METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ
4. Metody, techniki i narzędzia badawcze
Przeprowadzenie badań danego zjawiska jest składową pewnych czynności badawczych. Składają się na nie zastosowanie określonej metody, techniki oraz skorzystanie z odpowiednich narzędzi badawczych. Celem uściślenia pojęcia metody posłużę się definicją, jaką za A. Kamińskim podaje T. Pilch. Stwierdza on, że „przez metodę badań rozumieć będziemy zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”308. Natomiast technikę badań wymieniony autor definiuje jako „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów”309. Techniki badań są zatem czynnościami uwarunkowanymi i określonymi przez właściwie dobraną metodę badawczą, a przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki jest narzędzie badawcze. „O ile technika badawcza ma znaczenie czasownikowe i oznacza czynności np.: obserwowanie, prowadzenie wywiadu, to narzędzie badawcze ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych z badań”310.
Dla potrzeb niniejszej rozprawy zastosowałem technikę badawczą, jaką jest ankieta, która okazała się być najbardziej adekwatną techniką, gdyż pozwala uzyskać od badanego informacje będące często osobistymi odczuciami i reakcjami na poruszane w niej zagadnienia.
Jest ona określana jako „technika gromadzenia informacji, polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół w wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera”311. W. Zaczyński uważa natomiast, że ankieta jest „metodą pośredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej
307T. Pilch, Zasady badań… ,dz. cyt., s. 35.
308 Tamże, s. 42.
309 Tamże.
310 Tamże.
311 M. Węglińska, Jak pisać pracę magisterską? Poradnik dla studentów, Wyd. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, 2009, s. 34
122 kwestionariuszem”. Ankieta stosowana jest więc w celu uzyskania informacji dotyczących wiedzy i poglądów badanych na jakiś temat. Aby ankieta była wiarygodnym sposobem zbierania informacji, powinna uwzględniać między innymi miejsce, w którym ma być przeprowadzona oraz zawierać informacje uzyskane na podstawie analizy literatury przedmiotu, dokumentów jak też obserwacji danego wycinka rzeczywistości. Jest to niezbędny warunek do prawidłowego wyboru pytań jak i osób w niej uczestniczących. Pytania w ankiecie mogą być otwarte – wtedy badany nie czuje się skrępowany narzuconymi czy sugerowanymi możliwościami wyboru odpowiedzi, jak ma to miejsce w pytaniach o charakterze zamkniętym.
Niemniej jednak ankieta powinna zawierać również pytania zamknięte, które pozwalają na zwiększenie ich liczby oraz zapobiegną zjawisku znużenia badanego podczas udzielania odpowiedzi. Ponadto łatwo też można uporządkować odpowiedzi według obranych wcześniej kategorii i zestawić je tabelarycznie312.
Aby uzyskać odpowiedzi na sformułowane pytania problemowe, jak również osiągnąć zakładane cele, w ramach badań sondażowych wykorzystałem również wiedzę teoretyczną uzyskaną w wyniku analizy literatury. Technikę tę określa się jako sposób „gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populacje generalną, w której badane zjawisko występuje”313.
Przeprowadzenie analizy literatury pozwoliło właściwie przygotować pytania ankietowe oraz dokonać diagnozy problemu bezrobocia jego oddziaływania na będące przedmiotem dysertacji obszary bezpieczeństwa. W następnej kolejności przeprowadziłem podobną analizę w odniesieniu do bezrobotnych mieszkańców województwa łódzkiego.
Ponadto, dokonana również została analiza obowiązujących przepisów prawnych dotyczących problemu bezrobocia oraz form jego zapobiegania i zwalczania.
Aby uzyskać konkretne i dotyczące w znacznej mierze, subiektywnego odczuwania problemów bezpieczeństwa odpowiedzi osób doświadczających zjawiska bezrobocia, wykorzystałem w arkuszach ankiety pytania zamknięte i półotwarte. Zastosowanie takiego połączenia w stosunku do wybranych pytań, dało dodatkową możliwość wyrażenia własnych opinii ankietowanych na poruszane zagadnienia.
312 W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wyd. WSiP, Warszawa, 1995, s.146.
313 Tamże, s. 51.
123 5. Teren i organizacja badań
Zgodnie z tematem dysertacji dociekania moje obejmowały analizę oddziaływania zjawiska bezrobocia na wybrane obszary bezpieczeństwa mieszkańców województwa łódzkiego. W celu zebrania materiału badawczego, niezbędnego dla osiągnięcia zakładanego celu musiałem dokonać wyboru najbardziej reprezentatywnej grupy respondentów. Jej wybór zawsze uzależniony jest od rodzaju problemów, jakie zamierzamy rozwiązać oraz od hipotez, które pragniemy zweryfikować. Jak stwierdza T. Pilch „to, w jaki sposób dobrać próbę, jest jedną z najważniejszych decyzji, które musi podjąć badacz planujący badanie empiryczne. Od reprezentatywności tej próby zależeć będzie trafność (dokładniej – trafność zewnętrzna) uzyskanych rezultatów”314. Natomiast M. Łobocki przez dobór próby rozumie
„wyselekcjonowanie dla celów badawczych pewnej liczby osób, wchodzących w skład ściśle określonej zbiorowości, którą badacz jest szczególnie zainteresowany”315.
Tabela nr 5. Dane dotyczące stopy bezrobocia i ilości zarejestrowanych bezrobotnych w wybranych urzędach pracy województwa łódzkiego w 2014 roku.
Lp. Powiat Zarejestrowani
bezrobotni (w tys.)
Stopa bezrobocia (w %)
1 miasto Łódź 43,8 12,7
2 łódzki wschodni 3,6 13,2
3 pabianicki 7,4 16,3
4 łęczycki 3,5 15,7
5 łowicki 3,8 11,2
6 rawski 2,0 9,5
7 skierniewicki 1,4 9,1
Źródło. Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego województwa łódzkiego 2015.
Prowadząc swoje badanie zwróciłem się do osób bezrobotnych województwa łódzkiego, zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy. We wstępnej fazie badania, celem weryfikacji opracowanego kwestionariusza ankietowego przeprowadziłem badanie pilotażowe w jednym, wybranym Urzędzie Pracy na grupie 20 osób. Pozwoliło ono ocenić trafność sformułowanych w kwestionariuszu pytań oraz sugerowanych odpowiedzi
314 T. Pilch, Zasady badań…, dz. cyt., s 248.
315 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003.
124 w pytaniach zamkniętych. Przystępując do zasadniczej części badania wybrałem Urzędy Pracy w siedmiu powiatach województwa charakteryzujące się różnym poziomem bezrobocia oraz zróżnicowaną ilością zarejestrowanych osób bezrobotnych. Były to Urzędy Powiatowe dla miasta Łodzi oraz powiatów łódzkiego wschodniego, pabianickiego, łęczyckiego, łowickiego, rawskiego i skierniewickiego. Szczegółowe dane dotyczące bezrobocia w wymienionych powiatach zawarto w tabeli nr 5.
Do każdego z wymienionych urzędów dostarczyłem po 100 sztuk kwestionariuszy ankiet, o wypełnienie których osoby bezrobotne zostały poproszone podczas wizyty w Urzędzie Pracy przez ankietera lub pracownika urzędu. W wyniku przeprowadzonego badania otrzymałem 602 właściwie wypełnione ankiety, pozostałe w części nie zostały zwrócone lub były niekompletne. Szczegółowe dane wskazujące ilości otrzymanych ankiet przedstawia tabela nr 6.
Tabela nr 6. Ilość ankiet otrzymanych z poszczególnych Urzędów Pracy.
Lp. Powiat Ilość otrzymanych ankiet
1 miasto Łódź 80
2 łódzki wschodni 89
3 pabianicki 86
4 łęczycki 79
5 łowicki 100
6 rawski 80
7 skierniewicki 88
Źródło. Opracowanie własne na podstawie prowadzonych badań.
Wśród ankietowanych osób 56% (339 osób) stanowiły kobiety, natomiast 44%
(263 osoby) mężczyźni. Na poniższych diagramach nr 6, 7 i 8 przedstawiłem pozostałe dane charakteryzujące próbę badawczą.
Najliczniejszą grupę respondentów stanowiły osoby ze średnim wykształceniem, jednak wartym zwrócenia uwagi pozostaje też fakt, iż wśród uczestniczących w badaniu osób bezrobotnych co czwarty posiadał wyższe wykształcenie.
125 Diagram nr 6. Charakterystyka respondentów według posiadanego wykształcenia.
Źródło. Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych.
Dla przeważającej części badanych miejscem zamieszkania była wieś lub małe miejscowości. Wynika to ze specyfiki regionu jak też charakterystyki zjawiska bezrobocia w naszym kraju, które w znacznej większości dotyka mieszkańców małych miejscowości i wsi.
Diagram nr 7. Miejsce zamieszkania uczestników badania.
Źródło. Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych.
Innym wskaźnikiem, charakteryzującym grupę badawczą był ich status rodzinny. Jak wynikało z udzielanych odpowiedzi ankietowych, zamieszkiwanie we wspólnym gospodarstwie z rodzicami z pewnością jest czynnikiem łagodzącym dolegliwości pozostawania bez pracy. Biorąc pod uwagę także dane statystyczne informujące, że średnim wiekiem zawierania związków małżeńskich jest wiek 29 lat, widzimy, iż niemalże połowa
126 Diagram nr 8. Status rodzinny uczestników badania.
Źródło. Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych.
Tak dobrana próba badawcza jest w dużym stopniu zbieżna z charakterystyką osób bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędach Pracy całego województwa łódzkiego, a w wielu aspektach może się odnosić do całego kraju. Wykorzystany w badaniach kwestionariusz ankiety znajduje się w załączniku nr 1.
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
nie jestem zamężna/żonaty – mieszkam z rodzicami
nie jestem zamężna/żonaty – mieszkam samodzielnie
jestem zamężna/żonaty i bezdzietny jestem zamężna/żonaty i mam 1 dziecko jestem zamężna/żonaty i mam 2 dzieci jestem zamężna/żonaty i mam 3 lub więcej dzieci jestem w innej sytuacji – jakiej?
127 ROZDZIAŁ III
ZWIĄZEK BEZROBOCIA Z RÓŻNYMI OBSZARAMI BEZPIECZEŃSTWA