwagi obszarami bezpieczeństwa, wyodrębnionymi w wyniku zmian globalizacyjnych, są na przykład, nabierające co raz to większego znaczenia bezpieczeństwo informacyjne, telekomunikacyjne czy technologiczne.
272 Zob. K. Marzęda-Młynarska, Globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym na przełomie XX i XXI wieku, Wyd. UMCS, Lublin 2014, s. 104-105.
273 M. Cieslarczyk, Kultura bezpieczeństwa…, dz. cyt., s. 169.
274 Tamże, s. 195.
107 Przedstawiona w rozdziale analiza naukowa literatury pozwoliła na przybliżenie i wyjaśnienie znaczenia pojęcia bezrobocie i jego wpływu na wybrane obszary bezpieczeństwa osób i grup społecznych.
W pierwszej części rozdziału omówiono znaczenie terminu bezpieczeństwo, jego istoty oraz charakterystyki wybranych obszarów. Wskazano również jak istotne znaczenie, dla każdej z omawianych sfer bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych, odgrywa właściwe pojmowana kultura bezpieczeństwa. O jej wysokim poziomie będzie świadczyć prawidłowe odczytywanie wyzwań i szans jakie dla szeroko pojmowanego bezpieczeństwa niesie początek XXI wieku. Szereg takich wyzwań przynosi z pewnością globalizacja, obejmująca wszystkie dziedziny życia i przenikająca do każdego obszaru bezpieczeństwa. Niesie ona, poza nie ulegającymi dyskusji korzyściami, równie wiele zagrożeń. Musimy sobie zdawać przecież sprawę, że wraz z wieloma osiągnięciami technologicznymi, wysoką mechanizacją procesów produkcyjnych, czy wręcz ich automatyzacją ograniczana jest ilość miejsc pracy a do obsługi nowoczesnych urządzeń wymagane są coraz to wyższe kwalifikacje. Sytuacja taka jest oczywiście wyzwaniem stwarzającym szansę rozwoju, lecz może również być zagrożeniem powodującym wzrost bezrobocia.
W dobie postępującej globalizacji nie należy zapominać również o znaczeniu, jakie dla bezpieczeństwa mają małe społeczności tzw. „małe ojczyzny”. To przecież większość nawyków, zachowań, sposobów postępowania jest tam właśnie kształtowana. To właśnie w tych społecznościach obserwujemy zagrożenia spotykające nas w życiu codziennym, które są doświadczeniem pojedynczych osób, ich rodzin i otoczenia. Nabranie właściwych wzorców reagowania na nie może następnie przynieść wymierne efekty w skali globalnej, ponieważ aby myśleć o zapewnieniu bezpieczeństwa w skali ogólnej należy zacząć od jego zapewnienia na poziomie pojedynczego człowieka, czy małej społeczności. Z takiego właśnie sposobu postepowania wywodzi się znane powiedzenie „myśl globalnie, działaj lokalnie”.
Kolejnym pojęciem będącym przedmiotem rozprawy było scharakteryzowanie pojęcia bezrobocia, jego rodzajów oraz skutków jakie są efektem jego doświadczania. Przed przystąpieniem jednak do omawiania tego terminu, niezbędnym było również zapoznanie się ze znaczeniem pojęcia – praca, i jego znaczenia dla życia człowieka. Przeprowadzona następnie analiza naukowa terminu bezrobocie obejmowała jego charakterystykę na poziomie naszego kraju i Unii Europejskiej uwzględniając również obowiązujące, w tym zakresie akty prawne.
Wskazano także na formy i możliwości jakie posiadają instytucje państwowe w zakresie łagodzenia i zapobiegania skutkom bezrobocia.
W ostatnim etapie analizy starano się przedstawić zależności, jakie na podstawie literatury naukowej mogą występować miedzy zjawiskiem bezrobocia a różnymi obszarami
108 bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych. Ich przeanalizowanie pozwoliło stwierdzić, iż w wyniku utraty zatrudnienia czynnikiem najbardziej zauważalnym i uciążliwym staje się spadek wysokości dochodów oraz związane z nim bezpieczeństwo socjalne. Jego wpływ pośrednio oddziaływuje również na inne obszary bezpieczeństwa, takie jak: bezpieczeństwo zdrowotne, ekologiczne, społeczne, czy publiczne. Brak wystarczających środków finansowych znacznie obniża poziom życia nie tylko osoby bezrobotnej, lecz również jej najbliższego otoczenia. W ich wyniku podejmowane są, między innymi, decyzje o rezygnacji z wydatków na rozwój kulturalny, na wakacyjne wyjazdy, dodatkową edukację dzieci i inwestycje mieszkaniowe, oraz na ochronę zdrowia. Problemy z realizacją podstawowych funkcji społecznych są również przyczyną wielu konfliktów rodzinnych, kłótni czy rozbojów.
Przedłużający się okres pozostawania bez pracy powoduje też stopniową izolację i uczucie bezradności, sprzyjając jednocześnie popadaniu w alkoholizm czy narkomanię. Bywa także, iż w kręgu zainteresowania osoby bezrobotnej pojawiają się proponowane przez przedstawicieli świata przestępczego nielegalne źródła dochodu.
W tym etapie analizy przedstawiono także zależności, jakie na podstawie naukowej literatury występują między zjawiskiem bezrobocia a różnymi obszarami bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych. Wskazano w nim, między innymi, jak zmieniający się na przestrzeni ostatnich 15 lat poziom bezrobocia w województwie łódzkim korelował z poszczególnymi obszarami bezpieczeństwa. W tym celu wykorzystano dostępne dane statystyczne ukazujące zakres zmieniających się zjawisk i ewentualne zależności między nimi.
Tak zgromadzona i usystematyzowana wiedza pozwoliła przystąpić do empirycznej części dysertacji.
Na zakończenie analiz o charakterze teoretycznym warto wspomnieć o tym, że uwaga autora dysertacji była szczególnie ukierunkowana na te pozycje literatury naukowej, które chociaż marginalnie sygnalizowały istnienie zależności między zjawiskiem bezrobocia a różnymi obszarami bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych. Chociaż rozważań na ten temat było dotychczas niewiele, to jednak spotykane czasami na tej ścieżce „tropy” i sugestie były dobrym stymulatorem do dalszych wysiłków badawczych, także o charakterze empirycznym.
109 ROZDZIAŁ II